Uitspraken

De vader van de man (hierna: de vader) is op 5 mei 1996 overleden. Door zijn overlijden, is de huwelijksgemeenschap van de vader en de moeder van de man ontbonden. De vader had in zijn testament bepaald dat al hetgeen uit zijn nalatenschap wordt geërfd of verkregen, niet binnen een huwelijksgemeenschap zal vallen.

Aan de man is op 30 september 1996 bij notariële akte van verdeling (van de door het overlijden van zijn vader ontbonden huwelijksgemeenschap van zijn ouders en de daarin begrepen nalatenschap) een vakantiewoning te [vestigingsplaats] toegedeeld (hierna: de vakantiewoning).

In de notariële akte van verdeling is verder het volgende bepaald:

“OVERBEDELING/SCHULDOMZETTING

De comparant (hof: de man) verklaarde, (…) dat (…) hij is overbedeeld met een waarde, zoals op de bijlage vermeld, als gevolg waarvan hij een schuld heeft aan de volmachtgeefster (hof: zijn moeder) ten bedrage als op de bijlage vermeld.

Vervolgens verklaarde comparant (…) dat van gemelde vordering wegens overbedeling bij deze afstand wordt gedaan, zulks onder de verplichting voor de comparant om aan de volmachtgeefster schuldig te blijven een bedrag in contanten wegens overbedeling. Terzake van deze geldlening zijn de partijen onderling nadere voorwaarden overeengekomen.”

De grieven gaan over:

Bij akte houdende wijziging van eis heeft de vrouw haar eis in hoger beroep als volgt aangevuld:

- te bepalen dat de polissen bij Nationale Nederlanden worden toegedeeld aan de man, onder de verplichting om aan de vrouw de helft van de opgebouwde waarde per 17 september 2015 uit te betalen, te verminderen met de belasting zoals becijferd door accountant [accountants] bij brief van 26 oktober 2018.

Eiswijziging bij akte na memorie van grieven

Het hof overweegt als volgt. De in art. 347 lid 1 Rv besloten twee-conclusie-regel beperkt de aan oorspronkelijk eiser toekomende bevoegdheid tot verandering of vermeerdering van eis in hoger beroep in die zin dat hij in beginsel zijn eis niet later dan in zijn memorie van grieven of antwoord mag veranderen of vermeerderen. Dit geldt ook als de verandering of vermeerdering van eis slechts betrekking heeft op de grondslag van hetgeen ter toelichting van de vordering door de oorspronkelijke eiser is gesteld.

Op deze in beginsel strakke regel kunnen onder omstandigheden uitzonderingen worden aanvaard, met name indien de wederpartij ondubbelzinnig erin heeft toegestemd dat de eisverandering of -vermeerdering plaatsvindt, of indien de aard van het geschil meebrengt dat in een later stadium nog een zodanige verandering of vermeerdering van eis kan plaatsvinden. Voorts kan in het algemeen een verandering of vermeerdering van eis na het nemen van de memorie van grieven of antwoord toelaatbaar zijn, indien daarmee aanpassing wordt beoogd aan eerst na dat tijdstip voorgevallen of gebleken feiten en omstandigheden en de eisverandering of -vermeerdering ertoe strekt te voorkomen dat het geschil aan de hand van inmiddels achterhaalde of onjuist gebleken (juridische of feitelijke) gegevens zou moeten worden beslist, of dat – indien dan nog mogelijk – een nieuwe procedure zou moeten worden aangespannen om het geschil alsnog aan de hand van de juiste en volledige gegevens te kunnen doen beslissen. Onverkort blijft dan gelden dat toelating van de eisverandering of -vermeerdering niet in strijd mag komen met de eisen van een goede procesorde.

Een laatste uitzondering op de twee-conclusie-regel betreft – mits niet in strijd met de goede procesorde – de omstandigheid dat, kort gezegd, sprake is van nieuwe feiten of omstandigheden. Het hof zal thans beoordelen of deze uitzondering zich voordoet.

Het hof stelt vast dat de vrouw in haar memorie van grieven een standpunt over de polissen bij Nationale Nederlanden heeft ingenomen. Zij stelde (randnummer 10):

“ [geïntimeerde] wilde ondanks het vonnis van de rechter niet overgaan tot opdrachtverstrekking aan [accountants] . [appellante] heeft dat nu zelf gedaan, onder overlegging van het vonnis van de rechtbank. Nu werd duidelijk waarom [geïntimeerde] weigerachtig is. Het is gebleken dat een deel van de uit te keren polissen nagenoeg niet onderhevig is aan belastingheffing, terwijl [geïntimeerde] dat wel wilde hanteren bij de verrekening met [appellante] . [appellante] is het derhalve eens met het dictum van de rechtbank in haar vonnis van 30 mei 2018 en gaat ervan uit dat dienovereenkomstig uitvoering plaats gaat vinden.”

In haar akte houdende wijziging van eis stelt zij dat de man nu niet overeenkomstig de bevindingen van [accountants] de polissen met haar wil afhandelen. Hij wil de belastingheffing becijferen overeenkomstig het arrest van de Hoge Raad van 23 februari 2018 (ECLI:NL:HR:2018:281) en legt haar daarbij woorden in de mond die niet overeenkomstig het vonnis zijn. Zij wil daarom dat het hof alsnog oordeelt over de toedeling van de polissen van Nationale Nederlanden.

De man stelt in zijn antwoordakte dat de vrouw zich in strijd met het vonnis eenzijdig tot [accountants] heeft gewend. Dit is, na overleg tussen beide advocaten recht getrokken, zodat op 15 april 2019 [accountants] gezamenlijk is benaderd. [accountants] is met de berekening bezig.

Het hof stelt vast dat de rechtbank heeft geoordeeld in het dictum van het bestreden vonnis (rov. 5.3. en 5.4.) dat de man een overbedelingsvergoeding aan de vrouw is verschuldigd, ter grootte van de helft van de door partijen aan de polissen toegekende waardes, “verminderd met het bedrag dat de vrouw over de waardes aan belasting zou hebben moeten betalen als zij de helft van de polissen toebedeeld zou hebben gekregen” en dat die netto waarde door de accountant moet worden berekend. In het bestreden vonnis is derhalve met andere woorden al bepaald dat met de belastinglatentie rekening moet worden gehouden. In het licht van dit dictum heeft de vrouw niet duidelijk gemaakt wat de nieuwe omstandigheid is en wat zij nog meer aan het hof heeft verzocht. Bovendien volgt uit de memorie van grieven dat de vrouw ook bij indiening daarvan al op de hoogte was van het (mogelijke) geschil met de man over de belastinglatentie (“Het is gebleken dat een deel van de uit te keren polissen nagenoeg niet onderhevig is aan belastingheffing, terwijl [geïntimeerde] dat wel wilde hanteren bij de verrekening met [appellante] ”) en dat zij daaraan de conclusie heeft verbonden geen grief te richten tegen het oordeel van de rechtbank over de polissen bij Nationale Nederlanden (“ [appellante] is het derhalve eens met het dictum van de rechtbank in haar vonnis van 30 mei 2018 en gaat ervan uit dat dienovereenkomstig uitvoering plaats gaat vinden.”).

De echtelijke woning (grief I)

De vrouw stelt dat de rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat voor haar geen taak meer is weggelegd bij de verdeling van de echtelijke woning. Zij licht haar grief als volgt toe.

De echtelijke woning is gemeenschappelijke eigendom. Niet in geschil is dat de woning moet worden verkocht. Zij heeft de opdracht tot verkoopbemiddeling door de (door de rechtbank, na een voorstel hiertoe door de man) benoemde makelaar, [makelaarskantoor] (hierna: de makelaar), getekend. Zij heeft echter geen vertrouwen in de man en de makelaar. Er worden geen verkoopinspanningen verricht, de woning wordt niet op “Funda” en de website van de makelaar aangeboden, de makelaar wil geen contact met haar en de man informeert haar niet. Zij heeft daarom belang bij benoeming van een makelaar van haar keuze en veroordeling van de man tot medewerking op straffe van een dwangsom.

De woning wordt thans verhuurd via AFCENT maar zij is hier niet bij betrokken. Zij ontvangt niet de helft van de huuropbrengst. Zij gaat er van uit dat de woning wordt verhuurd met toestemming van de hypotheekverstrekker en dat de lasten worden voldaan uit de huuropbrengsten. AFCENT heeft haar laten weten dat slechts minimaal bezichtigingen mogen plaatsvinden, er geen te-koop-bord in de tuin mag worden geplaatst en de huurders voorlopig niet zullen vertrekken omdat de huurovereenkomst een looptijd heeft van twee jaar met een uitloop naar vier jaar. Dit is in strijd met hetgeen de man hierover verklaarde ter comparitie.

Het hof overweegt als volgt.

Het hof stelt allereerst vast dat de grief, voor zover daarmee wordt betoogd dat de rechtbank ten onrechte heeft overwogen dat voor haar geen taak meer is weggelegd, berust op een onjuiste lezing van het vonnis. De rechtbank heeft immers overwogen dat “nu geen partijen een toedeling van de echtelijke woning (meer) wenst” deze moet worden verkocht om tot verdeling te komen. De rechtbank heeft vervolgens in het dictum van het bestreden vonnis bepaald dat de woning wordt verkocht door inschakeling van de makelaar en dat partijen ieder bij helfte zijn gerechtigd tot de overwaarde dan wel ieder voor de helft draagplichtig zal zijn voor een restschuld. In zoverre treft de grief geen doel.

Voor zover de vrouw met de grief beoogt te bewerkstelligen dat het hof overgaat tot benoeming van een andere makelaar dan de door de rechtbank benoemde makelaar, omdat zij geen vertrouwen heeft in de makelaar (en de man), kan de grief evenmin slagen.
De man heeft de omstandigheden waaraan de vrouw de conclusie verbindt dat zij geen vertrouwen in de man en de makelaar heeft, weersproken en de vrouw heeft op geen enkele wijze de omstandigheden die zij ten grondslag legt aan haar grief met verificatoire stukken onderbouwd. Het hof kan daarom niet vaststellen dat a) die omstandigheden zich hebben voorgedaan en b) voor zover dit het geval zou zijn, dit zou moeten leiden tot toewijzing van haar vordering in hoger beroep

Grief I faalt daarom en de vordering sub 1 en 2 zullen worden afgewezen.

Vakantiewoning (grief II)

De vrouw stelt dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de vakantiewoning alleen eigendom van de man is en de daarop rustende hypotheek een gezamenlijke schuld is. De vrouw voert hiertoe primair het volgende aan.

Partijen waren gehuwd in gemeenschap van goederen en de vakantiewoning maakte daar deel van uit. Op 5 mei 1996 overleed de vader van de man (hierna: de vader). De vader had een testament met een privatieve clausule gemaakt. Erfgenamen waren de man en zijn moeder. Sprake was van een ouderlijke boedelverdeling. Bij akte van 30 mei (het hof begrijpt: september) 1996 werd de vakantiewoning geleverd aan de man. Aangezien de gehele vakantiewoning krachtens testament aan de moeder van de man (hierna: de moeder) toekwam, is de levering van de vakantiewoning aan de man een gewone overdracht. Geen sprake is van een erfrechtelijke verkrijging onder privatieve clausule. Door het huwelijk van partijen is de vakantiewoning vervolgens gemeenschappelijk eigendom geworden. De moeder heeft de koopsom voor het huwelijk van partijen kwijtgescholden.

Voor het geval de vakantiewoning geen gemeenschappelijke eigendom zou zijn, stelt de vrouw subsidiair het volgende.

Na overlijden van zijn vader heeft de man op grond van erfrechtelijke verkrijging ¼ gedeelte van de woning onder uitsluitingsclausule gekregen. De overige ¾ heeft de moeder van de man op 30 mei (het hof begrijpt: september) 1996 toegedeeld aan haar zoon en is vervolgens door het huwelijk van partijen in de huwelijksgemeenschap gevloeid.

“De op de vakantiewoning rustende hypotheek is door beide partijen aangegaan. De vrouw was zich daarvan niet bewust. De vakantiewoning moet daarom met de daarop rustende hypothecaire geldlening worden toegedeeld aan de man zonder verrekening en met ontslag van de vrouw uit de hoofdelijke aansprakelijkheid. Op de hypothecaire geldlening is niet afgelost. De vrouw is daarom geen vergoedingsrecht verschuldigd aan de man en derhalve komt de hypotheek voor zijn rekening. Als de woning privatief is, zoals de man beweert, dan had de hypothecaire geldlening alleen door de man moeten worden aangegaan”.

Voor zover het hof oordeelt dat de woning geheel of gedeeltelijk privatief is, stelt de vrouw dat zij investeringen heeft gedaan in de woning en daarom een vergoedingsrecht heeft. Zij wijst op de volgende investeringen onder verwijzing naar de producties 1 en 5 in eerste aanleg:

e) december 2013 € 15.000,-- (hof: doel onbekend)

f) december 2014 € 350,-- vloerbedekking trap

Het is niet van belang dat deze investeringen gedeeltelijk zijn gedaan voordat het recht van hypotheek werd gevestigd op de vakantiewoning.

Voor het geval de woning geen onderdeel is van het vermogen van de vrouw, is zij niet draagplichtig voor deze hypothecaire geldlening.

De man heeft de grief weersproken.

Sprake is van een erfrechtelijke verkrijging. Zijn vader had een uitsluitingsclausule in zijn testament en sprake is van een samenstel van rechtshandelingen. De vakantiewoning is vóór het huwelijk door hem verkregen en de vrouw heeft tijdens het huwelijk de hypotheekakte ondertekend zodat zij zich bewust was van het sluiten van de hypotheek. De vrouw heeft tijdens het huwelijk niet geïnvesteerd in de vakantiewoning. De krachtens hypotheek verkregen gelden zijn door beide partijen verteerd tijdens het huwelijk. De vrouw heeft daarvan de voordelen gehad. De hypotheekschuld is een gemeenschapsschuld die niet verknocht is aan de man, zodat de vrouw daarvoor draagplichtig is.

“4.4. [appellante] meent dat de woning te [vestigingsplaats] tot de gemeenschap behoort. De rechtbank is met [geïntimeerde] van oordeel dat dat niet het geval is. Vaststaat dat zijn vader een uitsluitingsclausule in zijn testament had opgenomen en dat de deelgenoten in de onverdeeldheid die door zijn overlijden ontstond ( [geïntimeerde] en zijn moeder), in één notariële akte een samenstel van rechtshandelingen hebben opgenomen, dat heeft geleid tot toedeling van de (gehele) woning aan [geïntimeerde] . De Hoge Raad heeft voor deze situatie in het zgn. Vier Huizen-arrest (hof: HR 11 mei 1984 NJ 1985, 527 mnt. WMK) bepaald dat die clausule na de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap en nalatenschap (mede) op grond van art. 1129 (oud) BW doorwerkt ten aanzien van de als gevolg van die verdeling door een erfgenaam in die hoedanigheid verkregen goederen in hun geheel, nu die erfgenaam geacht moest worden deze goederen geheel uit de nalatenschap te hebben verkregen. Dat geldt ook naar huidig recht, aangezien het een erfrechtelijke verkrijging betreft en art. 3:186 lid 2 BW als doel heeft om de situatie, ontstaan door het overlijden van de erflater en de daarop gevolgde erfopvolging, niet door de enkele verdeling van de (huwelijksgoederengemeenschap en) nalatenschap en de daarvoor vereiste levering te doen veranderen. [geïntimeerde] wordt dus geacht de woning geheel uit de nalatenschap, inclusief uitsluitingsclausule te hebben verkregen.

Bij de beoordeling van de vraag of de vakantiewoning tot de huwelijksgemeenschap van partijen behoort of privé-eigendom van de man is, stelt het hof het volgende voorop.

De man is krachtens erfrecht (erfopvolging) tot ¼ van de ontbonden huwelijksgemeenschap van zijn ouders gerechtigd. Zijn moeder is ook krachtens erfrecht tot ¼ van die ontbonden huwelijksgemeenschap gerechtigd. De moeder is krachtens huwelijksvermogensrecht (boedelmenging) tot de helft van de ontbonden huwelijksgemeenschap gerechtigd.

Teneinde te kunnen oordelen dat de woning buiten de huwelijksgemeenschap van partijen valt, zoals de man stelt (en de vrouw betwist), dient de woning voor meer dan de helft door de man te zijn verkregen krachtens een wijze van verkrijging waaraan een uitsluitingsclausule verbonden was.

Beide gemeenschappen (de ontbonden huwelijksgemeenschap en de nalatenschap) zijn bij akte van verdeling d.d. 30 september 1996 tegelijkertijd verdeeld (zie in die zin ook AG in haar conclusie voor HR 8 september 2017 ECLI:NL:HR:2017:2274). De vakantiewoning die de man heeft verkregen (door verdeling en levering) is de man gaan houden onder dezelfde titel of titels als waaronder de deelgenoten (de man en zijn moeder) dit tezamen voor de verdeling hielden. De man heeft de woning dus slechts voor de helft krachtens erfopvolging (¼ gedeelte van zijn vader, ¼ gedeelte van zijn moeder) verkregen. Daaraan was, zo staat vast, voor het gedeelte dat de man krachtens erfopvolging van zijn vader verkreeg (¼), op grond van het testament van de vader een uitsluitingsclausule verbonden.

In zijn beschikking van 8 september 2017 heeft de Hoge Raad ter beantwoording van de vraag of bij de verkrijging van een gedeelte mét en een gedeelte zónder uitsluitingsclausule, de verkregen goederen wel of niet in de (ontbonden) huwelijksgemeenschap vallen, het volgende overwogen:

“3.4.2 Art. 3:186 lid 1 BW, dat ook geldt bij de verdeling van een nalatenschap, bepaalt dat voor de overgang van het aan ieder van de deelgenoten toegedeelde een levering is vereist op dezelfde wijze als voor overdracht van het desbetreffende goed is voorgeschreven. Dat is, wat betreft de verdeling van een nalatenschap, anders dan onder het tot 1992 geldende recht. Ingevolge art. 1129 (oud) BW werd de erfgenaam die een goed kreeg toebedeeld, geacht dit goed rechtstreeks (dus met wegdenken van de verkrijging door de gezamenlijke erfgenamen) in zijn geheel van de erflater te hebben verkregen, zonder dat daartoe een afzonderlijke leveringshandeling nodig was (vgl. HR 11 mei 1984, ECLI:NL:HR:1984:AG4810, NJ 1985/527 (Vier Huizen)).
De verdeling van een nalatenschap is onder het huidige recht (zoals elke verdeling) een rechtshandeling van de gezamenlijke erfgenamen (deelgenoten) die tot levering verplicht. In die rechtshandeling kan mede een andere rechtshandeling besloten liggen, zoals een schenking van een deelgenoot aan een andere deelgenoot, aan welke schenking de voorwaarde kan worden verbonden dat hetgeen wordt verkregen buiten enige huwelijksgemeenschap zal vallen (art. 3:38 lid 1 BW en art. 1:94 lid 2, onder a, BW). Art. 3:186 lid 2 BW staat daaraan niet in de weg.
Dat is niet anders indien het de verdeling betreft van een nalatenschap waaraan de erflater geen uitsluitingsclausule heeft verbonden. Die bepaling houdt immers niet meer in dan dat een deelgenoot hetgeen hij (door verdeling en levering) verkrijgt, gaat houden onder dezelfde titel (waaronder begrepen: titels, zie voor een voorbeeld Parl. Gesch. Boek 3 (Inv. 3, 5 en 6), p. 1298) als waaronder de deelgenoten dit tezamen vóór de verdeling hielden.

Dit betekent dat moet worden beoordeeld of in de rechtshandeling van verdeling waarbij de moeder haar aandeel in de vakantiewoning (½ gedeelte krachtens huwelijksvermogensrecht en ¼ gedeelte krachtens erfopvolging) aan de man overdroeg mede een andere rechtshandeling lag besloten die ertoe leidt dat de vakantiewoning krachtens een uitsluiting buiten de (nadien ontstane) huwelijksgemeenschap van partijen valt. Hierbij kan worden gedacht aan bijvoorbeeld een schenking van de moeder aan haar zoon (de man) waaraan de voorwaarde is verbonden dat dat hetgeen wordt verkregen buiten enige huwelijksgemeenschap valt.

Naar het oordeel van het hof is hiervan geen sprake. De akte van verdeling bevat geen bepaling waaruit kan worden afgeleid dat sprake was van een schenking (of kwijtschelding van de verkrijgingsprijs) met toepassing van een uitsluitingsclausule door de moeder. De inhoud van de akte wijst veeleer op het tegendeel. De vordering van de moeder, ontstaan door overbedeling van de man vanwege zijn verkrijging van de vakantiewoning (een vordering van fl. 130.835,06) wordt, zo blijkt uit de bijlage bij de akte “schuldig gebleven” en is in de akte omgezet in een geldlening. Blijkens de akte zijn de man en zijn moeder onderling nadere voorwaarden voor die geldlening overeengekomen, maar wat die voorwaarden inhouden (en dus of daaruit een uitsluitingsclausule is opgenomen) is gesteld noch gebleken nu die nadere voorwaarden niet zijn overgelegd.

Dit betekent dat de grief van de vrouw slaagt.

Omdat de grief van de vrouw (gedeeltelijk slaagt), dient het hof de stellingen van de man in eerste aanleg te beoordelen (de zogenoemde devolutieve werking van het hoger beroep).

Ook hetgeen de man in eerste aanleg heeft aangevoerd, kan niet leiden tot toewijzing van zijn vordering nu het hof op de door de man ook in eerste aanleg ingenomen standpunten heeft beslist. Het hof verwijst daarbij ten eerste naar de dagvaarding in eerste aanleg, pag. 8 en 9 en zijn verzoek tot voeging tevens houdende conclusie van antwoord (waarin de man stelt dat zijn vader een testament met uitsluitingsclausule had, de vakantiewoning niet tot de huwelijksgemeenschap behoort, dat de notaris zijn visie bevestigt en hij een beroep op het “Vier huizen-arrest doet). Ten tweede verwijst het hof naar het verzoek tot voeging waarin de man nog heeft gesteld (randnummers 48 tm 51) dat hij moet worden geacht de hem bij de verdeling toegedeelde eigendom van de vakantiewoning “onmiddellijk” te hebben verkregen krachtens dezelfde rechtsgrond als die uit hoofde waarvan hij samen met zijn moeder de nalatenschap van zijn vader heeft verkregen (erfopvolging) en dat hieraan niet afdoet dat de verkrijging deels heeft bestaan in een aandeel in de huwelijksgemeenschap en dat bij één akte de verdeling van de huwelijksgemeenschap en nalatenschap heeft plaatsgevonden.

Het voorgaande betekent dat de woning voor niet meer dan de helft door de man is verkregen met uitsluiting. Hierdoor behoort de gehele vakantiewoning tot de (inmiddels ontbonden) huwelijksgemeenschap van partijen.

Dit betekent dat hetgeen de vrouw subsidiair heeft aangevoerd – voor zover de vakantiewoning geen gemeenschappelijke eigendom zou zijn – (namelijk dat zij een vergoedingsrecht zou hebben vanwege door haar gedane investeringen ten behoeve van de vakantiewoning en zij niet draagplichtig zou zijn voor de op de vakantiewoning rustende hypothecaire schuld) geen nadere bespreking behoeft.

Conclusie