Uitspraken

“1. Heeft de rechter bij de huidige stand van de wetgeving, gegeven de voormelde maatschappelijke en juridische ontwikkelingen en gelet op de afwachtende opstelling van de wetgever, op grond van het bepaalde in artikel 8 EVRM (recht op respect voor het privéleven) de ruimte om op verzoek van een non-binaire persoon tot toewijzing van een verzoek te komen dat leidt tot een genderneutrale registratie in de registers van de burgerlijke stand? Of gaat dit (nog steeds) de rechtsvormende taak van de rechter te buiten?

2. Als het antwoord op de eerste vraag onder 1 bevestigend luidt:

a. kan/mag de rechter in een geval waarin de geboorteakte is opgemaakt conform de biologische werkelijkheid gelasten dat de geboorteakte wordt doorgehaald en dat een nieuwe, genderneutrale, geboorteakte wordt opgemaakt? of

b. kan/mag de rechter in een geval waarin de geboorteakte is opgemaakt conform de biologische werkelijkheid gelasten dat de geboorteakte wordt gewijzigd, aldus dat daarin niet langer een geslacht is opgenomen? of

c. kan/mag de rechter in een geval waarin de geboorteakte is opgemaakt conform de biologische werkelijkheid gelasten dat de geboorteakte wordt gewijzigd, aldus dat daarin niet langer het geslacht ‘Man’ of ‘Vrouw’ is opgenomen maar een genderneutrale geslachtsaanduiding?

3. Als het antwoord op vraag 2a, 2b of 2c bevestigend luidt:

hoe dient in een genderneutrale vermelding te worden voorzien: door bij het geslacht een ‘X’ op te nemen, door bij het geslacht een ‘-’ op te nemen, door de vermelding ‘waarvan het geslacht niet is kunnen worden vastgesteld’, of op een andere wijze?”.

Het gaat in deze zaak kort gezegd om het volgende.

(i) In de geboorteakte van betrokkene is als geslacht vermeld ‘mannelijk’. Betrokkene voelt zich niet zo. Betrokkene voelt zich non-binair, waarbij betrokkene zich ongeveer 60% als man en 40% als vrouw identificeert en zich ook zo in het maatschappelijk verkeer presenteert. Betrokkene heeft bewust niet gekozen voor een medische transitie.

(ii) Betrokkene ondervindt op dit moment hinder in het maatschappelijk verkeer van de geslachtsregistratie, onder andere bij het tonen van diens paspoort. Daarin is als geslacht ‘mannelijk’ opgenomen en deze genderaanduiding stemt niet overeen met de genderbeleving van betrokkene. Voor betrokkene is het belangrijk om erkend te worden als non-binair en de juridische situatie in overeenstemming te brengen met diens sociale en dagelijkse werkelijkheid.

(iii) De Nederlandse wet biedt (nog) geen mogelijkheid tot opname van een non-binaire geslachtsaanduiding in de geboorteakte.

De rechtbank heeft in de verwijzingsbeschikking onder meer als volgt overwogen.

In Nederland vindt de registratie van het geslacht in de geboorteakte plaats overeenkomstig de biologische werkelijkheid. Met de registratie wordt beoogd het maatschappelijk leven te ordenen en de rechtsbetrekkingen tussen individuen te regelen. De bevolkingsregistratie en het daarop gebaseerde overheidsstelsel zijn daarop gericht. De overheid is, met inachtneming van de wettelijke grenzen, ter uitoefening van haar taken en bevoegdheden, in beginsel bevoegd te kiezen op welke wijze de overheidsregistratie wordt ingericht. (rov. 6.4)

Op grond van de huidige wettelijke bepalingen zijn in geboorteakten alleen mogelijk de registraties ‘mannelijk’, ‘vrouwelijk’ of ‘het geslacht van het kind is niet kunnen worden vastgesteld’. Die laatste registratie is niet geschreven voor een geval als dit, waarin genderbeleving aan de orde is. De huidige wet voorziet niet in een neutrale (non-binaire) geslachtsaanduiding in de geboorteakte. (rov. 6.5)

In een uitspraak uit 20071 heeft de Hoge Raad zich uitgelaten over de vermelding van de aanduiding van het mannelijke dan wel vrouwelijke geslacht in de geboorteakte en art. 8 EVRM. Sindsdien hebben zich verschillende maatschappelijke ontwikkelingen voorgedaan. In de feitenrechtspraak worden verzoeken om wijziging van de geslachtsaanduiding bij genderneutraliteit verschillend behandeld. (rov. 6.6-6.13)

Gegeven de maatschappelijke ontwikkelingen, waarin sprake is van een maatschappelijke erkenning en (een trend naar) juridische erkenning van een neutrale geslachtelijke identiteit, is het in beginsel aan de wetgever om voor de situatie waarin non-binaire mensen verkeren in de wet een voorziening te treffen. Daarbij is van belang dat de overheid, met inachtneming van de wettelijke grenzen, ter uitoefening van haar taken en bevoegdheden, in beginsel bevoegd is te kiezen op welke wijze de overheidsregistratie wordt ingericht. Mede hierom kan de wetgever verschillende modaliteiten kiezen om tegemoet te komen aan de problematiek waarmee non-binaire mensen te maken hebben. Om die reden dient de rechter in beginsel terughoudend te zijn in het honoreren van verzoeken als die van betrokkene. (rov. 6.14-6.15)

Hoewel de wetgever aan zet is, kiest hij bewust ervoor (nog) niet over te gaan tot wetswijziging. De wetgever wil juist de ontwikkelingen in de rechtspraak afwachten. Nu de rechter in beginsel moet wachten op de wetgever, die op zijn beurt wacht op de rechter, dreigt een onwenselijke patstelling te ontstaan. Diverse rechtbanken hebben in de opstelling van de wetgever ruimte gezien om zelf een voorziening te treffen. Onduidelijk is of de rechter deze ruimte mag nemen. (rov. 6.16-6.18)

4. Beoordeling of de vragen zich lenen voor beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing

De rechtbank heeft in haar verwijzingsbeschikking geen rekening kunnen houden met de recente ontwikkelingen bij de parlementaire behandeling van het hiervoor in 4.4 genoemde wetsvoorstel. Het Tweede Kamerlid Van Ginneken heeft op 30 november 2021 op het hiervoor genoemde wetsvoorstel een amendement ingediend, dat ertoe strekt de registratie van de ‘X’ als geslachtsaanduiding voor non-binaire mensen zonder tussenkomst van de rechter mogelijk te maken.4

De minister voor Rechtsbescherming heeft naar aanleiding van dit amendement bij brief van 17 december 2021 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer het volgende bericht5:

“Het kabinet is van mening dat dit amendement een substantiële uitbreiding omvat van het voorliggende wetsvoorstel met naar verwachting consequenties voor de uitvoering. Om te komen tot een kabinetsappreciatie van het amendement moet het daarom voor een zienswijze worden voorgelegd aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken en de Staatscommissie Internationaal Privaatrecht. Het is om die reden eveneens wenselijk dit amendement vervolgens voor advies voor te leggen aan de Afdeling advisering van de Raad van State.

Het heeft de voorkeur van het kabinet om met het zetten van deze stappen niet te wachten tot de plenaire behandeling van het voornoemde wetsvoorstel. Om een zo voortvarend mogelijke behandeling van het wetsvoorstel te waarborgen, heeft het kabinet voornoemde uitvoeringsorganisaties nu reeds verzocht de gevolgen voor de uitvoering alsmede de daarmee gepaard gaande kosten in beeld te brengen. Na ontvangst van deze zienswijzen zal het amendement met deze reacties per omgaande voor advies worden voorgelegd aan de Afdeling”.

De minister heeft in de brief verzocht de plenaire behandeling van het wetsvoorstel aan te houden tot na de ontvangst van de genoemde zienswijzen, het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State en het nader rapport daarbij.

- De minister voor Rechtsbescherming heeft op 13 januari 2022 aan de Staatscommissie voor het Internationaal Privaatrecht gevraagd advies uit te brengen over de internationaal-privaatrechtelijke aspecten van het amendement Van Ginneken. Dat advies is op 25 januari 2022 uitgebracht. Ook is aan de Commissie van advies voor de zaken betreffende de burgerlijke staat en de nationaliteit gevraagd welke praktische gevolgen de invoering van de X-registratie heeft voor de ambtenaar van de burgerlijke stand en voor de Basisregistratie personen.

- Op 20 januari 2022 is een procedurevergadering gehouden van de Vaste Commissie voor Justitie en Veiligheid, waarbij op de agenda de hiervoor in 4.5 genoemde brief van de minister voor Rechtsbescherming is geplaatst met het voorstel deze brief voor kennisgeving aan te nemen en de plenaire behandeling van het wetsvoorstel te plannen na ontvangst van het nader rapport bij het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State.