Uitspraken

(i) Op 10 december 2013 zijn [de vof] V.O.F. (hierna: de vof) en haar twee vennoten (hierna gezamenlijk: de vof c.s.) in staat van faillissement verklaard met aanstelling van verweerder in cassatie onder 1 als curator (hierna: de curator). De faillissementen van de vennoten zijn omgezet in wettelijke schuldsaneringen, waarin verweerster in cassatie onder 2 bewindvoerder is.

(ii) De vof c.s. waren lid van de coöperatie Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A. (hierna: de coöperatie). De coöperatie werd mede door haar leden gefinancierd, in de vorm van een ledenlening en een participatiereserve. De statuten van de coöperatie hielden onder meer een regeling in voor rechtsopvolging in relatie tot de ledenlening en de participatiereserve (art. 6 lid 7) en een bepaling die onder meer inhield dat buiten die regeling een participatierekening niet vatbaar is voor overdracht of overgang (art. 34). Deze bepalingen luidden, voor zover relevant, als volgt:

“Verkrijging van het (gewone) lidmaatschap.

Artikel 6.

(…)

7. Het lidmaatschap is persoonlijk en derhalve niet vatbaar voor overdracht of overgang. Niettemin kan het bestuur in daarvoor naar zijn oordeel in aanmerking komende gevallen, zoals bijvoorbeeld overlijden, juridische fusie of splitsing en wijziging van rechtsvorm, na overleg met betrokkenen regelingen treffen ertoe strekkend dat een rechtverkrijgende geheel of gedeeltelijk voor de toepassing van daarvoor in aanmerking komende bepalingen, zoals die met betrekking tot de ledenlening of de participatierekening, in de plaats treedt van zijn rechtsvoorganger.

(…)

Participatiereserve.

Artikel 34.

1. De participatiereserve is de som van de ten name van de afzonderlijke leden in de boeken van de coöperatie geadministreerde participatierekeningen. De participatiereserve behoort tot het eigen vermogen van de coöperatie.

(…)

3. Op voorstel van het bestuur kan de algemene vergadering besluiten, dat de in een boek-jaar op de participatierekeningen bijgeschreven bedragen ("jaarlaag") – waaronder begrepen de in artikel 33 lid 2 bedoelde participatievergoedingen – aan de leden of hun rechtverkrijgende betaalbaar worden gesteld uiterlijk in het eenentwintigste boekjaar na het boekjaar waarin de toevoeging geschiedde.]

(…)

7. Een participatierekening is niet vatbaar voor overdracht of overgang, onverminderd de toepassing van artikel 6 lid 7.

(…)”

(iii) De bedrijfsactiviteiten van de vof c.s. werden gefinancierd door (een rechtsvoorganger van) de bank. In dat kader verkregen de vof c.s. (hoofdelijk) meerdere financieringen, tot zekerheid voor de nakoming waarvan zij al hun huidige en toekomstige vorderingen op de coöperatie aan de bank hebben verpand.

(iv) Op 30 november 2009 heeft de bank mededeling van dit pandrecht gedaan aan de coöperatie.

(v) De bank heeft jegens de coöperatie op grond van het hiervoor onder (iii) vermelde pandrecht aanspraak gemaakt op uitbetaling van de tegoeden van de vof c.s. uit hoofde van de participatiereserve en de ledenlening. Per datum faillissement beliep het saldo van de door de vof c.s. bij de coöperatie aangehouden ledenlening € 92.636,79 en dat van de participatierekening € 12.390,48.

De rechtbank1 heeft voor recht verklaard dat de vorderingen van de vof c.s. uit hoofde van de participatiereserve niet zijn verpand aan de bank. Wat betreft de vordering uit hoofde van de ledenlening heeft de rechtbank de gevorderde verklaring voor recht afgewezen.

Zowel wat betreft de participatiereserve als wat betreft de ledenlening heeft de rechtbank geoordeeld dat ten tijde van de verpanding aan de bank sprake was van reeds bestaande vorderingen zodat de vorderingen van de curator c.s. niet toewijsbaar zijn op de hiervoor in 2.2 onder (a) bedoelde grondslag.

De hiervoor in 2.2. onder (b) bedoelde grondslag heeft de rechtbank gehonoreerd wat betreft de vordering uit hoofde van de participatiereserve en verworpen wat betreft de vordering uit hoofde van de ledenlening. Met betrekking tot de vordering uit hoofde van de participatiereserve heeft de rechtbank geoordeeld dat art. 34 lid 7 van de statuten een beding is met goederenrechtelijke werking als bedoeld in art. 3:83 lid 2 BW en dat de vordering uit hoofde van de participatiereserve daarom niet overdraagbaar is en op grond van art. 3:228 BW evenmin verpandbaar. Met betrekking tot de vordering uit hoofde van de ledenlening heeft de rechtbank geoordeeld dat daarop een rechtsgeldig pandrecht is gevestigd nu de statuten geen bepalingen bevatten die zich tegen de overdracht van deze vordering verzetten.

Het hof heeft het vonnis van de rechtbank bekrachtigd.2 Daartoe heeft het onder meer het volgende overwogen.

Vordering uit hoofde van participatiereserve

In HR 17 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF0168 (Oryx/Van Eesteren) heeft de Hoge Raad over het in die zaak aan de orde zijnde beding dat cessie en verpanding verbood, geoordeeld dat een in strijd daarmee verrichte cessie op grond van art. 3:83 lid 2 BW ongeldig was en dat krachtens art. 3:98 BW dit een en ander ook geldt voor verpanding. De verwijzing door de Hoge Raad naar art. 3:98 BW impliceert dat verpanding separaat, dat wil zeggen los van eventuele onoverdraagbaarheid, goederenrechtelijk kan worden uitgesloten en dat de grondslag hiervoor art. 3:98 BW in verbinding met art. 3:83 lid 2 BW is. Dit is in overeenstemming met de opvatting dat art. 3:81 lid 1 en art. 3:228 BW niet gelezen behoeven te worden als wettelijke uitzondering op de overeenkomstige toepassing van de regels voor de overdracht van goederen op de vestiging van beperkte rechten op die goederen. Daarbij past dat ook mogelijk is dat een vordering in de zin van art. 3:83 lid 2 BW onoverdraagbaar wordt gemaakt maar niet onverpandbaar. (rov. 2.21)

Aan het voorgaande doet niet af dat executie van een pandrecht op een vordering kan plaatsvinden door verkoop en overdracht van die vordering aan een derde (de executiekoper) en dat gezegd zou kunnen worden dat een goederenrechtelijk onoverdraagbaarheidsbeding zich daartegen juist zou verzetten. (rov. 2.22)

De gegrondheid van de hierop ziende grief kan evenwel niet tot vernietiging van het bestreden vonnis leiden, omdat de aanspraak van de vof c.s. op de participatiereserve of -rekening ten tijde van de faillietverklaring een toekomstige vordering betrof, waardoor de verpanding daarvan niet aan de boedel kan worden tegengeworpen (art. 35 lid 2 Fw). Tussen partijen is niet in geschil dat art. 34 lid 3 van de statuten aldus moet worden uitgelegd dat de algemene vergadering op voorstel van het bestuur uiterlijk in het eenentwintigste boekjaar na het boekjaar waarin een bedrag (“jaarlaag”) op de participatierekening van een lid is bijgeschreven, kan besluiten tot betaalbaarstelling daarvan aan het desbetreffende lid. Dit betekent dat voor het ontstaan van een dergelijke aanspraak een handeling dan wel wilsverklaring is vereist van de coöperatie en dat, zolang een dergelijke handeling nog niet is verricht, de desbetreffende aanspraak in de zin van artikel 35 lid 2 Fw als toekomstige vordering moet worden aangemerkt (vgl. HR 25 maart 1988, ECLI:NL:HR:1988:AD0247 (Staal Bankiers/Ambags q.q.)). (rov. 2.25 en 2.26)

Vordering uit hoofde van ledenlening

Niet kan worden aangenomen dat het enkele vervroegd betaalbaar (moeten) stellen van de ledenlening door de coöperatie een nieuwe aanspraak doet ontstaan en tegelijkertijd de oorspronkelijke aanspraak van de vof c.s. teniet doet gaan. Het faillissement van de vof c.s. en de daarop volgende opzegging van het lidmaatschap van de coöperatie kunnen voor de afwikkeling van de ledenlening ook niet als zodanig ingrijpend worden aangemerkt dat zou moeten worden gesproken van een nieuwe vordering. De werking van art. 17 lid 4 van de statuten is slechts dat de bestaande vordering uit hoofde van de ledenlening vervroegd opeisbaar wordt. (rov. 2.31)

Art. 6 lid 7 van de statuten bepaalt niets over (on)verpandbaarheid van de vordering uit hoofde van de ledenlening. Tot uitgangspunt dient te worden genomen dat een beding dat een vordering in de zin van art. 3:83 lid 2 BW onoverdraagbaar maakt, niet tevens verpanding daarvan uitsluit, tenzij uit de – naar objectieve maatstaven uit te leggen – formulering daarvan blijkt dat daarmee (ook) onverpandbaarheid (met goederenrechtelijke werking als bedoeld in art. 3:83 lid 2 BW in verbinding met art. 3:98 BW) is beoogd. Uit de formulering van art. 6 lid 7 van de statuten van de coöperatie blijkt een dergelijk oogmerk niet. Als er al van zou worden uitgegaan dat de in art. 6 lid 7 gestipuleerde onoverdraagbaarheid van het lidmaatschap zo moet worden uitgelegd dat hiermee goederenrechtelijke onoverdraagbaarheid van de in dezelfde bepaling genoemde ledenlening is gegeven, dan betekent dat dus niet dat deze ledenlening ook (goederenrechtelijk) onverpandbaar was. (rov. 2.32)