Uitspraken

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.

(i) DOC Kaas vervaardigde zuivelproducten.

(ii) DOC Kaas wenste te fuseren met branchegenoot DMK Deutsches Milchkontor eG (hierna: DMK). Op de algemene ledenvergadering van 21 mei 2015 hebben de leden van DOC Kaas voor de fusie met DMK gestemd.

(iii) De fusie tussen DOC Kaas en DMK is vormgegeven door samenvoeging van ieders dochter- en werkmaatschappijen (DOC Kaas B.V. en DOC Kaas Vastgoed B.V., respectievelijk DMK Deutsches Milchkontor GmbH (hierna: DMK GmbH)) per 4 april 2016, door middel van de overdracht van de aandelen in DOC Kaas B.V. en DOC Kaas Vastgoed B.V. door DOC Kaas aan DMK GmbH. DOC Kaas verkreeg daarvoor 10% van de aandelen in DMK GmbH, alsmede een transactiesom van € 20 miljoen, te betalen aan de leden van DOC Kaas (hierna: de transactiesom).

(iv) Bij besluit van 15 december 2015 heeft de ledenraad van DOC Kaas een nieuw huishoudelijk reglement (hierna ook: Hr) vastgesteld, dat op 1 januari 2016 in werking is getreden. In het huishoudelijk reglement is een nieuw art. 11 opgenomen, waarin de uitkering van de transactiesom – voor zover van belang – als volgt is geregeld:

“Artikel 11

TRANSACTIESOM DMK

Met de overdracht van de aandelen in DOC Kaas B.V. en DOC Kaas Vastgoed B.V. naar DMK GmbH komt er een transactiesom beschikbaar voor de coöperatie groot
€ 20.000.000. Deze transactiesom wordt aan de leden uitgekeerd met inachtneming van de volgende regels:

1. De transactiesom wordt in door het bestuur te bepalen tranches uitgekeerd. De eerste tranche zal worden uitbetaald in februari 2016, of zoveel later als de transactiesom beschikbaar komt.

2. Leden die voldoen aan de volgende cumulatieve eisen komen in aanmerking voor uitbetaling van een tranche:

a. het lid was op 21 mei 2015 lid van de coöperatie, (...), en:

b. het lid is lid van de coöperatie op het moment van de uitkering en:

c. het lid heeft op het moment dat de uitkering plaatsvindt zijn lidmaatschap niet opgezegd op een wijze dat dit lidmaatschap eindigt op of voor 31 december 2018 en:

d. het lid is zijn verplichting tot het storten van gelden op de ledenrekening op 31 december 2015 en daarna steeds volledig nagekomen.

3. (…)

4. Een lid dat voor 31 december 2018 zijn lidmaatschap van de coöperatie beëindigt (op welke wijze dan ook), of een lid dat voor 31 december 2018 ophoudt conform de reglementen van en overeenkomsten met de coöperatie melk te leveren aan de coöperatie, dient reeds ontvangen tranches van de transactiesom aan de coöperatie terug te betalen. Deze terugbetalingsverplichting is niet van toepassing in geval van overmacht of indien het lid opzegt wegens bedrijfsbeëindiging en hij zijn bedrijf vervolgens ook definitief beëindigt. De coöperatie kan deze terugbetalingsverplichting verrekenen met al hetgeen de coöperatie uit welken hoofde dan ook verschuldigd is aan het (oud-)lid.”

(v) In de periode april-juli 2016 heeft DOC Kaas de transactiesom op basis van een door haar geformuleerde sleutel verdeeld over en uitgekeerd aan haar leden, waaronder de melkveehouders, uitgezonderd melkveehouder groep C.

(vi) De melkveehouders hebben op verschillende momenten hun lidmaatschap bij DOC Kaas opgezegd tegen verschillende data.

(vii) DOC Kaas heeft een bedrag gelijk aan het aan de melkveehouders groep A en de melkveehouders groep B uitgekeerde aandeel van de transactiesom op hun melkgeld ingehouden. DOC Kaas heeft aan melkveehouder groep C geen (deel van de) transactiesom uitgekeerd.

Het hof1 heeft het eindvonnis van de rechtbank vernietigd en (onder verbetering van gronden) DOC Kaas veroordeeld tot betaling aan iedere melkveehouder van de vorderingen onder B. en de vorderingen onder C., vermeerderd met de wettelijke (handels)rente. Het hof heeft daartoe – voor zover in cassatie van belang – als volgt overwogen.

De melkveehouders voeren aan dat de bepaling in art. 11 lid 4 Hr (‘de terugbetalingsverplichting’) een statutaire basis mist en om die reden nietig is. Het hof is het daarmee eens. Uit art. 2:27 lid 4, onder c, BW en art. 2:34a BW in verbinding met art. 2:53a lid 1 BW in verbinding met art. 2:60 BW volgt dat de uit het lidmaatschap van een coöperatie voortvloeiende verplichtingen en verbintenissen bij of krachtens de statuten aan de leden kunnen worden opgelegd. Deze bepalingen brengen mee dat een statutaire basis is vereist voor de verplichtingen en verbintenissen die aan het lidmaatschap worden gekoppeld. De statuten kunnen weliswaar bepalen dat een orgaan van de coöperatie bij besluit verbintenissen kan opleggen aan de leden of dat een verbintenis nader wordt uitgewerkt in een huishoudelijk reglement, maar de aard van de desbetreffende verbintenis moet steeds uit de statuten kenbaar zijn. Is een besluit van een orgaan van de coöperatie waarbij een verbintenis aan de leden wordt opgelegd niet op de statuten gegrond, dan is het nietig en bindt het de leden niet. De verbintenis om een van de coöperatie ontvangen bedrag terug te betalen indien een lid zijn lidmaatschap binnen een bepaalde termijn beëindigt, vloeit uit het lidmaatschap voort en behoeft dus een statutaire basis. Dit geldt ook voor een verplichting tot terugbetaling van een transactiesom als hier aan de orde. (rov. 7.11)

DOC Kaas heeft aangevoerd dat de basis voor de in art. 11 lid 4 Hr neergelegde verplichting tot terugbetaling van een extra vergoeding die het gevolg is van de fusie (‘de transactiesom’) kan worden gevonden in enkele door haar genoemde statutaire bepalingen. Het hof kan DOC Kaas daarin niet volgen. (rov. 7.12)

Nu DOC Kaas niet duidelijk heeft kunnen maken waar de basis voor terugbetaling in haar statuten kan worden gevonden, moet de slotsom luiden dat deze er niet is en dat sprake is van een met art. 2:60 BW strijdige situatie en dat art. 11 lid 4 Hr een nietige bepaling is. Dit wordt niet anders als in aanmerking wordt genomen, zoals DOC Kaas aanvoert, dat art. 11 Hr op basis van unanimiteit en zonder bezwaar van welk lid dan ook tot stand is gekomen. Gevolg is dat DOC Kaas de aan de melkveehouders (met uitzondering van de melkveehouder groep C) uitgekeerde transactiesom niet mocht verrekenen met het nog aan hen verschuldigde bedrag aan melkgeld. (rov. 7.13)

DOC Kaas kan uitbetaling van het melkgeld niet weigeren met een beroep op art. 11 lid 4 Hr. Dat betekent niet dat geheel art. 11 Hr nietig is dan wel vernietigd moet worden en het DOC Kaas (bijgevolg) vrijstaat een nieuw besluit te nemen over de toekenning van de transactiesom. De aanspraak van de melkveehouders op hun deel van de transactiesom vloeit rechtstreeks voort uit het fusiebesluit van 21 mei 2015; de daarop door DOC Kaas toegepaste voorwaarde van een minimale lidmaatschapsduur na de fusie mist toepassing omdat de daarvoor noodzakelijke statutaire basis ontbreekt. (rov. 7.15)

Behalve de vordering onder B. van melkveehouder groep C zien de vorderingen onder B. en C. van de melkveehouders op melkgeld en dus op betaling van de door hen aan DOC Kaas geleverde melk op grond van de leveringsovereenkomsten. DOC Kaas heeft die bedragen niet betaald omdat zij meende daarvoor een tegenvordering te hebben (vordering onder B.) dan wel omdat zij meende het over december 2016 gevorderde niet verschuldigd te zijn (vordering onder C.). Het beroep van DOC Kaas op zowel het een als het ander faalt. Daarmee heeft DOC Kaas nagelaten te betalen wat zij ingevolge de leden- en leveringsovereenkomst – een handelsovereenkomst in de zin van art. 6:119a BW – verschuldigd was. DOC Kaas is daarom over de bedragen van de hier bedoelde vorderingen wettelijke rente als bedoeld in art. 6:119a BW verschuldigd. (rov. 7.22)