Uitspraken

Volgens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2022 hebben de raadslieden van de verdachte daar het woord gevoerd overeenkomstig de door hen overgelegde pleitnotities. Deze pleitnotities houden onder meer in:

“Ten tweede heeft het OM naar de mening van de verdediging bijzondere opsporingsmiddelen ingezet, die niet proportioneel zijn:
(...)
2. Bedreigen/pogen tot afpersen van cliënt middels die brief naar de PI.
3. Bedreigen/pogen tot afpersen van zijn zus.

De verdediging betwist de rechtmatigheid van de inzet van deze bijzondere opsporingsmiddelen.

Met de inwerkingtreding van de Wet BOB zijn verschillende opsporingsmethoden in het Wetboek van Strafvordering opgenomen, waaronder stelselmatig inwinnen van informatie (art. 126j Sv.).

Het gebruik van dit bijzondere opsporingsmiddel moet wel de toets der proportionaliteit en subsidiariteit doorstaan. Bovendien mogen opsporingsambtenaren geen strafbare feiten plegen bij de inzet. Mijns inziens is dat wel gebeurd. Cliënt, zijn vrouw en zijn zus zijn bedreigd, althans is gepoogd hen af te persen.

De vertoonde beelden, en ook de geverbaliseerde verslaglegging hiervan, laten zien dat de zus van mijn cliënt [betrokkene 12] bedreigd wordt door enkele mannen. Ze wordt omringd door druk zwaaiende en kanker schreeuwende kerels, die haar duidelijk maken dat het hen menens is als er voor het eind van het jaar geen € 150.000 in bitcoins wordt betaald. Ik begrijp heel goed dat [betrokkene 12] dit als uiterst bedreigend heeft ervaren. Ik heb haar direct na deze aanloopactie huilend aan de telefoon gehad, waarbij zij zeer geëmotioneerd haar verhaal deed. Zij was zeer aangedaan. Ook mijn cliënt heeft dit niet ongemoeid gelaten, om het eufemistisch uit te drukken.

Aan het eind van het laatste politieverhoor werd cliënt verteld dat deze actie dreiging aan het adres van [betrokkene 12] en de kaart die cliënt in de PI heeft ontvangen door de politie in scene zijn gezet. Dit heeft tot heftige emoties geleid bij cliënt. Ik wist dat cliënt al heel lang op grond van levensbedreigende dreiging in afzondering zat in de PI. De angst die dit met zich meebrengt werd pas echt reëel toen cliënt hoorde van de dreiging jegens [betrokkene 12] op 3 december 2020 en de ontvangen kaart. Nu kwam het heel dichtbij en was het reeel. Het was stuitend om dan maanden later, te weten op 30 april 2021 bij het laatste verhoor te vernemen dat deze inzet door de politie was gepleegd. [betrokkene 12] was bedreigd door mensen van de politie, althans onder regie van de politie.

Cliënt, zijn zus en zijn vrouw zijn derhalve ruim 4 ½ maand in angst achtergelaten, terwijl de politie beter wist.

Mijns inziens volstrekt ten onrechte deelde de OvJ in eerste aanleg mee dat er geen aangifte mogelijk is omdat de wederrechtelijkheid ontbreekt bij dit handelen van de politie. Het gaat er bij een bedreiging natuurlijk om of de bedreigde zich objectief gezien redelijkerwijs bedreigd kon voelen door de gebezigde bewoordingen, in combinatie met de gedragingen. De beelden, het geluid en de gesproken tekst, zoals geverbaliseerd spreken mijns inziens voor zich.

Bij deze voer ik het 395a Sv verweer, niet alleen voor het aanlopen van [betrokkene 12] , maar ook voor het vervolg, te weten het versturen van de kaart met tekst en foto aan mijn cliënt. Hier wordt een vervolg gegeven op de eerdere bedreiging van [betrokkene 12] .

De bedreiging van zijn zus en zijn vrouw (het schrijven met foto aan hem gericht in de PI is te zien als een indirecte bedreiging van zijn vrouw) zijn hard bij hem binnengekomen. Ook cliënt was geheel van streek. Hij zat immers al maanden in de PI in afzondering wegens een anonieme dreiging op zijn leven, die door het GRIP zo serieus werd genomen dat cliënt hiervoor ruim ½ jaar in afzondering heeft doorgebracht. Door deze bedreiging van zijn zus en vrouw, werd deze dreiging op zijn leven concreet. Hierdoor hebben zijn zus [betrokkene 12] , zijn vrouw [betrokkene 3] en hij zelf doodsangsten uitgestaan. Het heeft tot veel angst, spanning en stress geleid bij cliënt.

Dit levert een onherstelbaar vormverzuim op als bedoeld in art 359a Sv. Ten aanzien van de in art 359a lid 2 genoemde factoren voer ik aan:

Het belang dat het geschonden voorschrift dient:

Het aanlopen van [betrokkene 12] kwalificeer ik als een bedreiging van [betrokkene 12] (artikel 285 Sr.). Dit is een strafbaar feit en dat mag niet. [betrokkene 12] wordt omringt door opdringerige kanker roepende mannen, die druk en dreiging uiten, door te zeggen dat ze tegen [verdachte] moet zeggen dat hij voor 31 december 150.000 in bitcoins moet betalen. Doekoe moet terug. Jij en [verdachte] hebben een kanker groot probleem. Zorg dat die shit wordt betaald. Regel die kanker shit. We maken geen grappen, zeggen ze letterlijk (pagina 2428 PV). Me dunkt dit is een bedreiging! Ik verwijs ook naar het filmpje. Het is mijns inziens ook te kwalificeren als een poging tot afpersing (artikel 317 Sr). Ik verwijs ook naar de aangifte van deze bedreiging door zus [betrokkene 12] op 3 december 2020 (vide pagina 2578 t/m 2581 PV). Het zou ook nog te kwalificeren zijn als belaging (art. 285b Sr: iemand vrees aanjagen).

De dreiging die bij cliënt is binnengekomen door dit bedreigen cq. pogen tot afpersen, dan wel belagen van [betrokkene 12] en het nadien ontvangen van de kaart met foto in de PI , in de context van de anonieme dreiging die er al op zijn leven was, is ook te kwalificeren als bedreiging, poging tot afpersing, althans belaging van mijn cliënt (art. 285 Sr), althans is te zien als een schending van artikel 3 EVRM.

[betrokkene 12] heeft met cliënt gebeld en melding gemaakt van deze bedreiging. Cliënt was hiervan helemaal van de kaart. Op 4 januari 2021 heeft cliënt toen in de [PI] de brief ontvangen, die is bijgevoegd bij het PV van bevindingen (zie pagina 2576/2577 PV), met de tekst: “Zit je lekker veilig en rustig in je cel; Heb je al gesproken met je zus; Wij wachten nog steeds; Kijk naar de foto; Voor vergiffenis is het nooit te laat.” De bijgaande foto (pag 2577) toont de voordeur van het huis van zijn vrouw [betrokkene 3] . Mijns inziens is evident dat dit een strafbaar feit oplevert jegens mijn cliënt. Subsidiair vind ik deze handelwijze van de politie een inbreuk op de integriteit van mijn cliënt. De inbreuk op zijn integriteit levert mijns inziens strijd met artikel 3 EVRM op.

De ernst van het verzuim:

Het hard aanpakken en onder druk zetten van een verdachte tijdens het vooronderzoek kan onder bijzondere omstandigheden noodzakelijk zijn. Het toepassen van deze methoden vindt zijn begrenzing waar deze overgaan in een behandeling die strafbaar is, althans strijdig met art. 3 EVRM. Gebleken is dat er strafbare feiten zijn gepleegd met psychische schade tot gevolg. Er is geen ruimte voor het plegen van strafbare feiten door de politie. Dit maakt dat er sprake is van een ernstig verzuim. Het optreden van de politie zoals in deze zaak is niet toegestaan. Als de politie onschuldige burgers gaat bedreigen is het hek van de dam.

Het nadeel dat door het geschonden voorschrift wordt veroorzaakt:

Het bedreigen van [betrokkene 12] en de dreiging naar mijn cliënt toe heeft geen bewijs opgeleverd. De toegepaste bejegening van mijn cliënt heeft niet geleid tot bewijs. Het nadeel is dan ook beperkt. Door de dreiging heeft cliënt doodsangsten gehad. De bedreiging van zijn zus en zijn vrouw heeft cliënt veel stress en spanning opgeleverd gedurende 4½ maand.

Gevolg:

Welk rechtsgevolg moet aan deze onherstelbare vormverzuimen worden verbonden? Voor niet-ontvankelijk bij een onherstelbaar vormverzuim in de zin van art. 359a is alleen plaats bij schending van het Zwolsman of Karmancriterium. Mijn onderbuik zegt dat dit hier eigenlijk wel aan de orde is.

(...)

Bij het tweede [verzuim] kan het toch niet zo zijn dat onschuldige burgers worden bedreigd door de politie en maanden in angstige onzekerheid worden gelaten. Als dit niet voldoende gesanctioneerd wordt geeft het mijns inziens een vrijbrief voor justitie om dit onrechtmatige gedrag te blijven herhalen.

Gezien de jurisprudentie is niet ontvankelijkheid helaas een brug te ver, maar ik vind wel dat dit gedrag stevig gesanctioneerd moet worden. (...) Bij het tweede verzuim verziekt het mijns inziens feitelijk de opsporing als we gaan toestaan dat de politie strafbare feiten mag plegen om een strafrechtelijk onderzoek vlot te trekken.

Strafvermindering is naar de mening van de verdediging gerechtvaardigd. Ik verwijs naar de motivering van de Hoge Raad in dit arrest van 23 juni 2020 (ECLI:NL:HR:2020:1092): strafvermindering als mogelijk rechtsgevolg van voldoende ernstige verzuimen ex 359a Sv is niet beperkt tot uitsluitend die gevallen waarin deze verzuimen hebben geleid tot benadeling van de verdachte in zijn strafzaak: ook ander voldoende ernstig nadeel van verdachte kan grond bieden voor strafvermindering.

AG Bleichrodt schrijft in zijn conclusie bij bovenvermeld arrest (ECLI:NL:PHR:2020:654): het zonder rechtsgevolg blijven van vormverzuimen brengt niet alleen het gevaar van toekomstig gebrek aan rechtsdiscipline in de opsporing met zich mee (het preventieargument), maar kan ook leiden tot aantasting van de integriteit en het gezag van de overheid (het integriteitsargument).

Met verwijzing naar dit Anne Faber arrest verzoek ik om strafvermindering: zoals daar is vastgesteld, vind ik ook hier: zo ga je niet met verdachten om. Dit moet gesanctioneerd worden. Als u mij derhalve onverhoopt niet zou volgen en niet tot een vrijspraak zou komen, dient de op te leggen straf verminderd te worden op grond van deze onherstelbare vormverzuimen.

Ten aanzien van het aanlopen van de zus van cliënt en het versturen van de ansichtkaart heeft het OM betoogt en dit herhaalt in de appelmemorie dat dit met instemming van de RC is gebeurd. De rechtbank heeft hier anders over geoordeeld en de verdediging volgt hierin de rechtbank. De rechtbank heeft (vide pagina 10 van het vonnis) geoordeeld dat de eerder genoemde twee acties “op grond van artikel 126j Sv niet aan de RC, althans niet formeel en in concreto, zijn voorgelegd”. De rechtbank heeft voorts op de lezing van de OvJ dat de hele kwestie was voorgelegd aan de RC en dat mede om die reden er geen sprake zou zijn van een vormverzuim een onjuiste voorstelling van zaken is.

De rechtbank heeft dan ook geconstateerd dat er sprake geweest is van een verregaande inbreuk op de rechten van verdachte en zijn zus. De manier waarop de zus van verdachte is achtervolgd (namelijk voor haar merkbaar) en vervolgens is benaderd, kan moeilijk anders gezien worden als een bedreiging.

De rechtbank heeft geoordeeld dat - hoewel er nog onbeantwoorde vragen waren - er eind 2020 voldoende duidelijkheid was op de zaak te kunnen berechten. Toch is ervoor gekozen om gebruik te maken van bijzondere opsporingsmethoden, die een verregaande inbreuk maakten op de rechten en veiligheidsgevoelens van een onschuldige derde en van verdachte. Daarmee heeft het OM naar het oordeel van de rechtbank de grenzen van het toelaatbare overschreden. De rechtbank is van oordeel dat in dit geval bij de inzet van deze acties niet is voldaan aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit, waardoor er sprake is van een onherstelbaar vormverzuim in het vooronderzoek.

Het OM heeft in haar appelmemorie gesteld dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de inzet van het middel in december niet meer proportioneel zou zijn. Immers ten tijde van de inzet was het multidisciplinair onderzoek van het NFI nog niet gereed. Dat het onderzoek “op enige technische details na gereed was, zoals de rechtbank stelt, betwist het OM.

De verdediging is het met de rechtbank eens en betwist de juistheid van het door het OM in haar appelmemorie gestelde. Ik wil in dit kader nog even benadrukken wat het OM zelf heeft verklaard:

Op de pro forma zitting van 29 juli 2020 verklaart de OvJ reeds op pagina 2 van het PV van de zitting: “...De volgende zitting op 8 oktober 2020, is wat het Openbaar Ministerie betreft de laatste pro forma zitting. De inhoudelijke behandeling van de zaak is gepland in begin december van dit jaar”.

De Officier van Justitie heeft voorts op 8 oktober 2020, tijdens die pro forma zitting gemeld dat wat het OM betreft “het tactisch onderzoek zo goed als gereed is en het PV zo goed als af.” (zie pagina 1 van het PV van de zitting d.d. 8 oktober 2020)

De onderhavige inzetten vinden maanden nadien plaats, te weten op 3 december 2020 en 4 januari 2021.

De rechtbank oordeelt vervolgens dat de verdachte nadeel van deze inzet heeft ondervonden: deze actie heeft voor de nodige angst bij verdachte gezorgd, angst voor zichzelf maar zeker ook voor zijn familie voor wie hij vanuit detentie niets kon betekenen. De rechtbank volgt de verdediging voorts ook in het oordeel dat ook als dit niet tot een benadeling van de verdachte is zijn strafzaak heeft geleid ook ander voldoende ernstig nadeel van verdachte grond kan bieden voor compensatie in de vorm van strafvermindering. De verdediging kan zich vinden in dit oordeel en het gevolg, te weten vermindering in enige mate van de op te leggen straf.”

Het hof heeft het verweer verworpen en daartoe overwogen:

“Geen strafbaar handelen van de politie of een schending van artikel 3 EVRM.

Uit het dossier volgt dat in het kader van onderhavig politieonderzoek op grond van artikel 126j Sv twee acties zijn ingezet, te weten: het ‘aanlopen’ van de zus van de verdachte, [betrokkene 12] , en het sturen van een kaart naar de verdachte in zijn cel in de [PI] .

Op 24 november 2020 heeft de officier van justitie een bevel tot stelselmatige informatie-inwinning afgegeven als bedoeld in artikel 126j Sv. Het bevel strekte ertoe om [betrokkene 12] te benaderen op een wijze die de indruk zou wekken dat dit door een derde partij, niet zijnde de politie, werd gedaan. Op 3 december 2020 hebben opsporingsambtenaren van Team Heimelijke Operaties uitvoering gegeven aan dat bevel (dossierpagina Z2430). Voorafgaand aan de inzet gericht tegen [betrokkene 12] zijn de kaders waarbinnen dit moest gebeuren en de over te brengen boodschap met deze opsporingsambtenaren besproken. Hierbij is expliciet afgesproken dat geen sprake mocht zijn van een bedreiging (in juridische zin) en dat er geen fysiek contact mocht zijn tussen de opsporingsambtenaren en [betrokkene 12] . Op 3 december 2020 zijn de opsporingsambtenaren [betrokkene 12] gevolgd vanaf haar huis naar de rechtbank in Amsterdam. Onderweg hebben de mannen bij een bezinepomp bewust oogcontact gemaakt met [betrokkene 12] . Vervolgens hebben de opsporingsambtenaren haar opnieuw gevolgd tot aan de rechtbank en hebben haar daar opgewacht. De opsporingsambtenaren hebben toen een briefje bij de deurgreep van het bestuurdersportier van de geparkeerde auto van [betrokkene 12] geplaatst. Nadat [betrokkene 12] de rechtbank verliet en onderweg was naar haar auto, is zij door twee van hen aangesproken. Uit het dossier blijkt dat het gesprek als volgt is verlopen (dossierpagina Z2428):

Ik, verbalisant B-180, sprak [betrokkene 12] aan.
Ik zei tegen [betrokkene 12] : “Ewa hoe gaat het met [verdachte] ? Hoe gaat het met [verdachte] ?
Luister zeg tegen [verdachte] , voor 31 december gaat hij 150.000 betalen.
Doekoe moet terug, jij en [verdachte] hebben een probleem. Je kent [verdachte] toch of ken je geen [verdachte] ?”
of woorden van gelijke strekking.

Wij, verbalisanten B-180 en B-270, hoorden [betrokkene 12] zeggen:
“Welke [verdachte] ? Wat heb ik daarmee te maken? Ik ken geen [verdachte] ? Mijn broertje?”
of woorden van gelijke strekking.

We vervolgden het gesprek:
B-180: “150.000 voor 31 december.”
B-270: “Voor 31 december 150 kop.”
B-180: “Betaal die kanker doekoe, bij je auto staat hoe je het gaat betalen. Bitcoins, ik wil alleen Bitcoins. Jij en [verdachte] hebben een kanker groot probleem”
B-270: “Je hebt ons toch gezien bij je huis en bij tankstation?”
[betrokkene 12] : “Ja Ja.”
B-180: “Je hebt ons gezien toch. Goed zo, knoop dat in je oren. Zorg dat die shit wordt betaald. Regel die kanker shit.”
B-270: ‘Kowed, we maken geen grappen!”
of woorden van gelijke strekking.

[betrokkene 12] is vervolgens naar haar auto gelopen, waarop zij een briefje aantrof met daarop het getal 150.000 en het adres van een bitcoinwallet. Zij is onmiddellijk teruggelopen naar de rechtbank, waar zij de beveiliging heeft aangesproken. [betrokkene 12] heeft hierop het alarmnummer 112 gebeld en heeft diezelfde dag nog aangifte gedaan van chantage/afpersing. Ook heeft zij contact opgenomen met de echtgenote van de verdachte [betrokkene 3] en haar verteld wat haar was overkomen.

Op 28 december 2020 heeft de officier van justitie op grond van artikel 126j Sv een bevel tot stelselmatige informatie-inwinning afgegeven om een brief en/of kaart met tekst en bijgevoegd een foto van de woning [d-straat 1] in [plaats] of een foto van de auto van de verdachte, te sturen naar de verdachte in de [PI] . Uit het bevel volgt dat druk/dreiging zal worden opgelegd door middel van de tekst die wordt gebruikt. De tekst zal verwijzen naar de dreiging die [betrokkene 12] heeft meegemaakt en naar de vraag wanneer het geld dat (vermoedelijk) door de verdachte is verduisterd zal worden terugbetaald. Op 4 januari 2021 heeft de verdachte in zijn cel een brief ontvangen met daarop de navolgende tekst (dossierpagina Z2575):

“As-Salam Alaykum
Zit je lekker veilig en rustig in je cel
Heb je al gesproken met je zus
Wij wachten nog steeds
Kijk naar de foto
Voor vergiffenis is het nooit te laat”

Bij de brief is een foto gevoegd van de voordeur van de woning aan [d-straat 1] in [plaats] , waar de verdachte met zijn vrouw [betrokkene 3] en haar dochter woonde. Op de foto is ook de auto van [betrokkene 3] te zien.

Het hof stelt voorop dat deze twee acties zijn gestoeld op bevelen van de officier van justitie op grond van artikel 126j Sv. Anders dan bij het opnemen van vertrouwelijke communicatie op grond van artikel 126l Sv, waarvoor een machtiging van de rechter-commissaris is vereist, kan een bevel als bedoeld in artikel 126j Sv zonder tussenkomst van de rechter-commissaris (uitsluitend) door een officier van justitie worden afgegeven. Het hof constateert aldus dat in zoverre van enige onrechtmatigheid geen sprake is.

Anders dan de verdediging en de rechtbank is het hof van oordeel dat door de opsporingsambtenaren tijdens de inzet tegen [betrokkene 12] geen sprake is geweest van een bedreiging (in juridische zin) tegen de verdachte, (indirect) diens vrouw en/of [betrokkene 12] en dat ook overigens jegens (één of meer van) hen geen strafbaar feit is gepleegd door de opsporingsambtenaren. Daarbij is betrokken dat de tegen [betrokkene 12] gebruikte woorden, die erop neerkomen dat vóór het einde van de maand 150.000 betaald moest worden, niet zien op een concreet misdrijf en dit evenmin in voldoende mate impliceren. Naar het oordeel van het hof is daarnaast de wijze waarop [betrokkene 12] door de opsporingsambtenaren is aangesproken niet van dien aard of onder zodanige omstandigheden geschied dat bij [betrokkene 12] of (indirect) de verdachte, of diens vrouw de redelijke vrees kon ontstaan dat een in artikel 285 van het Wetboek van Strafrecht genoemd misdrijf zou worden gepleegd.
Uit het proces-verbaal van bevindingen van 11 december 2020 aangaande het aanlopen van [betrokkene 12] blijkt dat de twee opsporingsambtenaren tijdens het gesprek op gepaste afstand van haar stonden, dat zij [betrokkene 12] de weg niet hebben geblokkeerd zodat zij vrij was om weg te lopen en dat zij haar tijdens het gesprek op geen enkel moment hebben aangeraakt of anderszins fysiek hebben bejegend (dossierpagina’s Z2425 tot en met Z2429). Niet gebleken is dat de opsporingsambtenaren zich tijdens het aanlopen van [betrokkene 12] op enigerlei wijze niet hebben gehouden aan de vooraf aan hen verstrekte opdracht en de in dat kader gemaakte afspraken, waaruit volgt dat zij binnen de kaders van het bevel hebben gehandeld, welk handelen dus niet als onrechtmatig kan worden aangemerkt.
Het hof volgt de raadsman evenmin in zijn betoog dat sprake zou zijn van een poging tot afpersing of belaging van de verdachte, (indirect) diens vrouw en [betrokkene 12] , reeds omdat het daartoe in dat verband vereiste opzet (onderscheidenlijk oogmerk) van de opsporingsambtenaren heeft ontbroken. Het hof wil wel aannemen dat het aanlopen van [betrokkene 12] en het versturen van de brief/kaart naar de verdachte in eerste instantie voor zowel de verdachte als zijn zus imponerend zijn geweest en bij hen tot onrust heeft geleid. Het hof is echter van oordeel dat de opsporingsambtenaren tijdens de inzet van deze middelen niet de grenzen van het toelaatbare hebben overschreden. Van een schending als bedoeld in artikel 3 EVRM is, gelet op al het voorgaande, naar het oordeel van het hof evenmin sprake.

Tenslotte acht het hof zowel het aanlopen van [betrokkene 12] als het versturen van de kaart naar de cel van de verdachte in de gegeven omstandigheden in overeenstemming met de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit.
Daartoe zijn met name de volgende omstandigheden in onderling verband redengevend: de ernst van het feit waarvan de verdachte werd verdacht (een levensdelict), de omstandigheden waaronder dit feit is gepleegd en de lange periode van onzekerheid waarin de nabestaanden, waarmee de verdachte als goede vriend in nauw contact had gestaan, toen al verkeerden. Door de proceshouding van de verdachte bleef ondanks alle inspanningen van het openbaar ministerie en de politie, zoals die uit het dossier volgen, onduidelijkheid bestaan over de feitelijke toedracht. Het politieonderzoek liep al gedurende ruim een jaar, toen is besloten tot een eenmalige gecombineerde inzet waarbij ook de zus van de verdachte werd betrokken. Deze beide inzetten zijn zorgvuldig op elkaar afgestemd en dienden hetzelfde doel. De keuze om de inzet (deels) op [betrokkene 12] te richten is zorgvuldig gemaakt. Gedurende het onderzoek werd namelijk duidelijk dat de verdachte een hechte band had met deze zus; zij hadden een sterke vertrouwensrelatie en zeer frequent contact, ook over het onderzoek naar de verdachte. In dat stadium van het onderzoek was geen lichter of ander middel (meer) voorhanden. Bovendien had de inzet van deze bijzondere opsporingsmiddelen niet enkel ten doel het scheppen van duidelijkheid aangaande het motief (ten behoeve van de nabestaanden), maar zag deze ook op de kwalificatievraag.

Het hof constateert dat uit de gecombineerde inzet van het aanlopen van [betrokkene 12] en het sturen van een kaart naar de verdachte in zijn cel en de daarop gevolgde OVC gesprekken geen voor de verdachte belastende informatie is voortgevloeid.

Het hof is, alles afwegende, van oordeel dat ten aanzien van de inzet van het aanlopen van de zus van de verdachte en het versturen van een kaart naar de cel van de verdachte, geen sprake is van een vormverzuim als bedoeld in artikel 359a Sv. Het verweer wordt ook in zoverre verworpen.”

Bij de stukken bevinden zich formulieren ‘Verzoek tot schadevergoeding’ van de benadeelde partijen [benadeelde 1] , [benadeelde 2] en [benadeelde 3] met bijlagen. Bijlage 2 betreft telkens een schriftelijke toelichting van de advocaat van de benadeelde partijen van 27 oktober 2020. Dit stuk houdt onder meer in:

“Namens mijn drie cliënten zal ik een verzoek tot schadevergoeding indienen middels de standaard schadeopgaveformulieren. Zij zullen onder meer gederfd levensonderhoud vorderen. Op dit moment beschik ik nog niet over alle informatie ter onderbouwing van de schadeposten maar beschik ik thans wel over de rapportage schadeberekening gederfd levensonderhoud. Namens cliënten breng ik deze schadeberekening reeds in de procedure zodat deze schadepost met onderbouwing kan worden bestudeerd en indien er vragen zijn over de berekening ik deze nog kan neerleggen bij de deskundige Laumen Expertise voor de inhoudelijke behandeling van de zaak. (...)

1. Het rekenkundig bureau Laumen Expertise heeft een personenschadeberekening ex art. 6:108 BW opgesteld ten behoeve van mijn cliënten. De rapportage met bijlagen (deel 1) en de berekening (deel 2) breng ik hierbij in de procedure als bijlage 1. De bijlagen bij de rapportage betreffen onder andere de Letselschade Richtlijn, Aangifte IB 2018 met winst [slachtoffer] , overzicht bijdrage [slachtoffer] bij kindverzorging. Zie voor een overzicht van de bijlagen p. 20 van de rapportage.
(...)

3. Uit de rapportage op pagina 9 onder het kopje ‘b. Berekening Gederfd levensonderhoud’ blijkt dat het gederfde levensonderhoud is vastgesteld op:
- [benadeelde 1] EUR 338.466,00
- [benadeelde 2] EUR 46.315,00
- [benadeelde 3] EUR 56.279,00

Cliënten vorderen dan ook deze bedragen. In de rapportage zijn diverse uitgangspunten genomen.

Situatie voor overlijden
[slachtoffer]
4. Allereerst volgt uit de rapportage op p. 11 dat ten tijde van het voorval [slachtoffer] als zelfstandig gevestigd kapper in Amsterdam werkte. De winst voor belasting bedroeg ten tijde van het voorval EUR 16.855,00 per jaar. [slachtoffer] bouwde geen pensioen op.
5. Omdat [slachtoffer] zelfstandig ondernemer was zijn in de berekening de van toepassing zijnde ondernemers(aftrek-)posten opgenomen. De posten zelfstandigenaftrek en MKB-winstvrijstelling zijn in de berekening meegenomen. Ook de post Stakingsaftrek/ - winst in 2052 is van toepassing en wordt als ondernemersaftrekpost opgevoerd.
6. In de berekening is het ziektekostenstelsel volgens de basisverzekering toegepast. Een eventueel recht op zorgtoeslag wordt handmatig berekend en bij [benadeelde 1] opgevoerd.
7. Ook zijn er, indien van toepassing, heffingskortingen in de berekening meegenomen, die afhankelijk zijn van de gezinssamenstelling en inkomen uit arbeid. Het rekenprogramma past enkele heffingskortingen automatisch toe wanneer deze van toepassing zijn. Andere heffingskortingen dan die kortingen die al automatisch door het rekenprogramma worden meegenomen, zijn niet van toepassing. Heffingskortingen die niet afzonderlijk kunnen worden ingevoerd, maar die automatisch worden verwerkt (indien van toepassing) zijn onder meer de algemene heffingskorting, arbeidskorting, kinderkorting (tot 2008), alleenstaande ouderkorting, ouderenkorting, tijdelijke heffingskorting vroegpensioen. Zie voor meer uitleg de technische bijlage in de rapportage op pagina 22/23.

[benadeelde 1]
8. Ten tijde van het voorval ontving [benadeelde 1] een WIA-uitkering. In september 2018 bedroeg deze uitkering EUR 752,55 bruto per maand. Deze uitkering is verhoogd met de reguliere verhogingen. In oktober 2019 is de uitkering EUR 772,34. In de rapportage staat een tabel opgenomen waaruit de bedragen per maand volgen tot en met 2044. In 2044 zal de hoogte van de WIA-uitkering per maand EUR 780,84 bedragen.
9. Uit de aangifte van [benadeelde 1] volgt dat zij in 2019 naast de WIA uitkering ook een WAZO uitkering heeft ontvangen. Deze Wazo uitkering had in 2018 uitbetaald moeten worden. Deze uitkering is door de rekenkundige dan ook niet in de berekening opgenomen, nu deze, ook al is deze in 2019 ontvangen, op 2018 ziet.
10. Ook [benadeelde 1] bouwt zelf geen pensioen op. Verder wordt de hoogte van de AOW door het rekenprogramma automatisch opgenomen in de berekening.
11. Ook ten aanzien van [benadeelde 1] wordt het ziektekostenstelsel volgens de basisverzekering toegepast. Verder blijkt dat het (verzamel-)jaarinkomen van [slachtoffer] en [benadeelde 1] boven de inkomensgrens ligt, waardoor zij geen recht op zorgtoeslag heeft. Uit de voorschotbeschikking van de fiscus blijkt ook dat de zorgtoeslag ingaat vanaf oktober 2019 .
12. Ook ten aanzien van [benadeelde 1] heeft te gelden dat automatisch heffingskortingen worden toegepast en dat andere heffingskosten niet van toepassing zijn in deze situatie.

[benadeelde 2] en [benadeelde 3]
13. Ten aanzien van de kinderen heeft te gelden dat in de berekening automatisch de kinderbijslag is meegenomen. Het rekenprogramma past de kinderbijslag automatisch toe.
14. Vanaf de eerste maand volgend op de 18-jarige leeftijd zijn de kinderen verplicht om een basisverzekering af te sluiten. De nominale premie is niet meegenomen in de berekening.
15. Er is ook nog rekening gehouden met andere gegevens. Zo bewoonden [slachtoffer] en [benadeelde 1] een huurwoning. De huurtoeslag is in december 2019 gestart, zodat er in de berekening vanuit wordt gegaan dat er in de situatie zonder overlijden geen recht op huurtoeslag was. Voor december 2019 woonde cliënte in een woning van HVO Querido en daarvoor woonde zij bij vrienden. In die situaties was geen recht op huurtoeslag.
16. Omdat het toetsingsinkomen van [slachtoffer] in de situatie onder de inkomensgrens ligt bestaat er recht op kindgebonden budget. De toeslag is als een netto inkomen in de berekening ingevoerd.

Uitgangspunten na overlijden
17. De winst uit de onderneming tot aan het overlijden van [slachtoffer] is niet meegenomen, omdat deze winst betrekking heeft op de periode vóór het overlijden
18. De WIA-uitkering van [benadeelde 1] blijft hetzelfde. Door het overlijden heeft zij, totdat [benadeelde 3] 18-jaar is geworden, recht op een ANW-uitkering. Daarna vervalt de uitkering. In het geval van [benadeelde 1] wordt de WIA-uitkering in mindering gebracht op de ANW-uitkering. Ook bestaat er recht op een ANW-tegemoetkoming.
19. Ten aanzien van [benadeelde 1] blijven de uitgangspunten voor het overige gelijk. Enkel voor de zorgverzekering heeft te gelden dat, nu het (verzamel-)jaarinkomen van [benadeelde 1] onder de inkomensgrens ligt, zij recht heeft op zorgtoeslag. Er wordt in dat kader wel rekening gehouden met een eventueel (tijdelijk) verlies van de zorgtoeslag in verband met het vermogen dat ontvangen wordt vanuit de overlijdensschade. Vanaf het moment dat het vermogen weer lager is dan EUR 116.613,00 (2038) zal [benadeelde 1] weer zorgtoeslag ontvangen.
20. Voor wat betreft de kinderen blijven de uitgangspunten na overlijden gelijk aan de uitgangspunten voor overlijden.
21. [benadeelde 1] woont nog immer in de huurwoning en heeft nu recht op huurtoeslag. De huurtoeslag is in de berekening meegenomen. Ook hier heeft echter te gelden dat er wel rekening wordt gehouden met een eventueel (tijdelijk) verlies van de huurtoeslag in verband met het vermogen dat ontvangen wordt vanuit de overlijdensschade. Vanaf het moment dat het vermogen weer lager is dan EUR 116.613,00 (2038) zal [benadeelde 1] weer huurtoeslag ontvangen.
22. Ook na overlijden bestaat er recht op kindgebonden budget. Dit is in de berekening meegenomen. Ook is rekening gehouden met het eventuele (tijdelijke) verlies van de huurtoeslag in verband met het vermogen dat ontvangen wordt vanuit de overlijdensschade. Vanaf 2021 valt het kindgebonden budget weg.
23. In de situatie van cliënten is geen sprake van weggevallen uitgaven. Er zijn wel bijkomende uitgaven. Er is rekening gehouden met een bijdrage in de verzorging van de kinderen, zoals bijvoorbeeld het halen en brengen naar/van de kinderopvang en het begeleiden van de kinderen alsmede in het huishouden. Hiervoor is de Richtlijn van de Letselschaderaad aangehouden. Dat [slachtoffer] een daadwerkelijk bijdrage leverde blijkt uit een overzicht dat door [benadeelde 1] is aangeleverd. Zie bijlage 7 van de rapportage. Volledigheidshalve wordt als bijlage 3 bij deze brief nog een verklaring overgelegd afkomstig van Kentalis, waarin wordt bevestigd dat het slachtoffer diverse zorgtaken op zich nam. Voor de berekening is het normbedrag van de richtlijn gelijkelijk verdeeld tussen de man en vrouw. Deze post loopt door tot 75-jarige leeftijd.

Concluderend

24. Concluderend worden de volgende bedragen aan gederfd levensonderhoud gevorderd:
- [benadeelde 1] EUR 338.466,00
- [benadeelde 2] EUR 46.315,00
- [benadeelde 3] EUR 56.279,00”

Volgens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2022 heeft het hof ingestemd met het verzoek van de advocaat van de benadeelde partijen om de pleitnota die de advocaat in eerste aanleg heeft voorgedragen als “herhaald en ingelast te beschouwen”. Die pleitnota houdt onder meer in:

“Gederfde inkomsten
2. In navolging op de schriftelijke toelichting wensen cliënten nog het navolgende met betrekking tot de gevorderde inkomstenderving op te merken. Voor het berekenen van de inkomstenderving is gebruik gemaakt van een in de rechtspraak geaccepteerde en veel gebruikte rekenmethode. Daarvoor is een gerenommeerd expertise bureau ingeschakeld. De wetgever heeft met de invoering van de wetgeving omtrent de vordering benadeelde partij bedoeld dat een benadeelde partij zoveel als mogelijk haar schade kan verhalen in het strafproces. Uit de rechtspraak volgt dat een dergelijke vorderingen die zien op gederfde inkomsten, ook worden toegewezen in strafzaken.
3. De Hoge Raad heeft in haar overzichtsarrest van 28 mei 2019 bepaald dat schade van een benadeelde partij ex artikel 6:97 BW op die wijze wordt begroot die het meest met de aard ervan in overeenstemming is.
Verder heeft de Hoge Raad in datzelfde arrest overwogen:
“Met de mogelijkheid tot het instellen van een vordering door benadeelde partijen heeft de wetgever beoogd binnen het strafproces te voorzien in - kort gezegd - een eenvoudige en laagdrempelige procedure die ertoe leidt dat personen die schade hebben geleden als gevolg van een strafbaar feit zoveel mogelijk schadeloos worden gesteld.”
En:
“Mede gelet op het grote belang dat benadeelde partijen erbij hebben op een eenvoudige wijze schadeloos gesteld te worden voor de schade die zij door een strafbaar feit hebben geleden, beoogt deze uiteenzetting ook te voorkomen dat de strafrechter vaker dan nodig gebruikmaakt van zijn bevoegdheid een benadeelde partij in haar vordering niet-ontvankelijk te verklaren omdat hij vindt dat de behandeling daarvan een onevenredige belasting van het strafgeding zou opleveren.”
4. Cliënten stellen dat zij hun schade, en de inkomstenderving, door middel van het rekenkundig rapport afdoende hebben onderbouwd en dat hun vorderingen geen onevenredige belasting van het strafproces opleveren. Het staat volgens cliënten vast dat zij inkomstenderving lijden nu hun man en vader om het leven is gekomen.
5. Cliënten verwijzen uw Rechtbank subsidiair nog eerbiedig naar de Handleiding ‘Slachtoffer en de rechtspraak, handleiding voor de strafrechtspraktijk’.
“De strafrechter moet zich dus realiseren dat de omvang van de door de benadeelde partij geleden schade niet bewezen hoeft te worden. Voldoende is dat de schade aannemelijk is of redelijkerwijs valt te verwachten (toekomstige schade). Verder geldt dat in het geval de omvang van de schade niet nauwkeurig is vast te stellen, de rechter veel vrijheid toekomt bij de vaststelling daarvan.”
6. Tot slot verwijzen cliënten naar het arrest van het Gerechtshof Amsterdam van 26 april 2021. In deze zaak was door het slachtoffer een bedrag voor de door haar gederfde inkomsten gevorderd ad EUR 534.180,00. Deze schadepost werd onderbouwd aan de hand van een vergelijkbaar rekenkundig rapport. Het Gerechtshof oordeelde dat deze schadepost voldoende onderbouwd was en wees de gederfde inkomsten geheel toe. Afschrift van het arrest wordt als bijlage 1 aan deze pleitaantekeningen gehecht.
7. Cliënten stellen dat alle materiële schadeposten afdoende zijn onderbouwd en geen onevenredige belasting voor het strafproces opleveren. Cliënten verzoeken uw Rechtbank dan ook eerbiedig de door hen gevorderde materiële schade integraal toe te wijzen.”

Volgens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2022 hebben de raadslieden van de verdachte daar het woord gevoerd overeenkomstig de door hen overgelegde pleitnotities. Deze pleitnotities houden onder meer in:

“Vordering benadeelde partijen:

De moeder van [slachtoffer] , zijn weduwe en zijn twee kinderen [benadeelde 2] en [benadeelde 3] hebben ieder een vordering benadeelde partij ingediend. Namens mijn cliënt wil ik benadrukken dat ook hij het vreselijk vindt dat zijn moeder, zijn vrouw, zijn kinderen en zijn hele familie verder moeten leven met het grote verlies van [slachtoffer] .
Primair verzoek ik u de vorderingen af te wijzen, nu u hier niet aan toe komt, aangezien cliënt vrijgesproken dient te worden van de het tenlastegelegde beschuldiging. Uiteraard volgt mijn vrijspraakverweer later in dit pleidooi.
Als u de verdediging niet zou volgen en toch vindt dat mijn cliënt schuldig is merk ik het volgende in zijn algemeenheid op over de ingediende vorderingen van de benadeelde partijen:

Vordering benadeelde partij [benadeelde 1] :
De verdediging betwist bij gebrek aan andersluidende wetenschap en bij gebrek aan andere rapportage dan het eenzijdig opgemaakte rapport door het rekenkundig bureau Laumen Expertise de juistheid van de berekening, zoals gedaan door Laumen en zoals opgenomen in het schrijven van Mr. Korver van 20 oktober 2020.
De verdediging acht het opgemaakte en overgelegde rapport te complex van aard. Het leent zich naar mijn mening niet voor behandeling en beoordeling in het strafproces.
Ik ben van mening dat cliënt zich niet ten volle kan verweren tegen de vordering van de benadeelde partij. Toepassing van de civiele regels van stelplicht en bewijslastverdeling, waaronder art. 24 Rv, leidt er in deze toe dat het recht van cliënt op een eerlijk proces in de zin van art. 6 EVRM in het gedrang komt. Ik verzoek u daarom op grond van art. 361, derde lid, Sv de vordering benadeelde partij niet-ontvankelijk te verklaren nu mijn cliënt niet in voldoende mate in de gelegenheid is om alles ter voering van verweer tegen de vordering te kunnen aanvoeren en, voor zover nodig en mogelijk, daarvan bewijs te leveren.
Ik verwijs naar het overzichtsarrest benadeelde partij van de Hoge Raad van 28 mei 2019 (ECLI:NL:HR:2019:793) alwaar in overweging 2.8.3. van dit arrest is overwogen:
In het geval de verdachte de vordering van de benadeelde partij niet (gemotiveerd) betwist, zal de rechter uitgaan van de juistheid van de daaraan ten grondslag gelegde feiten en zal de vordering in de regel worden toegewezen, tenzij de vordering onrechtmatig of ongegrond voorkomt of zich het hiervoor onder 2.1. bedoelde geval zich voordoet waarin de rechter door de beperkingen van het strafproces niet verzekerd acht dat beide partijen in voldoende mate in de gelegenheid zijn geweest hun stellingen en onderbouwingen met betrekking tot de toewijsbaarheid genoegzaam naar voren te brengen. In laatstgenoemd geval ligt het in de rede dat de benadeelde partij niet ontvankelijk is en zij haar vordering bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen.

Ik verzoek u de vordering van de benadeelde partij op dit punt geheel of gedeeltelijk niet ontvankelijk te verklaren, aangezien deze een onevenredige belasting van het strafgeding betekent.
(...)

Vordering benadeelde partij [benadeelde 3] :
Ten aanzien van de gevorderde € 56.279,-- voor [benadeelde 3] op grond van gederfd levensonderhoud verwijs ik naar hetgeen ik hierover heb opgemerkt bij de post gederfd levensonderhoud bij [benadeelde 1] . Ik verzoek u dit als in deze herhaald en ingelast te beschouwen. Mijn conclusie ten aanzien van deze post is om de benadeelde partij op dit punt geheel of gedeeltelijk niet ontvankelijk te verklaren, aangezien dit een onevenredige belasting van het strafgeding betekent.
De verdediging verzoekt de toekomstige reis- en parkeerkosten tbv medische behandeling ad € 1500 af te wijzen conform het oordeel van de rechtbank, daar geen kosten die in de toekomst wellicht gemaakt zullen worden thans voor vergoeding vatbaar zijn.
Ten aanzien van de vordering gederfd levensonderhoud is mijns inziens slechts de schade tot kapitalisatiedatum ad € 1792,-- voor toewijzing vatbaar (vide pagina 27 van het rapport van Laumen expertise), daar de overige schade zich wellicht in de toekomst van [benadeelde 3] zou kunnen gaan afspelen, waarbij zoveel onzekere factoren van invloed kunnen zijn op het wel of niet ontstaan van schade als gevolg van dit feit. Er zijn vele onzekere factoren in de toekomst die de hoogte van de eventuele schade zullen beïnvloeden. Op grond hiervan acht de verdediging deze vordering een onevenredige belasting van het strafgeding, althans onvoldoende onderbouwd, althans onvoldoende vaststaand. Ik verwijs voorts naar hetgeen ik hierover bij aanvang van de bespreking vordering benadeelde partij heb opgemerkt. Primair derhalve niet ontvankelijk verklaring wegens onevenredige belasting van het geding. Subsidiair betwist de verdediging de juistheid van de vordering. Uiterst subsidiair verzoek ik u toewijzing tot de kapitalisatiedatum.
(...)

Vorderingen benadeelde partij [benadeelde 2] :
Ten aanzien van de gevorderde € 46.315,-- voor [benadeelde 2] op grond van gederfd levensonderhoud verwijs ik naar hetgeen ik hierover heb opgemerkt bij de post gederfd levensonderhoud bij [benadeelde 1] . Ik verzoek u dit als in deze herhaald en ingelast te beschouwen. Mijn conclusie ten aanzien van deze post is dan ook om de benadeelde partij op dit punt geheel of gedeeltelijk niet ontvankelijk te verklaren, aangezien dit een onevenredige belasting van het strafgeding betekent.
Terzake van de toekomstige reis- en parkeerkosten tbv medische behandeling verzoekt de verdediging de vordering, conform het oordeel van de rechtbank, niet ontvankelijk te verklaren, omdat deze kosten nog niet zijn gemaakt.
Ten aanzien van de affectieschade refereert de verdediging zich aan uw oordeel. Ten aanzien van de vordering immateriële schade op grond van “aantasting in de persoon op andere wijze” verwijs ik naar hetgeen hieromtrent is gezegd bij de vordering van [benadeelde 1] . Dit leidt tot niet ontvankelijk verklaring van de vordering op dit punt.”

De uitspraak van het hof houdt onder meer in:

“13.1 De vorderingen
[benadeelde 1] (weduwe van het slachtoffer)
De benadeelde partij heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding van € 398.180,52. De gevorderde schadevergoeding ziet op: € 338.466,00 gederfd levensonderhoud (...).
(...)
[benadeelde 2] (minderjarige zoon van het slachtoffer)
De benadeelde partij heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding van € 97.815,00. De gevorderde schadevergoeding ziet op: € 46.315,00 gederfd levensonderhoud (...).
(...)
[benadeelde 3] (minderjarige dochter van het slachtoffer)
De benadeelde partij heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding van € 107.779,00. De gevorderde schadevergoeding ziet op: € 56.279,00 gederfd levensonderhoud (...).
(...)

In zijn arrest van 28 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:793 heeft de Hoge Raad het volgende overwogen over de – naar het materiële burgerlijk recht te beoordelen – vordering tot schadevergoeding waarmee degene die rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit zich als benadeelde partij kan voegen in het strafproces:

“2.1 (...) Met de mogelijkheid tot het instellen van een vordering door benadeelde partijen heeft de wetgever beoogd binnen het strafproces te voorzien in – kort gezegd – een eenvoudige en laagdrempelige procedure die ertoe leidt dat personen die schade hebben geleden als gevolg van een strafbaar feit zoveel mogelijk schadeloos worden gesteld. (...) De aldus voorziene eenvoudige procedure biedt aan de benadeelde partij en de verdachte niet dezelfde processuele waarborgen als een gewone civielrechtelijke procedure, onder meer omdat in de context van de strafrechtelijke procedure ingevolge art. 334 Sv slechts in beperkte mate plaats is voor bewijslevering. Dit bezwaar wordt echter in afdoende mate ondervangen door voornoemd art. 361, derde lid, Sv, welke bepaling mede in het licht van art. 6, eerste lid, EVRM aldus moet worden uitgelegd dat zij de strafrechter tot niet-ontvankelijkverklaring verplicht indien hij niet verzekerd acht dat beide partijen in voldoende mate in de gelegenheid zijn geweest om naar voren te brengen hetgeen zij ter staving van de vordering, onderscheidenlijk tot verweer tegen de vordering kunnen aanvoeren en, voor zover nodig en mogelijk, daarvan bewijs te leveren. (...)