Uitspraken

De conclusie van de advocaat-generaal houdt over de achtergrond van deze zaak in:

“1.1 De klager is advocaat en heeft rechtsbijstand verleend aan cliënten in een geschil met de inspecteur van de Belastingdienst, dat is uitgemond in fiscale procedures. In dat verband heeft de klager een nader processtuk in de zin van artikel 8:58 Awb (een “tiendagenstuk”) opgesteld en op 25 oktober 2019 in de fiscale procedure bij het hof ingebracht. Het tiendagenstuk is gebaseerd op en bevat een opsomming van de inhoud van veertien ten overstaan van een notaris afgelegde getuigenverklaringen (...), die tevens als bijlage bij het tiendagenstuk zijn opgenomen. De klager is in het voortraject betrokken geweest bij het opstellen van conceptversies van de later, niet in aanwezigheid van de klager, bij de notaris afgelegde verklaringen.

De rechtbank heeft bij beschikking van 18 april 2023 onder meer overwogen:

“Inleiding

Het klaagschrift strekt, na instemming van partijen ter zitting van 4 april 2023, enkel nog tot opheffing van het gelegde beslag op en voortzetting van het gebruik van

• het “tiendagenstuk” dat als DOC-348 aan het dossier is toegevoegd;

• 14 verklaringen afgelegd bij de notaris die als DOC-054 t/m DOC-067 aan het dossier zijn toegevoegd,

en verwijdering daarvan uit het dossier.

(...)

Ingevolge artikel 134, eerste lid Sv wordt onder inbeslagneming verstaan: het onder zich nemen en houden van enig voorwerp ten behoeve van de strafvordering. Blijkens het aanvullende proces-verbaal van ambtshandelingen AMB-017 zijn de betreffende documenten door de Belastingdienst verstrekt aan de (directeur van de) FIOD onder toepassing van – naar de rechtbank begrijpt – artikel 43c, eerste lid, onder h, van de Uitvoeringsregeling Algemene Wet inzake Rijksbelastingen 1994 (UAWR). Vast staat dat de betreffende documenten door de FIOD reeds zijn gebruikt bij het opstellen van aanvangsprocessen-verbaal AMB-001, -003 en -004 en dat de genoemde documenten/gegevens zich bevinden in het opsporingsdossier, zoals dat in zijn huidige, voorlopige vorm en omvang bestaat. De rechtbank is gelet op het voorgaande voorlopig van oordeel dat klager kan worden ontvangen in zijn beklag, teneinde van de rechtbank een oordeel te verkrijgen op grond van artikel 552a Sv.

Nu het daarbij gaat om documenten/gegevens waarop naar stelling van klager het verschoningsrecht van de advocaat rust, dient gelet op het bepaalde van artikel 98 Sv de rechter-commissaris te beoordelen of de documenten onder het verschoningsrecht van de advocaat vallen. De rechtbank zal een beslissing op het klaagschrift derhalve aanhouden en de zaak verwijzen naar de rechter-commissaris teneinde de verzochte beoordeling op de voet van artikel 98 Sv te verrichten.”

“Beklag

Het beklag strekt tot teruggave van de bovengenoemde stukken. Klager verzoekt die stukken uit het strafdossier te verwijderen.

(...)

Oordeel ten gronde m.b.t. tiendagenstuk

Niet in geschil is dat het tiendagenstuk eerder in de fiscale procedure voor het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden is ingebracht. De rechtbank ziet zich gesteld voor de vraag of het verschoningsrecht van de advocaat geheel vervalt, door een stuk in te brengen in een (fiscale) procedure.

Klager beroept zich er onder verwijzing naar voornoemd Boeing-arrest van de Hoge Raad op dat door de Hoge Raad zou zijn overwogen dat ook in een geding het verschoningsrecht naar derden gewaarborgd dient te blijven. Naar het oordeel van de rechtbank is in de overweging van de Hoge Raad niet een dergelijke ruime uitleg te lezen. Het gaat in genoemd arrest over onderhandelingen tussen horizontale procespartijen, hetgeen een wezenlijk verschil is met de onderhavige zaak waarin het tiendagenstuk door klager aan een rechter is overgelegd om te betrekken in diens oordeel. In de passage in het Boeing-arrest [ECLI:NL:HR:2021:751] waarop door klager de nadruk is gelegd, overweegt de Hoge Raad dat stukken die ter kennis van een wederpartij zijn gebracht, ook in verband met een geding waarin een geheimhouder zijn bijstand heeft verleend, onder het verschoningsrecht blijven vallen. Dat is naar het oordeel van de rechtbank evenwel iets anders dan stukken die door een procespartij in het geding zijn gebracht, en dus niet enkel ter kennis van een wederpartij zijn gebracht, waarmee die stukken, zoals is overwogen, ook aan de rechter zijn voorgelegd en onderdeel zijn geworden van het dossier in een procedure in het publieke domein. De rechtbank is van oordeel dat daarmee het tiendagenstuk door klager is vrijgegeven en klager met betrekking tot dat stuk geen beroep meer kan doen op het verschoningsrecht. De rechtbank verklaart het beklag van klager ongegrond voor zover het ziet op het tiendagenstuk.”

Aan het voorgaande doet niet af dat de inspecteur van de Belastingdienst in de onder artikel 43c lid 1 Uitvoeringsregeling AWR omschreven gevallen bevoegd is, al dan niet op verzoek van de FIOD of het openbaar ministerie, de in die bepaling bedoelde gegevens te verstrekken aan die met opsporing belaste autoriteiten.8 De belangen die met het verschoningsrecht zijn gemoeid, maken het wel noodzakelijk dat de Belastingdienst, in samenspraak met de FIOD en het openbaar ministerie, doet wat nodig is om inbreuken op het verschoningsrecht zo veel mogelijk te voorkomen, zodra het redelijk vermoeden bestaat dat de gegevensuitwisseling (deels) geprivilegieerde gegevens betreft, zoals bedoeld onder 5.2.1. Hoewel de regeling van artikel 181 Sv niet specifiek daarop is toegesneden, verzet het stelsel van het Wetboek van Strafvordering zich er niet tegen dat de officier van justitie, in samenspraak met de inspecteur van de Belastingdienst, voorafgaand aan de eventuele verstrekking van gegevens door de inspecteur van de Belastingdienst een vordering tot de rechter-commissaris richt tot het maken van een selectie tussen gegevens die wel en die niet onder het verschoningsrecht kunnen vallen. De officier van justitie is gehouden om zo’n vordering te doen als het redelijk vermoeden bestaat dat het (deels) geprivilegieerde gegevens betreft.9 In dat geval brengt een redelijke wetstoepassing mee dat de verschoningsgerechtigde – behoudens klemmende redenen van onderzoeksbelang, bijvoorbeeld omdat het gaat om een heimelijk onderzoek tegen cliënten van de advocaat – in staat wordt gesteld zich uit te laten over zijn verschoningsrecht met betrekking tot de betreffende gegevens. Als het standpunt van de verschoningsgerechtigde over de vraag of het verschoningsrecht zich uitstrekt tot de betreffende gegevens niet wordt ingewonnen, moet in beginsel het oordeel worden ingewonnen van een gezaghebbend lid van de beroepsgroep van de verschoningsgerechtigde (zoals de plaatselijk Deken van de Orde van Advocaten of de Ringvoorzitter) dan wel een andere ter zake deskundige persoon.

Als en voor zover de rechter-commissaris oordeelt dat sprake is van gegevens die onder het verschoningsrecht vallen, blijft de verstrekking daarvan aan de FIOD en het openbaar ministerie achterwege. Tot zo’n verstrekking kan echter wel worden overgegaan als de rechter-commissaris, bij voorkeur na overleg met een gezaghebbend vertegenwoordiger van de beroepsgroep van de verschoningsgerechtigde, tot het oordeel komt dat sprake is van de onder 5.2.2 bedoelde zeer uitzonderlijke omstandigheden waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt zwaarder moet wegen dan de eerbiediging van het verschoningsrecht.