Uitspraken

KZ

Nr. 14.586

Zitting 6 september 1991

1. Verweerder in cassatie, [verweerder], is in een echtscheidingsprocedure verwikkeld geweest waarin Mr. [eiser], eiser tot cassatie, hem aanvankelijk bijstond. Het geding betreft de betaling van de declaraties.

Vast staat dat [verweerder] de declaraties heeft voldaan die zijn raadsman hem in 1982 aanbood, maar van begin 1983 af in gebreke is gebleven om verdere declaraties te voldoen. Vast staat voorts dat op 4 okt. 1983 het Bureau voor Rechtshulp te Amsterdam een (andere) advocaat aan [verweerder] heeft toegevoegd om kosteloos rechtsbijstand te verlenen. [verweerder] was werkzaam als zelfstandig copywriter; uit de gedingstukken krijgt men de indruk dat de zaken langzamerhand achteruit gingen.

2. Uit de toevoegingsbeslissing van het Bureau voor Rechtshulp leidt de rb. in haar tussenvs. het vermoeden af dat [eiser] in 1983 geen goede gronden had om aan te nemen dat [verweerder] niet in aanmerking kon komen voor kosteloze rechtsbijstand: hij moet, omdat hij de echtscheiding van [verweerder] behandelde, inzicht hebben gehad in diens financiële omstandigheden. [eiser] wordt daarom toegelaten te bewijzen dat [verweerder] in de periode van 1 jan. tot 4 okt. 1983 niet in aanmerking kwam voor kosteloze rechtsbijstand. De rb. acht dat van belang omdat zij ervan uitgaat dat de advocaat verplicht is de cliënt, wanneer daartoe aanleiding bestaat, te wijzen op de mogelijkheid van kosteloze rechtsbijstand.

Nadat [eiser] een aantal stukken in het geding had gebracht, t.w. de jaarrekening 1982 van [verweerder], diens aangiftebiljet (IB 1982/VB 1983) en een taxatie van het [verweerder] toebehorende Amsterdamse grachtenpand, en nadat hij een vijftal getuigen had genoemd voor het geval dat de rb. door de inhoud van die stukken niet overtuigd zou raken, oordeelde de rb. bij eindvs. dat hij niet in het bewijs was geslaagd. Daarbij gaat de rb. niet in op de overgelegde stukken. Pp. zijn het erover eens, zo stelt zij vast, dat de vraag of [verweerder] in 1983 in aanmerking kwam voor kosteloos procederen beantwoord moet worden aan de hand van zijn inkomen in 1982. Omdat op 4 okt. 1983 aan de hand van dezelfde financiële gegevens moet zijn beslist dat [verweerder] in aanmerking kwam voor kosteloze rechtsbijstand, kan uit de overgelegde stukken niet volgen dat [verweerder] daar niet voor in aanmerking kwam. Het bewijs is daarom niet geleverd, en op het aanbod om getuigen te horen kan, aldus de rb., "in dit stadium van de procedure" niet meer worden ingegaan.

3. Ik wil hierbij dadelijk de volgende kanttekening plaatsen. De redenering van de rb. komt erop neer dat de toevoegingsbeslissing van het Bureau voor Rechtshulp een dubbele rol speelt: in het tussenvs. brengt zij de rb. ertoe een vermoeden aanwezig te achten dat [verweerder] in 1983 in aanmerking kwam voor kosteloze rechtsbijstand, in het eindvs. vormt zij het enige argument om het tegenbewijs tegen dat vermoeden, waartoe de rb. [eiser] had toegelaten, niet geleverd te achten. Tegen deze logische kunstgreep wordt in cassatie echter niet opgekomen.

4. Cassatiemiddel II, dat ik eerst zal behandelen, bestrijdt het tussenvs. Het valt met name de grondslag aan waarop de rb. haar argumentatie heeft opgetrokken. Deze grondslag is dat, zodra gebleken is dat de cliënt voor kosteloze rechtsbijstand in aanmerking komt, de rechtsverhouding tussen advocaat en cliënt meebrengt dat de advocaat de zaak slechts betalend mag blijven behandelen indien de cliënt daarmee uitdrukkelijk instemt. Daarnaast brengen zowel de rechtsverhouding tussen advocaat en cliënt als de Gedragsregels voor Advocaten 1980 mede dat de advocaat verplicht is om telkens wanneer daartoe redelijkerwijs aanleiding bestaat met de cliënt te overleggen of er termen zijn kosteloze rechtsbijstand te verkrijgen.

5. Regel 13 lid 1 Gedragsregels voor Advocaten 1980 (tekst o.a. in Schuurman & Jordens no. 39; afz. uitg. Orde van Advocaten, Den Haag 1980) luidt als volgt:

6. Op het eerste gezicht legt de rb. zich voor twee ankers vast: zij oordeelt dat de verplichting van de advocaat om uit eigen initiatief overleg te openen met de cliënt niet alleen geldt krachtens de Gedragsregels voor Advocaten 1980 doch ook in het kader van zijn rechtsverhouding tot de cliënt (tussenvs., r.o. 5) .

7. De ongegrondheid van middel II brengt mede dat het beroep tegen het tussenvs. niet kan slagen. Hoewel middel I nl. wel citaten uit het tussenvs. inhoudt, zijn de klachten die het formuleert niet gericht tegen het door de rb. in het tussenvs. geconstateerde vermoeden, maar alleen tegen de wijze waarop de rb. in het eindvs. geoordeeld heeft over het door [eiser] naar voren gebrachte tegenbewijs.

8. Die beoordeling wordt door middel I aangevallen in de onder- delen 1 onder B, 1 onder C en 2.

Hoewel onderdeel 1 onder B er als rechtsklacht uitziet, bedoelt het kennelijk, in samenhang met onderdeel 1 onder C, mede erover te klagen dat de rb. zonder nadere motivering en zonder verder onderzoek tot haar oordeel kwam. De drie klachten komen er dan op neer: dat uit de toevoegingsbeslissing niet zonder meer kan volgen dat [verweerder] recht had op kosteloze rechtsbijstand, omdat ook een bureau voor rechtshulp fouten kan maken (onderdeel 1 onder C); dat de rb. niet zonder nader onderzoek kon aannemen dat het Bureau voor Rechtshulp is uitgegaan van dezelfde financiële gegevens als door [eiser] aan de rb. overgelegd (onderdeel 1 onder B) ; en dat de rb. niet zonder nadere motivering het aanbod van [eiser] mocht passeren om bewijs door getuigen te leveren (onderdeel. 2).

9. Leest men de klachten aldus, dan worden zij m.i. terecht voorgesteld.

Allereerst kan uit een beslissing van een bureau voor rechtshulp niet volgen dat iemand rechtens in aanmerking komt voor kosteloze rechtsbijstand, al kan die beslissing wel een aanwijzing opleveren of zelfs een vermoeden. Het middel brengt terecht naar voren dat het bureau zich kan vergissen. Vervolgens kan een beslissing van het bureau niet altijd maatgevend zijn voor de vraag of buitenstaanders, zelfs al kennen zij zoals [eiser] de financiële omstandigheden van de verzoeker, konden begrijpen dat tot kosteloze rechtsbijstand zou worden besloten. Het bureau kan bv. ook tot toevoeging besluiten door gebruik te maken van zijn bevoegdheid om bij de berekening van het maand- inkomen een aftrek toe te passen voor bijzondere uitgaven waarvan het meent dat zij de financiële draagkracht van de belanghebbende aanzienlijk verminderen (zie art. 7 lid 2 Besluit Financiële Toevoegingsgrenzen). Tenslotte hangt de vraag of [eiser] redelijkerwijs kon aannemen dat [verweerder] voor kosteloze rechtsbijstand in aanmerking kwam mede af van de gegevens waarover hij als advocaat beschikte. De rb. kon daarom geen oordeel vellen over hetgeen [eiser] had behoren te doen zonder in te gaan op de inhoud van de door hem overgelegde stukken, eventueel versterkt met getuigenbewijs.

10. Het eindvs. van de rb. kan daarom niet in stand blijven. In verband daarmee behoeft onderdeel 1 onder A geen behandeling. Eiser tot cassatie heeft bij dat onderdeel overigens geen belang, nu hij aanvaardt dat voor de toevoeging in 1983 beslissend waren de inkomsten in 1982 (zie ook art. 5, lid 2 onder b, Besluit Financiële Toevoegingsgrenzen). Dat de rb. een verkeerde maatstaf bezigt om tot die vaststelling te komen (nl. overeenstemming tussen pp.), doet dan niet ter zake.

11. Op grond van deze overwegingen kom ik tot de slotsom dat alleen de tegen het eindvs. gerichte klachten doel treffen: de rb. kon wel uitgaan van het vermoeden dat zij in het tussenvs. formuleert maar niet op de door haar aangegeven gronden tot het oordeel komen dat er geen tegenbewijs was geleverd.

Het komt mij voor dat onder die omstandigheden de zaak naar de rb. Amsterdam dient te worden teruggewezen.

12. Ik concludeer daarom tot verwerping van het beroep voor zover gericht tegen het tussenvs. van de rb. Amsterdam, tot vernietiging van het eindvs. van die rb. en tot terugwijzing van de zaak naar diezelfde rb. ter verder afdoening.