Uitspraken

Stichting ADP (hierna: ADP) is opgericht op 12 juli 2012. Een van haar doelstellingen is het financieel ondersteunen van onderzoek naar de oorzaak van ernstige ziekten en/of de genezing daarvan, in het bijzonder kanker. ADP is de enige erfgenaam van [betrokkene 1] (hierna: [betrokkene 1]), die is overleden op 9 september 2016.

Stichting Chuminisan3 (hierna: Chuminisan) heeft ten doel om met behulp van een daartoe bestemd vermogen natuurlijke personen en rechtspersonen financieel te ondersteunen in het kader van het algemeen belang, en meer in het bijzonder van medische, sociale, culturele en kerkelijke belangen. Vanaf de oprichting van Chuminisan tot aan zijn overlijden was [betrokkene 1] bestuurslid van Chuminisan. Op grond van een schenkingsovereenkomst4 heeft hij in de jaren 1983 t/m 1987 jaarlijks fl. 300.000,--, derhalve in totaal fl. 1.500.000,--, aan Chuminisan geschonken.

Bij e-mail van 28 januari 2018 heeft ADP Chuminisan verzocht inzage te geven in de stand van haar vermogen, de wijze waarop haar vermogen is gebruikt en de activiteiten die zijn en worden ondernomen.

Bij e-mail van 12 februari 2018 heeft Chuminisan ADP geschreven dat zij geen recht heeft op inzage in het vermogen van Chuminisan. Wel heeft Chuminisan uiteengezet dat zij per 31 december 2017 € 380.000,-- aan geldmiddelen en € 185.000,-- aan niet verhandelbare aandelen heeft, dat zij al enige jaren geen activiteiten heeft ondernomen, maar dat het voornemen is dat wel weer te gaan doen. Het geld zal geschonken worden aan goede doelen. Daarna zal Chuminisan worden opgeheven.

ADP heeft Chuminisan bij brief van 3 juli 2018 verzocht om rekening en verantwoording af te leggen van het door haar gevoerde beleid, welk verzoek Chuminisan bij brief van 9 juli 2018 heeft afgewezen.

Subonderdeel 1.1 klaagt dat het oordeel van het hof in rov. 3.4 van het arrest, dat niet krachtens ongeschreven recht een rechtsverhouding ontstaan is die Chuminisan verplicht zich jegens (ADP als rechtsopvolger van) [betrokkene 1] te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid, onjuist is.
Het hof miskent dat aan een oordeel dat krachtens ongeschreven recht zo’n rechtsverhouding ontstaan is, “kan bijdragen”8 dat sprake is van een rechtsverhouding die verwantschap vertoont met een of meer in de wet geregelde gevallen waarin een dergelijke verplichting neergelegd is, zoals gemeenschap, opdracht of zaakwaarneming. In deze zaak vertoont de rechtsverhouding verwantschap met de overeenkomst van opdracht, zoals ADP heeft gesteld, en de voorzieningenrechter geoordeeld heeft. Het hof heeft niet geoordeeld dat deze verwantschap er niet zou zijn en heeft eraan voorbijgezien dat deze verwantschap kan meebrengen of eraan kan bijdragen dat krachtens ongeschreven recht op Chuminisan de verplichting rust zich te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid (art. 7:403 lid 2 BW).

Het subonderdeel faalt, nu dit uitgaat van een verkeerde lezing van het arrest en daarmee feitelijke grondslag mist. Uit rov. 3.4 van het arrest blijkt dat het hof (mede) beoordeelt of krachtens ongeschreven recht tussen Chuminisan enerzijds en [betrokkene 1] anderzijds een rechtsverhouding is ontstaan die Chuminisan verplicht om jegens [betrokkene 1] respectievelijk diens rechtsopvolgers (dus in privé) omtrent de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid te verantwoorden. Uit rov. 3.4 blijkt ook dat het hof daarbij betrekt of de rechtsverhouding tussen Chuminisan en [betrokkene 1] de verwantschap vertoont met gemeenschap, zaakwaarneming en de overeenkomst van opdracht zoals aangevoerd door ADP (zie rov. 3.4, eerste alinea, slotzin),9 maar deze vraag ontkennend beantwoordt (zie reeds rov. 3.4, tweede alinea, eerste zin (“evenwel”, etc.)), dus oordeelt dat deze verwantschap er niet is (waarbij het hof overigens niet uit het oog verliest dat door ADP (ook) is aangevoerd, kort gezegd, dat zij als enig erfgenaam van [betrokkene 1] en diens rechtsopvolgster onder algemene titel alle rechten van [betrokkene 1] kan uitoefenen en dat Chuminisan door [betrokkene 1] in het leven is geroepen met het doel een gedeelte van zijn vermogen te verdelen onder diverse goede doelen (zie rov. 2, tweede alinea, tweede en derde zin, wat doorwerkt in rov. 3.4), en waarbij voorts opmerking verdient dat het hof nadrukkelijk ook tot uitgangspunt neemt de in rov. 2.1 t/m 2.7 van het vonnis beschreven feiten (zie rov. 2, eerste en tweede zin in verbinding met rov. 2 onder (i) t/m (v), wat doorwerkt in rov. 3.4), alsmede dat [betrokkene 1] de onderhavige bedragen aan Chuminisan heeft geschonken en deze bedragen toebehoren aan Chuminisan, reden waarom het in beginsel tot haar autonomie behoort te beslissen over de besteding daarvan (zie rov. 3.4, tweede en derde zin, wat doorwerkt in het vervolg van rov. 3.4)). Hierop stuit het subonderdeel af.

Subonderdeel 1.2 klaagt dat althans het in subonderdeel 1.1 vooropgestelde oordeel van het hof in rov. 3.4 van het arrest onbegrijpelijk is, omdat zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet valt in te zien waarom naar ’s hofs oordeel deze verwantschap met de overeenkomst van opdracht in casu niet zou meebrengen dat Chuminisan die verplichting heeft. Het hof heeft nagelaten voldoende inzichtelijk te maken waarom ‘dus’ niet juist zou zijn wat de voorzieningenrechter geoordeeld heeft in rov. 4.2-4.3 van het vonnis.

Het subonderdeel faalt, nu dit uitgaat van een verkeerde lezing van het arrest en daarmee feitelijke grondslag mist. Het hof oordeelt in rov. 3.4 van het arrest niet dat de bedoelde verwantschap met de overeenkomst van opdracht in casu niet meebrengt dat Chuminisan die verplichting heeft, noch laat het daar het daarop gedane beroep van ADP buiten beschouwing. Onderdeel van diens oordeel aldaar is juist dat (ook) deze verwantschap - waarop ADP zich heeft beroepen - er niet is, zie onder 3.3 hiervoor. Hierop stuit het subonderdeel af.

Subonderdeel 1.3 klaagt, kort gezegd, dat bovendien het hof ten onrechte niet heeft gerespondeerd op ADP’s essentiële en op basis van de omstandigheden van dit geval uitgewerkte stelling, waarover het subonderdeel verder uitweidt, dat de rechtsverhouding tussen Chuminisan en (ADP als rechtsopvolgster van) [betrokkene 1] nauwe verwantschap vertoont met (opdracht en) zaakwaarneming.10 Indien het hof als zijn oordeel tot uiting gebracht heeft dat het niet op die stelling zou hebben hoeven responderen, om de reden dat die slechts in eerste aanleg betrokken is, heeft het hof de positieve devolutieve werking miskend.

Subonderdeel 2.1 klaagt dat het hof met zijn (door onderdeel 1) bestreden oordeel13 ook blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, door te miskennen dat bij dat oordeel als omstandigheden ook “een rol kunnen spelen” (i) de redenen waarom het beheer is gevoerd, (ii) de verhouding die bestond tussen degene die het beheer voerde en de rechthebbende en (iii) hetgeen in de relatie tussen partijen gebruikelijk was. Met het oordeel in rov. 3.4 van het arrest dat de drie daarin vermelde “noch, noch en noch ook”-feiten niet de gevolgtrekking “zouden kùnnen rechtvaardigen” dat zo’n rechtsverhouding ontstaan is, ziet het hof eraan voorbij dat uit het arrest van de Hoge Raad van 9 mei 201414 nu juist volgt dat deze feiten deze gevolgtrekking “wèl kunnen rechtvaardigen”. Het subonderdeel doelt op de feiten: (a) dat [betrokkene 1] feitelijk nauw betrokken is geweest bij de oprichting en doelstelling van Chuminisan; (b) dat [betrokkene 1] vanaf de oprichting van Chuminisan tot zijn dood deel uitgemaakt heeft van het bestuur van Chuminisan; en (c) dat Chuminisan ingevolge haar doelstelling gehouden is tot een bepaalde besteding van haar vermogen (dus: bij welke doelstelling [betrokkene 1] nauw betrokken is geweest), welke feiten zich niet anders laten verstaan, zoals de voorzieningenrechter in rov. 4.2-4.3 van het vonnis heeft geoordeeld, dan:

Het subonderdeel faalt, nu dit uitgaat van een verkeerde lezing van het arrest en daarmee feitelijke grondslag mist. Anders dan het subonderdeel veronderstelt, oordeelt het hof in rov. 3.4 van het arrest niet dat de door het subonderdeel bedoelde feiten geen rol kunnen spelen in het kader van de daar voorliggende beoordeling15 en daaraan in dat kader dus (op voorhand) geen relevantie toekomt (niet de gevolgtrekking “zouden kùnnen rechtvaardigen”, etc.),16 maar betrekt het hof deze feiten en komt het tot het oordeel dat de aangevoerde omstandigheden, gelet op hetgeen het hof overigens in aanmerking neemt (zie met name de vooropstellingen in rov. 3.4, tweede en derde zin, alsook onder 3.3 hiervoor), onvoldoende zijn om aan te nemen dat krachtens ongeschreven recht tussen Chuminisan enerzijds en [betrokkene 1] anderzijds met of naast de schenkingsovereenkomst een rechtsverhouding is ontstaan die Chuminisan verplicht zich jegens [betrokkene 1] respectievelijk diens rechtsopvolgers omtrent de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid te verantwoorden. Het enkele woordgebruik “kan rechtvaardigen” in rov. 3.4, eerste zin doet daaraan niet af, zoals ook wordt onderstreept door de overweging van het hof in rov. 3.4, derde zin dat ADP “geen andere relevante omstandigheden [noemt] waaruit dat in dit geval wel zou voortvloeien”,17 waaruit ook blijkt dat het hof niet oordeelt dat de door het subonderdeel bedoelde feiten geen rol kunnen spelen in het kader van de daar voorliggende beoordeling en daaraan in dat kader dus (op voorhand) geen relevantie toekomt. Hierop stuit het subonderdeel af.

Subonderdeel 2.2 klaagt dat het door subonderdeel 2.1 bestreden oordeel van het hof onbegrijpelijk is, omdat zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet valt in te zien waarom “deze feiten”18 niet de gevolgtrekking zouden rechtvaardigen19 dat krachtens ongeschreven recht een rechtsverhouding ontstaan is die Chuminisan verplicht zich jegens (de rechtsopvolgers van) [betrokkene 1] te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid. Per saldo is het hof in rov. 3.4 van het arrest niet verder gekomen dan een blote ontkenning van de relevantie van de daarin vermelde feiten. Het hof is blijven steken in een ‘kale’ opsomming van deze feiten. Bij deze opsomming gaat het niet om een inhoudelijke, laat staan te volgen, redenering waarom (een weging van) deze feiten, niet, ook niet in onderling verband en samenhang beschouwd, (zou) zouden meebrengen dat krachtens ongeschreven recht een rechtsverhouding ontstaan is die Chuminisan verplicht zich jegens (de rechtsopvolgers van) [betrokkene 1] te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijk beleid. Deze blote ontkenning respectievelijk ‘kale’ opsomming voldoet niet aan de minimummotiveringseis van het Vredo/Veenhuis-arrest van de Hoge Raad20 dat elke rechterlijke beslissing ten minste zodanig gemotiveerd moet worden, dat zij voldoende inzicht geeft in de daaraan ten grondslag liggende gedachtegang om de beslissing voor zowel partijen als de Hoge Raad controleerbaar en aanvaardbaar te maken.

Het subonderdeel slaagt, gelet op het volgende. Rov. 3.4 van het arrest is als volgt opgebouwd.

Het is wellicht een wat atypische bron, nu het een publicatie van de voorzieningenrechter in kwestie zelf over het onderhavige arrest betreft, die met inachtneming van dat feit beoordeeld moet worden, maar het volgende wil ik niet onvermeld laten:26 “Met de mij passende terughoudendheid merk ik op dat m.i. de kerntaak van de feitenrechter is om zijn beslissing recht te doen aan alle omstandigheden van het geval. Het oordeel van het hof is echter uitsluitend gemotiveerd door een verwijzing naar het autonomiebeginsel. Zijn verdere overwegingen zijn immers negatief (aan de schenking is geen voorwaarde, last of beding om verantwoording af te leggen verbonden, en de feiten rechtvaardigen niet aanvaarding van een daartoe strekkende rechtsverhouding op grond van het ongeschreven recht). Deze wijze van rechtsvinding en motivering is moeilijk te rijmen met het geciteerde arrest van de Hoge Raad [het in noot 5 hiervoor genoemde arrest, A-G], een toepassing van het standaardarrest Quint/Te Poel, dat noopt tot inpassing van de beslissing in het systeem van het recht, rekening houdend met - inderdaad - alle omstandigheden van het geval. (…) Omdat het arrest niets laat zien van enige belangenafweging of feitelijke waardering, die natuurlijk wel heeft plaatsgevonden, is het voor de buitenstaander gissen wat de grond is voor het daarin gegeven oordeel. (…) De lezer die vindt dat een motivering die bestaat uit een abstractie en twee negativa smal en ondiep is, vraagt zich dus af wat hier precies aan de hand is” [zonder verwijzingen in het origineel, A-G].

Onderdeel 3 klaagt dat het oordeel van het hof in rov. 3.4 van het arrest dat ADP geen andere relevante omstandigheden noemt waaruit voortvloeit dat Chuminisan zich moet verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid ontoereikend gemotiveerd is, omdat het hof ten onrechte niet heeft gerespondeerd op ADP’s essentiële stellingen: (a) dat Chuminisan een goededoelenstichting is, en dat er een groeiende maatschappelijke behoefte is aan instrumenten waarmee de integriteit van dergelijke stichtingen getoetst kan worden, hetgeen pleit voor een ruime toepassing van de maatstaven van het arrest van de Hoge Raad van 9 mei 2014;31 en (b) dat dit eens temeer geldt indien het gaat om stichtingen die, zoals Chuminisan, gelijkgesteld moeten worden aan stichtingen met een zogeheten - maar ten tijde van de oprichting van Chuminisan in 1983 nog niet bestaande - ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling), op welke stichtingen reeds een wettelijke verantwoordingsplicht rust. Deze stellingen laten zich namelijk niet anders verstaan dan dat de hoedanigheid van Chuminisan als goededoelenstichting een omstandigheid is die (alleen of samen met andere omstandigheden, zoals de drie in rov. 3.4 vermelde feiten) meebrengt of kan meebrengen dat op haar de plicht rust om zich te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid.

Het onderdeel faalt. Bestudering van de gedingstukken leert, dat tot de stellingen/omstandigheden die ADP in eerste aanleg en hoger beroep kenbaar ten grondslag heeft gelegd aan haar betoog, kort gezegd, dat (op grond van ongeschreven recht) op Chuminisan een verplichting rust rekening en verantwoording af te leggen aan (de rechtsopvolger van) [betrokkene 1] ,32 niet (ook) behoren de stellingen/omstandigheid waarop het subonderdeel doelt. Die stellingen/omstandigheid zijn naar voren gebracht in een andere context (in het kader van een betoog over publicatieplicht bij rechtspersonen in algemene zin/stichtingen),33 en door Chuminisan ook niet begrepen als betrekking hebbend op de grondslag van dat betoog.34 ’s Hofs uitleg van de gedingstukken, voor zover hier relevant inhoudend dat voornoemde stellingen/omstandigheid35 niet behoren tot voor de in rov. 3.4, tweede alinea van het arrest voorliggende beoordeling relevante omstandigheden zoals genoemd door ADP, is daarmee geenszins onbegrijpelijk. Hierop stuit het onderdeel af.

Onderdeel 4 klaagt dat het voorlopige oordeel van het hof in rov. 3.4 van het arrest dat de door ADP geëiste voorlopige voorziening niet toewijsbaar is ontoereikend is gemotiveerd, omdat het hof niet beslist heeft op de subsidiaire eis van ADP, die (dus) strekt tot het in goede justitie treffen van een maatregel. Wat het hof geoordeeld heeft in rov. 3.4 komt per saldo slechts erop neer dat niet krachtens ongeschreven recht een rechtsverhouding ontstaan is die Chuminisan verplicht om zich tegenover (de rechtsopvolgers van) [betrokkene 1] te verantwoorden over de behoorlijkheid van het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid, en dat Chuminisan aan ADP, als enig erfgename van [betrokkene 1] in privé, geen rekening en verantwoording hoeft af te leggen over het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid. Daarmee heeft het hof niet, ook niet impliciet, beslist op de subsidiaire eis van ADP tot het treffen van een maatregel die de voorzieningenrechter in goede justitie geboden acht, waarbij toewijzing (bijvoorbeeld) kan bestaan in de veroordeling van Chuminisan die niet inhoudt dat Chuminisan aan ADP rekening en verantwoording aflegt over het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid, maar wel, bijvoorbeeld, dat Chuminisan daarin op hoofdlijnen inzicht geeft. Indien het hof als zijn oordeel tot uiting heeft gebracht dat het niet op deze subsidiaire eis hoefde te responderen omdat die opgenomen is in de inleidende dagvaarding, dan heeft het hof de positieve zijde van de devolutieve werking miskend.

Het onderdeel slaagt. Het hof bereikt in rov. 3.4, derde alinea van het arrest het voorlopige oordeel dat “de voorlopige voorziening die ADP heeft gevorderd dan ook niet toewijsbaar [is]”. Dragend daarvoor is het daaraan voorafgaande oordeel in rov. 3.4, dat zich m.i. niet anders laat verstaan dan dat volgens het hof, kort gezegd, geen grond bestaat om aan te nemen dat Chuminisan verplicht is om aan [betrokkene 1] althans diens rechtsopvolgers rekening en verantwoording af te leggen over het door haar gevoerde vermogensrechtelijke beleid, waarop het hof zich daar ook richt (zie ook rov. 3.3). Daarmee doelt het hof klaarblijkelijk op de eis van ADP zoals weergegeven in rov. 2, tweede alinea, dus:

Onderdeel 5 betreft, kort gezegd, een voortbouwklacht.

Het onderdeel slaagt. Gelet op het voorgaande, waaronder het slagen van subonderdeel 2.2, kunnen in het bijzonder rov. 3.4, slotalinea, rov. 3.6 en het dictum van het arrest niet in stand blijven.

Chuminisan heeft incidenteel cassatieberoep ingesteld onder de voorwaarde, kort gezegd, dat een of meer van de klachten van het principale cassatieberoep slagen. Nu aan deze voorwaarde is voldaan, behoeft het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep behandeling.

Het cassatiemiddel van Chuminisan bestaat uit een onderdeel dat is gericht tegen rov. 3.4 van het arrest. De klacht komt erop neer36 dat het hof in het geheel niet had kunnen toekomen aan toetsing aan de hand van het Hoge Raad-arrest van 9 mei 2014,37 nu er sprake is van een schenking zonder voorwaarden, dus van een volle eigendomsoverdracht. Er kan dan naar de aard geen sprake zijn van een rechtsverhouding die lijkt op één waarbij er een verplichting is tot het afleggen van rekening en verantwoording. Er is immers geen beheer: alles is in één hand. Een schenker die zonder voorwaarden schenkt, raakt daarvan de eigendom en dus ook de zeggenschap daarover kwijt. Er is geen enkele rechtsgrond voor beheer of rekening en verantwoording, laat staan dat de volle (verwerving van) eigendom op welke wijze dan ook lijkt op een rechtsverhouding waar wél sprake is van beheer en die dus lijkt op één waarbij er een verplichting is om rekening en verantwoording af te leggen.

Het onderdeel faalt, omdat het, kort gezegd, berust op een (te rigide en daarmee) onjuiste rechtsopvatting. Dat sprake is van een schenking zonder voorwaarden zoals bedoeld in het onderdeel is, zonder meer, niet prohibitief voor een toetsing aan het genoemde Hoge Raad-arrest en het kunnen aannemen van een verplichting om rekening en verantwoording af te leggen in een concreet geval, met inachtneming van de feiten en omstandigheden van dat concrete geval. Ik kan volstaan met te verwijzen naar 3.11 hiervoor.38,39Hierop stuit het onderdeel af.