Uitspraken

“Titel VII. De berechting in eerste aanleg

Art. 38 WED

1. De kennisneming van economische delicten in eerste aanleg is bij uitsluiting opgedragen aan de rechtbank. Economische delicten worden behandeld en beslist door de economische kamers van de rechtbank, bedoeld in artikel 52 van Wet op de rechterlijke organisatie.

(…)

Art. 39 WED

1. De economische kamers van de rechtbank, bedoeld in artikel 52 van de Wet op de rechterlijke organisatie, behandelen en beslissen ook zaken betreffende strafbare feiten die geen economische delicten zijn, indien de rechtbank bevoegd is tot kennisneming van die strafbare feiten en die strafbare feiten zijn begaan in samenhang met een of meer economische delicten, en die strafbare feiten ten laste zijn gelegd samen met een of meer van die economische delicten.

2. Berechting door een andere dan de economische kamer is mogelijk indien economische delicten zijn begaan in samenhang met een of meer strafbare feiten, niet zijnde economische delicten waarvan de rechtbank bevoegd is kennis te nemen en die economische delicten ten laste zijn gelegd samen met een of meer van die andere strafbare feiten.

Titel VIII

Art. 46 WED

De behandeling door de raadkamer vindt plaats in het openbaar.

Titel IX. Van het hoger beroep

Art. 53 WED

1. In zaken betreffende economische delicten treedt als raadkamer een economische kamer op.

2. De behandeling door de raadkamer vindt plaats in het openbaar.

Art. 52 RO

1. Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken betreffende economische delicten enkelvoudige en meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers.

2. Degene die zitting heeft in een enkelvoudige economische kamer draagt de titel van economische politierechter.

Art. 21 Sv

1. In alle gevallen waarin niet de beslissing door het rechterlijk college op de terechtzitting is voorgeschreven of aldaar ambtshalve wordt genomen, geschiedt de behandeling door de raadkamer. (…)”

Die vraag heeft al eerder in de jurisprudentie gespeeld omdat bij de wijziging van de WED per 1 januari 1994 art. 46 (oud) WED, waarin was bepaald dat in zaken betreffende economische delicten als raadkamer een meervoudige economische kamer optreedt, voor de eerste aanleg is geschrapt. De Hoge Raad besliste in 2007, waarover hierna meer, dat desalniettemin in raadkamerzaken met betrekking tot een economisch delict uitsluitend de economische raadkamer van de rechtbank bevoegd is tot behandeling daarvan.

In onderhavige zaak speelt de complicatie dat de klaagster niet slechts van een economisch delict wordt verdacht, maar ook van commune strafbare feiten (witwassen en deelname aan een criminele organisatie), zodat deze feiten ingevolge art. 39 WED zowel door een economische kamer als door een commune kamer kunnen worden berecht.

Voor zover ik dat heb kunnen nagaan heeft de Hoge Raad over zulke “gemengde zaken” in relatie tot welke raadkamer bevoegd is, een commune raadkamer en/of een economische raadkamer, in zijn jurisprudentie nog geen uitsluitsel gegeven. Daarom ga ik hierna wat dieper op de juridische context van het middel in.

“59. Dit middel legt de vinger bij een zere plek. Tot 1 januari 1994 luidde art. 46 WED als volgt:

"In zaken betreffende economische delicten treedt, behoudens het bepaalde in de artikelen 371 en 488 van het Wetboek van Strafvordering, als raadkamer een meervoudige economische kamer op."

60. Bij wet van 8 november 1993, Stb. 591, is deze bepaling geschrapt. Art. 46 WED bepaalt thans iets anders, namelijk dat de behandeling door de raadkamer in het openbaar plaats vindt. Keulen schrijft hierover:

"Het schrappen van de tekst van het oude art. 46 WED heeft eerst in een laat stadium van de parlementaire behandeling plaatsgevonden. Aanvankelijk was slechts voorgesteld een tweede lid aan het artikel toe te voegen, behelzend dat de behandeling in het openbaar plaatsvindt. Bij Nota van Wijziging heeft de Minister later het voorgestelde nieuwe art. 21 Sv evenwel aangepast. Daarin is een nieuwe competentieverdeling tussen de enkelvoudige en de meervoudige raadkamer vastgelegd. Hoofdregel daarvan is dat 'behandeling door een enkelvoudige (raad)kamer van de rechtbank kan geschieden indien de zaak van eenvoudige aard is'. Zonder nadere toelichting merkt de Minister op dat 'de voorgestelde wijzigingen () de bepaling van het huidige artikel 46 van de WED overbodig (maken)'.

Deze toelichting maakt aannemelijk, dat de wetgever met deze wijziging slechts heeft willen voorkomen dat de meervoudige economische strafkamer (uitsluitend) bevoegd zou blijven in economische strafzaken van eenvoudige aard. Het nieuwe art. 21 Sv geldt ook in economische strafzaken. De wijziging gaat evenwel een stap verder. Het begrip 'economische raadkamer' is in eerste aanleg geheel geschrapt. Dat dit op zichzelf niet door de wetgever beoogd is, mag wellicht worden afgeleid uit het feit dat dit begrip in hoger beroep is gehandhaafd (vgl. art. 53 lid 1 WED). Resultaat is (mag men hopen) dat de gewone raadkamer in eerste aanleg bevoegd is. Het alternatief (in economische strafzaken bestaat geen bevoegde raadkamer) is weinig aantrekkelijk.

Ongelukkig lijkt dit (waarschijnlijk onbedoelde) gevolg niet. Voorkomen wordt, dat competentiegrenzen tussen economische en commune raadkamers getrokken moeten worden. Zo kon men zich in de oude situatie afvragen of ook commune feiten voor de economische raadkamer mochten worden gebracht (de tekst van de wet sloot dat niet uit); of de eis van samenhang daarbij nog een rol speelde (direct toepasselijk was art. 39 WED, dat op behandeling ter terechtzitting ziet, niet), etc.. Voor de toekomst wijst deze wetswijziging wellicht de weg: ook de uitsluitende competentie van de economische zittingsrechter kan worden afgeschaft."

(…)

62. Het beroep dat in het middel wordt gedaan op art. 38 van de Wet op de economische delicten gaat in elk geval niet op. Het artikel, dat spreekt van de kennisneming van economisch delicten in eerste aanleg, heeft, waar het voorschrijft dat economische delicten "worden behandeld en beslist" door de economische kamer, kennelijk het oog op de berechting van die delicten. Als het anders was, zou art. 46 WED zoals dat tot 1 januari 1994 luidde, overbodig zijn geweest. De vraag waar het mijns inziens op aankomt is of de schrapping van het in art. 46 (oud) WED bepaalde als een zo evidente vergissing van de wetgever dient te worden beschouwd, dat zij door de Hoge Raad bij wege van wetsinterpretatie ongedaan dient te worden gemaakt. Daarbij legt mijns inziens het belang dat aan het geschrapte voorschrift moet worden gehecht, gewicht in de schaal.

63. Voor de beantwoording van die vraag zijn, naast het door Keulen genoemde art. 53, eerste lid WED - waarin ten aanzien van het hoger beroep nog wel is bepaald dat in zaken betreffende economische delicten als raadkamer een economische raadkamer optreedt - de artt. 52 en 64 RO van belang (waarnaar in de artt. 38 en 52 RO wordt verwezen). Art. 52 RO, dat blijkens de plaatsing ervan (in afdeling 3 van hoofdstuk 2) betrekking heeft op de rechtbanken, luidt:

"1. Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken betreffende economische delicten enkelvoudige en meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers.

2. Degene die zitting heeft in een enkelvoudige economische kamer draagt de titel van economische politierechter."

Art. 64 RO, geplaatst in afdeling 4 van hoofdstuk 2, heeft betrekking op de gerechtshoven en luidt als volgt:

"Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken waarin door de economische kamers van de rechtbanken vonnis is gewezen dan wel een bevel of beschikking is gegeven, meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers."

64. Opmerkelijk is dat art. 64 RO, dat in zijn huidige vorm van kracht is geworden op 1 januari 2002 - dus lang na de schrapping van het bepaalde in art. 46 (oud) RO - ervan uitgaat dat er bij de rechtbanken economische kamers zijn die beschikkingen geven en dus dat daar economische kamers zijn die als raadkamer optreden. Derhalve kan in art. 64 RO een argument gevonden worden voor de stelling dat de schrapping van het bepaalde in art. 46 (oud) WED op een vergissing berust en dat nog steeds geldt dat de economische kamer bij de rechtbank als raadkamer optreedt.

65. De vraag is hoe sterk dat argument is. Uit de wetgeschiedenis krijgt men niet direct de indruk dat de wetgever helder voor ogen stond wat de consequenties waren van de gehanteerde terminologie. Van belang is hier dat art 64 RO in het oorspronkelijke wetsvoorstel een andere formulering kende. Deze bepaling luidde daarin als volgt:

"Artikel 2.4.2.2

Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken waarin door de economische kamers van de rechtbanken uitspraak is gedaan meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers."

66. Bij Nota van Wijziging is in dit voorgestelde artikel de volgende wijziging gebracht:

"y. In artikel 2.4.2.2 wordt "uitspraak is gedaan" vervangen door: vonnis is gewezen dan wel een bevel of een beschikking is gegeven."

Deze wijziging is, samen met een aantal gelijksoortige wijzigingen, als volgt toegelicht:

"Ab, Av, Ay, Abb1, Aff1, Agg, Ahh, Aii. Deze onderdelen bevatten wijzigingen in de voorgestelde artikelen 2.1.4, 2.4.1.3, 2.4.2.2, 2.4.2.5, eerste lid, 2.5.7, eerste lid, 2.5.8, 2.5.9 en 2.5.10 van de Wet RO. In dit wetsvoorstel is er aanvankelijk voor gekozen om in plaats van de verschillende varianten van rechterlijke beslissingen het verzamelbegrip "uitspraak" te hanteren. Hiertoe is aanleiding gezien omdat dit strookt met het spraakgebruik, waarin vonnissen, arresten en beschikkingen veelal als "uitspraken" worden aangeduid. In de Algemene wet bestuursrecht (Awb) wordt met de term "uitspraak" eveneens de rechterlijke beslissing bedoeld. Ook in andere wetten wordt de term "uitspraak" wel gebruikt om "vonnis", "arrest" of "beschikking" mee aan te duiden. Inmiddels is echter, mede naar aanleiding van een artikel in het Nederlands Juristenblad (M.F.J.M. de Werd, De openbare uitspraak. Reconstructie van een verwaarloosd leerstuk, in: NJB 2001, aflevering 2, blz. 67 e.v.), gebleken dat het gebruik van het begrip "uitspraak" in vorenbedoelde zin kan leiden tot verwarring. Het begrip "uitspraak" wordt immers in verschillende wetten gebruikt in de zin van het "uitspreken" of het "kenbaar maken van de rechterlijke beslissing". Artikel 121, tweede volzin, van de Grondwet bevat een bepaling in vorenbedoelde zin. Daarnaast hanteert het nieuwe burgerlijke procesrecht, zoals neergelegd in het wetsvoorstel tot herziening van het procesrecht voor burgerlijke zaken, in het bijzonder de wijze van procederen in eerste aanleg (Kamerstukken II 1999-2000, 26 855, nrs. 1-2), een uitdrukkelijk onderscheid tussen het vonnis en de uitspraak daarvan. Het is bij nader inzien dan ook minder wenselijk in het onderhavige wetsvoorstel de term "uitspraak" te gebruiken als synoniem van "vonnis", "arrest" of "beschikking". In het licht van het voorgaande en omwille van de duidelijkheid wordt in dit wetsvoorstel het begrip "uitspraak" gereserveerd voor het kenbaar maken van de beslissing en worden de beslissingen aangeduid als vonnis, arrest, etcetera. Daar waar het begrip "uitspraak" wordt gebruikt ter aanduiding van de rechterlijke beslissingen in bestuursrechtelijke zaken, is de term "uitspraak" wel gehandhaafd (vgl. de artikelen 8:67, tweede lid, en 8:77, eerste lid, van de Awb)."

67. De verschillende wijzigingen waarop deze toelichting betrekking heeft zijn wel gelijksoortig, maar niet identiek. De wetgever heeft bij de voorgestelde wijzigingen telkens gepoogd recht te doen aan de materie waarop elke bepaling betrekking had. Om een 'blinde" aanpassing gaat het dus niet. Desalniettemin blijft de vraag hoeveel waarde mag worden toegekend aan het - gebrek aan - inzicht dat de wetgever hier met betrekking tot de WED ten toon spreidde. Een duidelijke aanwijzing dat de wetgever er nog steeds groot belang aan hecht dat de economische kamer in eerste aanleg als raadkamer optreedt als het om een economische zaak gaat, levert deze wetsgeschiedenis in elk geval niet op.

68. Bij die stand van zaken mag mijns inziens het wetssystematische perspectief zwaar wegen. De bevoegdheid van de economische kamer is geregeld in de WED, niet in een organieke wet als de Wet RO. Alleen omdat - en voor zover - de WED het behandelen en beslissen van zaken aan de economische kamer opdraagt, dient in de Wet RO in de instelling van dergelijk kamers te zijn voorzien. Daarmee zijn we weer terug bij de WED.

69. De door Keulen gesignaleerde competentieproblemen die opkomen bij het maken van een onderscheid tussen een economische en een commune raadkamer, spelen ook bij een vordering ex art. 552f Sv. Moet de bevoegdheid van de raadkamer afhangen van de vraag welk strafbaar feit (een economisch delict of niet) naar het oordeel van de rechtbank is begaan? Daar komt bij dat - zoals ook Keulen al liet doorschemeren - van de oorspronkelijke hoge verwachtingen die de wetgever van de behandeling door aparte economische kamers had, intussen nog weinig over is. Met die behandeling is anders gezegd niet een gewichtig belang meer gemoeid. Daarom meen ik dat weliswaar gezegd kan worden dat de schrapping van het bepaalde in art. 46 (oud) WED weinig doordacht is geweest, maar niet dat bij deze - nimmer ongedaan gemaakte - schrapping sprake is van een overduidelijke vergissing van de wetgever die zich leent voor herstel door de Hoge Raad.

70. Voor het geval de Hoge Raad hierover anders zou oordelen, geef ik in overweging het bepaalde in art. 46 (oud) WED beperkt uit te leggen. Het optreden van de economische kamer in raadkamerzaken zou bij die uitleg beperkt dienen te blijven tot die gevallen waarin het economische karakter van de zaak als een paal boven water staat. Ik denk daarbij aan de indiening van een bezwaarschrift tegen een dagvaarding om te verschijnen voor de economische kamer van de rechtbank. Ik denk daarnaast aan procedures met betrekking tot het bevelen van voorlopige maatregelen (artt. 28 WED e.v.), het geven van een nadere regeling als bedoeld in art. 10 lid 2 WED en de beslissingen bedoeld in art. 16 WED. Voor deze uitleg pleit dat geen met art. 39 WED overeenkomende voorziening is getroffen. Daaraan bestaat dan immers geen behoefte.

71. Deze restrictieve interpretatie - die ook van betekenis is voor art. 53, eerste lid, WED - brengt mee dat in casu van onbevoegdheid geen sprake is.

72. Voor het geval de Hoge Raad ook dit anders zou zien, merk ik nog het volgende op. Het gaat bij de onderhavige bevoegdheidsvraag niet om de competentie van het gerecht (dat is in casu niet betwist de Rechtbank), maar om de interne werkverdeling binnen het gerecht. Dat geeft wellicht ruimte om de consequenties van een onbevoegde behandeling te relativeren. Ik merk daarbij op dat de klager heeft nagelaten zich bij de Rechtbank op de onbevoegdheid van de raadkamer te beroepen. Ook merk ik op dat in cassatie niet is aangegeven in welk concreet belang de klager door de onbevoegde behandeling is geschaad. Daarin zou de Hoge Raad grond kunnen vinden voor het oordeel dat het middel bij gebrek aan belang niet tot cassatie kan leiden.

73. Het middel faalt.”

“4.2. Voor de beoordeling van het middel zijn de volgende bepalingen van belang:

Art. 52 RO:

"1. Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken betreffende economische delicten enkelvoudige en meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers.

2. Degene die zitting heeft in een enkelvoudige economische kamer draagt de titel van economische politierechter."

Art. 38 WED:

"De kennisneming van economische delicten in eerste aanleg is bij uitsluiting opgedragen aan de rechtbank. Economische delicten worden behandeld en beslist door de economische kamers van de rechtbank, bedoeld in artikel 52 van de Wet op de rechterlijke organisatie."

Art. 46 WED, welke bepaling tot de inwerkingtreding op 1 januari 1994 van de wet van 8 november 1993 (Stb. 591), luidde:

"In zaken betreffende economische delicten treedt, behoudens het bepaalde in de artikelen 371 en 488 van het Wetboek van Strafvordering, als raadkamer een meervoudige economische kamer op."

Art. 64 RO, dat op de gerechtshoven betrekking heeft:

"Het bestuur vormt voor het behandelen en beslissen van zaken waarin door de economische kamers van de rechtbanken vonnis is gewezen dan wel een bevel of een beschikking is gegeven, enkelvoudige en meervoudige kamers onder de benaming van economische kamers. Het bestuur bepaalt de bezetting van deze kamers."

Art. 53 WED, dat op de gerechtshoven betrekking heeft:

"1. In zaken betreffende economische delicten treedt als raadkamer een economische kamer op.

2. De behandeling door de raadkamer vindt plaats in het openbaar."

4.3. Met de inwerkingtreding van de onder 4.2 genoemde wet is art. 46 WED, zoals hiervoor weergegeven, komen te vervallen. De totstandkomingsgeschiedenis van die wet bevat geen aanwijzing dat de wetgever heeft beoogd op rechtbankniveau de economische kamers niet langer als raadkamers te laten functioneren. De omstandigheid dat art. 53 WED bepaalt dat op hofniveau de economische kamers als raadkamers optreden, wijst op het tegendeel. Dit zou anders zijn indien de wetgever zou hebben uiteengezet dat en waarom op rechtbankniveau de economische kamers niet meer als raadkamers zouden moeten optreden.

4.4. In art. 38 WED wordt de kennisneming van economische delicten bij uitsluiting opgedragen aan de rechtbank en wordt de behandeling en beslissing van economische delicten voorbehouden aan economische kamers. Onder economische kamers worden gelet op de desbetreffende verwijzing in art. 38 WED (na de inwerkingtreding van de wet van 21 december 2001, Stb. 2002, 1) de krachtens art. 52 RO onder deze benaming gevormde enkelvoudige en meervoudige kamers verstaan. In aanmerking genomen dat in zaken betreffende economische delicten uitsluitend economische kamers als bedoeld in art. 38 WED en art. 52 RO optreden en ook in die zaken art. 21 Sv bepaalt dat de behandeling door de raadkamer geschiedt in alle gevallen waarin niet de beslissing door het rechterlijk college op de terechtzitting is voorgeschreven of aldaar ambtshalve wordt genomen, treedt in zulke gevallen als raadkamer een economische kamer op. Het voormalige art. 46 WED liet uitsluitend de meervoudige economische kamer als raadkamer toe. Het vervallen van die bepaling ging gepaard met de invoering van enkelvoudige raadkamers.

4.5. De bestreden beschikking houdt niet in dat zij is gegeven door een economische raadkamer. Ook het proces-verbaal van de daaraan voorafgegane behandeling in raadkamer bevat geen aanwijzing dat de zaak is behandeld door een economische raadkamer. Het moet er dus voor worden gehouden dat de zaak niet is behandeld door een economische raadkamer.

“14. […] Tot 1 januari 1994 bepaalde art. 46 WED dat in zaken betreffende economische delicten een meervoudige economische kamer als raadkamer optrad (behoudens twee uitzonderingen). Dit voorschrift is op die datum vervallen; daarvoor in de plaats kwam het voorschrift dat de behandeling door de raadkamer in het openbaar plaatsvindt. In HR 27 november 2007, ECLI:NL:HR:2007:BB8752, NJ 2007/649 heeft Uw Raad geoordeeld dat zulks niet meebrengt dat bij rechtbanken de economische kamers niet langer als raadkamer functioneren. Daarbij wees Uw Raad erop dat art. 53 WED bepaalt dat ‘op hofniveau de economische kamers als raadkamers optreden’. De bestreden beschikking hield niet in dat zij was gegeven door een economische raadkamer en het proces-verbaal van de daaraan voorafgegane behandeling in raadkamer bevatte evenmin een aanwijzing dat de zaak was behandeld door een economische raadkamer. Daarom moest het er volgens Uw Raad ‘voor worden gehouden dat de zaak niet is behandeld door een economische raadkamer’. De bestreden beschikking werd gecasseerd.

15. A-G Knigge had in zijn conclusie voorafgaand aan dit arrest een andere benadering bepleit. Hij meende dat de wetsgeschiedenis niet een duidelijke aanwijzing opleverde ‘dat de wetgever er nog steeds groot belang aan hecht dat de economische kamer in eerste aanleg als raadkamer optreedt als het om een economische zaak gaat’ (randnummer 67). En hij wees erop dat art. 38 WED alleen voor het behandelen en beslissen van economische delicten een verplichting tot het instellen van economische kamers in het leven riep (randnummer 68). Ook mij spreekt een benadering waarin de commune raadkamer (eveneens) bevoegd is inzake economische delicten meer aan. Ik wijs er daarbij op dat de tweede zin van art. 38, eerste lid, WED, die in de argumentatie van Uw Raad een belangrijke plaats innam, in strijd is met art. 39, tweede lid, WED. De behandeling en beslissing van economische delicten is niet langer (uitsluitend) voorbehouden aan economische kamers. Beide leden van art. 39 WED zorgen er ook voor dat de door Uw Raad gekozen interpretatie niet goed aansluit bij art. 21 Sv. Welke raadkamer is bevoegd om te oordelen over een bezwaarschrift tegen de dagvaarding als economische en commune delicten gezamenlijk zijn tenlastegelegd en ofwel bij de commune ofwel bij de economische strafkamer zijn aangebracht?

16. Een argument dat Uw Raad niet noemt in het arrest uit 2007, betreft het in art. 46 en art. 53, tweede lid, WED opgenomen voorschrift: ‘De behandeling door de raadkamer vindt plaats in het openbaar.’ Een verschil in toepasselijke procedurevoorschriften kan rechtvaardigen dat strak wordt vastgehouden aan competentiegrenzen. Maar bij nader inzien rijst ook hier vooral de vraag of de keus die Uw Raad in 2007 maakte gelukkig is. De wetgever heeft met de in beide artikelen opgenomen voorschriften willen bereiken dat procedures voor de rechter die betrekking hebben op voorlopige maatregelen voortaan in het openbaar worden gevoerd. De formulering is evenwel veel breder, en suggereert dat alle raadkamerprocedures in economische strafzaken in het openbaar moeten worden behandeld. Dat zou betekenen dat een bezwaarschrift tegen de dagvaarding in economische strafzaken in belangrijke mate van zijn zin beroofd is. Aan de toelichting op deze beide artikelen kan tegelijk een argument worden ontleend voor een beperking van de competentie van de economische kamer als raadkamer. Die toelichting pleit ervoor om alleen in raadkamerprocedures betreffende voorlopige maatregelen, die in de WED geregeld zijn, economische kamers bij uitsluiting als raadkamer bevoegd te achten. Bij aanvaarding van dat uitgangspunt zouden in andere raadkamerprocedures zowel de commune als de economische kamer, samengesteld conform art. 21 Sv, bevoegd kunnen worden geacht.”

Het middel faalt.

4. Dan ga ik nu over op de bespreking van de inhoudelijke middelen.

“Inhoud van het klaagschrift

Het klaagschrift strekt tot teruggave van drie in beslag genomen partijen teakhout afkomstig uit Myanmar.

De raadsman van klager heeft naar aanleiding van het standpunt van het Openbaar Ministerie en ter toelichting op het klaagschrift kort samengevat het volgende aangevoerd.

Klaagster heeft ten aanzien van deze specifieke partijen als handelaar conform de Europese Houtverordening gehandeld en niet als marktdeelnemer. Voor de beoordeling of sprake is van een marktdeelnemer of een handelaar is relevant wat daarover in de Leidraad voor de EU Houtverordening (hierna: de Leidraad) is opgenomen. Beslissend daarbij is het moment van eigendomsoverdracht. Vindt die eigendomsoverdracht plaats nadat het hout op de interne markt is gebracht dan is de koper in beginsel een handelaar. Dit geldt ook voor de onderhavige situatie, waar de leveranciers [A] en [B] s.r.l. ([B]) het door klaagster aangekochte hout eerst hebben geïmporteerd. Daarna zijn de partijen hout door klaagster van hen (uit opslag) gekocht en vanuit Italië aan klaagster geleverd. Ook indien het zo zou zijn dat de import door [A] en [B] heeft plaatsgevonden louter om aan de (verwachte) vraag van klaagster te voldoen, betekent dat niet dat klaagster daarmee feitelijk als marktdeelnemer heeft gehandeld. Van een verdere bemoeienis van klaagster met de partijen teakhout blijkt niet. Nu klaagster als handelaar heeft opgetreden rusten op haar niet de due diligence verplichtingen uit de Europese Houtverordening. Deze rusten op [A] en [B] als marktdeelnemer. Niet gezegd kan worden dat klaagster zich heeft schuldig gemaakt aan enig strafbaar feit.

Door het Openbaar Ministerie kan niet worden volstaan met het maken van het algemene verwijt dat klaagster, toen zij door van overheidswege geëntameerde administratiefrechtelijke handhavingsacties zag aankomen dat zij bezwaarlijk als marktdeelnemer kon blijven functioneren, zogenaamd is gaan optreden als handelaar maar zich ondertussen materieel bleef gedragen als marktdeelnemer. Daarvan is terzake de onderhavige partijen hout evident geen sprake. Klaagster heeft na de last onder dwangsom (waarover overigens nog geprocedeerd wordt bij de Raad van State) de bedrijfsvoering aangepast en is als handelaar onder de EUTR gaan opereren. Niet om de regels te omzeilen, maar omdat de eisen die de NVWA stelde een te zware - en in de ogen van klaagster ook een onredelijke - administratieve last vormden voor het bedrijf.

Ook kan niet worden volstaan met het algemene verwijt dat “alle teak afkomstig uit Myanmar illegaal is omdat iedereen daar corrupt is”. Een dergelijke opvatting vindt geen steun in het dossier noch in het systeem van de Europese Houtverordening. Als het Openbaar Ministerie van oordeel is dat klaagster niet als handelaar maar als marktdeelnemer kan worden gezien, dient zij dit nader te onderbouwen aan de hand van de concrete omstandigheden van dit geval.

De voortduring van het beslag moet worden beoordeeld op de voorhanden zijnde stukken over de specifieke partijen teak hout waarvan teruggave wordt gevraagd.

Daarnaast blijkt niet dat de partijen teak afkomstig zijn van illegale kap en om die reden onttrokken zouden moeten worden aan het verkeer. Zowel [A] als [B] verklaren aan de due diligence verplichtingen van marktdeelnemer te hebben voldaan. Er is geen reden te twijfelen aan de juistheid van die verklaringen. Voor zover bekend stellen de bevoegde autoriteiten in Italië zich evenmin op dat standpunt, en handhavend optreden is dan ook uitgebleven. Klaagster kan en mag er dus redelijkerwijs vanuit gaan dat de partijen teakhout een legale herkomst hebben en door de importeurs conform de geldende regelgeving in Italië zijn geïmporteerd. Een andere opvatting zou klaagster onredelijk zwaar belasten omdat wanneer zij zelfstandig de naleving van de verplichtingen zou moeten controleren, dit haar feitelijk in dezelfde positie als een marktdeelnemer zou plaatsen.

Het OM baseert zich op de mening van de Expert Group. Wat de Expert Group zegt en vindt is echter niet juridisch bindend. Toch worden door het OM vergaande conclusies verbonden aan die niet onderbouwde mening van de Expert Group. En ook uw rechtbank heeft eerder geoordeeld dat de verslagen van de Expert Group op zichzelf voldoende zijn om daaraan bij al het teak uit Myanmar een redelijk vermoeden van invoer in strijd met de EUTR op te baseren.

Het beslag op vrijwel de hele handelsvoorraad teak heeft grote gevolgen voor het bedrijf. Het voortbestaan van [klaagster] is op dit moment uiterst onzeker. Gelet op de grote belangen die spelen verzoekt klaagster af te wijken van het geldende marginale toetsingscriterium en extra kritisch naar het standpunt van het OM en de voortduring van het beslag te kijken. Minder aan de oppervlakte, meer op de inhoud.

Standpunt van het Openbaar Ministerie

De officier van justitie heeft - onder verwijzing naar het schriftelijk standpunt van het Openbaar Ministerie - verklaard zich te verzetten tegen teruggave van de in beslag genomen partijen teakhout aan klaagster.

Klaagster heeft in haar hoedanigheid als eerste marktdeelnemer niet voldaan aan de op haar rustende verplichtingen. Het is sinds september 2017 niet mogelijk om hout uit Myanmar te verkrijgen op een wijze die voldoet aan de verplichtingen van de Europese Houtverordening.

De papieren onderbouwing van klaagster dat het in beslag genomen hout is geïmporteerd door [A] en [B] en daarna door klaagster van hen uit opslag is gekocht doet geen recht aan de werkelijke gang van zaken. In 2016 en 2017 heeft klaagster rechtstreeks teakhout geïmporteerd uit Myanmar. Op 18 april 2016 is klaagster gewaarschuwd. Dit heeft geresulteerd in een last onder dwangsom die afliep op 23 december 2018. Hierna geschiedde de invoer middels een papieren constructie en het gebruik van stromannen met als doel onder het door de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) gestelde toezicht uit te komen.

Aanvankelijk werd gekozen voor een stromanconstructie met het bedrijf [C] Ltd. Na bestuurlijk handhaven werd deze constructie verlaten en werd een alternatieve werkwijze opgesteld. Dit leidde tot het ontstaan van [A] s.r.l. in april 2018, aan wie vanaf dat moment vanuit klaagster de betalingen plaatsvinden.

Op dit moment kan niet worden uitgesloten dat kleinere partijen, zoals de onderhavige partijen teakhout, uit Myanmar feitelijk en werkelijk zijn aangeschaft en getransporteerd door [A] en [B] ten behoeve van de eigen handel, en dat [A] en [B] daarmee ook naar de normen van de EUTR als eerste marktdeelnemer hebben opgetreden. Uit onderzoek is echter gebleken dat dit een ondergeschikte rol speelt in de reguliere handel van klaagster.

Dit doet bovendien niets af aan de rechtmatigheid van het beslag of de noodzaak van voortduring van het beslag. Een dergelijke vaststelling laat de mogelijkheid van onttrekking ook van dergelijke partijen hout onverlet, omdat in die gevallen nog altijd sprake zal zijn van witwassen. Klaagster is zich er immer van bewust dat legale import van teak hout uit Myanmar feitelijk onmogelijk is.

Uit gedurende het onderzoek verkregen bewijs blijkt dat klaagster en haar personeelsleden zich terdege bewust zijn van geweest van de onrechtmatigheid van de invoer.

Klaagster spiegelt slechts een papieren werkelijkheid voor. Met de feitelijke uitvoering heeft zij echter zowel de geest als de letter van de EUTR en de daarop gebaseerde Nederlandse regelgeving overtreden.

Klaagster dient te worden aangemerkt als marktdeelnemer in de zin van artikel 4 van de Europese Houtverordening. Het standpunt van klaagster dat ten aanzien van de herkomst van het hout uitgebreide due diligence is gedaan en dat deze beschikbaar is, en dat het hout uiteindelijk wordt afgenomen van bij overheidswege aangewezen verkooplocaties, is in strijd met de bevindingen van de bevindingen van de European Union Timer Regulation Expert Group (hierna: de Expert Group) van 20 september 2017.

De Expert Group concludeert dat het niet mogelijk is om te voldoen aan de due diligence verplichtingen zoals neergelegd in de Houtverordening. Duidelijk is dat deze verplichtingen voor de marktdeelnemer die het hout op de Europese markt brengt, bijzonder ver gaan. Het door klaagster aangeleverde due diligence rapport biedt onvoldoende inzicht om te stellen dat wel aan die verplichtingen voldaan zou zijn. Tot op heden zijn geen zaken bekend waar bedrijven in staat zijn gebleken om de benodigde documenten te overleggen waaruit blijkt dat is voldaan aan deze verplichtingen.

Het oordeel van de NVWA dat het op dit moment niet mogelijk is te voldoen aan de in de Houtverordening neergelegde zorgvuldigheidsverplichting ten aanzien van uit Myanmar ingevoerd teakhout is laatstelijk nog rechtmatig geoordeeld door de meervoudige bestuursrechter van de Rechtbank Den Haag op 9 januari 2020.

Het is niet hoogst onwaarschijnlijk dat de strafrechter, later oordelend de verbeurdverklaring of de onttrekking aan het verkeer van het hout zal bevelen.

De beoordeling

Uit de stukken en het verhandelde in raadkamer is het volgende gebleken.

Op 12 maart 2020 zijn op de voet van artikel 94 Sv voornoemde partijen teakhout in beslag genomen.

Het belang van strafvordering verzet zich tegen teruggave indien het veiligstellen van de belangen waarvoor artikel 94 Sv de inbeslagneming toelaat, het voortduren van het beslag nodig maakt. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer het inbeslaggenomene kan dienen om de waarheid aan de dag te brengen of om wederrechtelijk verkregen voordeel aan te tonen.

Voorts verzet het door artikel 94 Sv beschermde belang van strafvordering zich tegen teruggave indien niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, met betrekking tot die voorwerpen de verbeurdverklaring zal uitspreken of onttrekking aan het verkeer zal bevelen, al dan niet naar aanleiding van een afzonderlijke vordering daartoe als bedoeld in artikel 36b, eerste lid onder 4°, Sr in verbinding met art 552f Sv.

In het onderhavig geval is sprake van voorwerpen die volgens het Openbaar Ministerie vatbaar zijn voor verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer.

De rechtbank overweegt dat uit het dossier blijkt dat de klaagster in 2016 en 2017 geruime tijd zelf rechtstreeks teakhout uit Myanmar heeft geïmporteerd en dat, nadat door de Expert Group van de Europese Unie werd vastgesteld dat import van dit hout niet kan voldoen aan het stelsel van zorgvuldigheidseisen van de Houtverordening, de Nederlandse overheid daartegen heeft opgetreden. Ondanks waarschuwingen van de NVWA ging de klaagster aanvankelijk toch door met de import, totdat in oktober 2017 een last onder dwangsom werd opgelegd. Klaagster is daarop begonnen teakhout van Italiaanse en Tsjechische11 partijen te betrekken. Mede gelet op deze voorgeschiedenis heeft de rechtbank overwogen dat het dossier aanwijzingen bevat dat de klaagster bij het werken met buitenlandse partijen (waarvan ook sprake is bij de onderhavige partijen teakhout) feitelijk nog steeds zelf als importeur van het teakhout optrad door te onderhandelen over de prijs, de manier van verscheping en ook de transportverzekeringen te regelen, de zagerijen te bezoeken en contacten te onderhouden met handelspartners in Myanmar. Of dat ook geldt voor de in beslag genomen partijen, zal nog nader worden onderzocht. Tot een meer specifieke motivering ten aanzien van de in beslag genomen partijen teakhout was de rechtbank, gelet op de omvang van het strafrechtelijk onderzoek en het stadium waarin het zich bevond, niet gehouden. Daarbij neem ik ook in aanmerking dat het dossier waarnaar de rechtbank verwijst (bijlage A bij het schriftelijke standpunt van het openbaar ministerie12) de volgende informatie bevat:

- In een ander onderzoek naar andere bedrijven naar aanleiding van interventies van de NVWA heeft een van de verdachten contact gezocht met een persoon in Kroatië om met hem als tussenschakel teakhout te kunnen blijven importeren. Deze verdachte heeft toen tegen deze persoon gezegd: ‘ik weet dat je dit ook voor [klaagster] doet’. Er is gebleken dat deze persoon telefonische contacten heeft gehad met de vertegenwoordigers van de klaagster ([klaagster] dus);

- Er zijn verschillende belastende telefoongesprekken van de vertegenwoordigers van de klaagsters getapt, waarin onder meer is gesproken over het ‘deleten van een aantal e-mails van Azië’ en is gevraagd ‘of bij de facturen van [B] geen originele facturen zitten en is gezegd dat ‘een privé USB stickje het meest veilige is’. Ook zijn gesprekken over vermoedelijk directe bestellingen bij een leverancier in Myanmar onderschept;

- Later is een USB-stick aangetroffen in de kofferbak van een van de vertegenwoordigers van klaagster met daarop veel mails met leveranciers uit Myanmar en met contacten in Kroatië en Italië. In een intern doorgezonden mail stond ‘ik denk dat wij nu even moeten zorgen dat wij nergens verkeerde documenten zouden kunnen hebben. Ook niet op de mail’;

- Specifiek ten aanzien van de Italiaanse bedrijven [B] s.r.l. (hierna: [B]) en [A] s.r.l. (hierna: [A]) valt in het dossier te lezen dat klaagster, nadat aan haar een last onder dwangsom was opgelegd, in zee is gegaan met [C] Ltd. Toen ook dit bedrijf door de NVWA op de vingers werd getikt, is [A] als diens nieuwe vestiging gestart; vanaf dat moment is klaagster begonnen met importen via [A];

- Uit berichtenwisseling tussen een vertegenwoordiger van klaagster en een vertegenwoordiger van [A] blijkt dat er sprake is van rechtstreekse zendingen vanuit Myanmar, maar óók van verkopen uit de opslag van [A]. Van een aantal zendingen (waaronder van [B]) is bekend dat deze niet uit de opslag komen. Er wordt nog nader onderzoek gedaan naar de overige zendingen;

- Er is een bericht aangetroffen van een vertegenwoordiger van klaagster aan een medewerker van [A], dat er op neer komt dat om een factuur wordt gevraagd, omdat ‘het anders aantoonbaar is voor de douane en de NWVA dat het eigenlijk ons eigendom was dat binnenkwam en dat jullie slechts de formaliteiten van de invoer hebben geregeld.’13;

- Voor wat betreft [B] is van belang dat uit e-mailwisselingen volgt dat aan [B] een marge of commissie (vermoedelijk 3%) werd betaald voor het op diens naam invoeren van teakhout uit Myanmar en dat een vertegenwoordiger van klaagster rechtstreeks offertes vraagt bij zijn leveranciers in Myanmar en met hen onderhandelt over de prijs van het hout en de manier van verscheping en voorts de transportverzekering regelt en ‘zich zorgen maakt over de dekking, als het op een andere naam wordt verscheept’;

- Tot slot staat gerelateerd dat een vertegenwoordiger van klaagster in januari 2020 bezoeken had gepland aan de zagerijen van onder meer vermoedelijk [A] en [B].

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG