Uitspraken

Het middel bevat als ik goed lees in feite vijf onderdelen: de nummering loopt weliswaar van 2.1 tot en met 2.4, maar onder 2.2-III bevat het middel duidelijk een afzonderlijk onderdeel. Onderdeel 2.1 bestrijdt het oordeel van het hof in rov. 4.4.2-4.4.5 dat Vanbreda geen onrechtmatige daad te verwijten valt wat betreft de excedent ouderdomspensioenpolissen. Onderdeel 2.2 richt zich in de subonderdelen 2.2-I en 2.2-II tegen het oordeel van het hof in rov. 6.1.2 en 6.1.4 dat Franki niet aansprakelijk is voor de waardeoverdracht alsmede tegen de vooropstelling van het hof in rov. 3.2. Onderdeel 2.2-III keert zich tegen het oordeel van het hof in rov. 6.2.2-6.2.5 dat Vanbreda geen onrechtmatige daad te verwijten valt wat betreft de waardeoverdracht. Onderdeel 2.3 bestrijdt tot slot het oordeel van het hof in rov. 4.2.2 dat de vordering van [eiser] tot nakoming van de pensioentoezegging door Franki is verjaard. Onderdeel 2.4 mist zelfstandige betekenis (het noemt overwegingen van het hof die zouden voortbouwen op de door het middel bestreden overwegingen) en behoeft daarom geen bespreking.

Onderdeel 2.1; onrechtmatige daad Vanbreda m.b.t. excedentpolissen? 16

Onderdeel 2.1 voert in de eerste plaats tegen het oordeel van hof aan dat voor de aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad van Vanbreda als verzekeringstussenpersoon jegens [eiser] geen andere maatstaf geldt dan voor de aansprakelijkheid van Vanbreda jegens Franki wegens de gegeven opdracht. In beide gevallen is die maatstaf of Vanbreda heeft gehandeld als redelijk bekwaam en redelijk handelend verzekeringstussenpersoon. Uit hetgeen het hof in rov. 4.4.4 overweegt, volgt dat Vanbreda in dit geval volgens die maatstaf aansprakelijk is (subonderdelen 2.1-I en 2.1-II).

Positie Vanbreda in het geval van deze zaak

Het hof duidt Vanbreda in zijn arrest in navolging van [eiser] aan als de (pensioen)adviseur van Franki. De opdracht tot het tot stand brengen van de excedentpolissen was afkomstig van Franki, zij het dat [eiser] die opdrachten namens Franki gaf, in zijn hoedanigheid van directeur, zoals het hof vaststelt in rov. 3.2 en 4.1. Volgens de vaststelling van het hof is Vanbreda een verzekeringstussenpersoon (zie hiervoor in 2.1 onder (ii)). Vaststaat dat door haar tussenkomst de excedentpolissen tot stand zijn gebracht (zie hiervoor in 2.1 onder (xv) en (xxiii)). Daaruit volgt naar ik meen onmiskenbaar dat Vanbreda bij het tot stand brengen van de excedentpolissen is opgetreden als verzekeringstussenpersoon. Zie ik goed, dan heeft [eiser] daarop ook onmiskenbaar het oog bij zijn vordering op Vanbreda. Hij verwijt haar immers met zoveel woorden dat zij met die polissen de verkeerde verzekeringen tot stand heeft gebracht en niet slechts een verkeerd advies te hebben uitgebracht. Het betoog namens Vanbreda bij schriftelijke toelichting dat het in cassatie nog slechts zou gaan om het optreden van Vanbreda als adviseur, gaat naar ik meen dus niet op, tot welk resultaat dat betoog overigens ook leidt (zie daarover hierna in 4.19).

Zorgplicht verzekeringstussenpersoon

Naast deze algemene privaatrechtelijke zorgplicht gelden voor de verzekeringstussenpersoon publiekrechtelijke normen. In de periode van 1 april 1991 tot 1 januari 2006 waren deze te vinden in de Wet assurantiebemiddelingsbedrijf (Wabb) en in de periode van 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 in de Wet financiële dienstverlening (Wfd). Sinds laatstgenoemde datum zijn deze te vinden in afdeling 4.2.3 van de Wet op het financieel toezicht (Wft) en hoofdstuk 8 van het Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft.

De Wet assurantiebemiddelingsbedrijf kende slechts deskundigheidseisen. De art. 30 e.v. Wfd legden uitgebreide onderzoeks- en informatieplichten op de verzekeringstussenpersoon. Zo was in 31 lid 1 Wfd bepaald dat de financiële dienstverlener voorafgaand aan de totstandkoming van een overeenkomst inzake een financieel product de consument informatie verstrekt voor zover dit redelijkerwijs relevant is voor een adequate beoordeling van dat product. Art. 32 lid 1 Wfd bepaalde dat, indien de financiële dienstverlener een consument adviseert, hij in het belang van de consument informatie inwint over diens financiële positie, kennis, ervaring, doelstellingen en risicobereidheid, voor zover dit redelijkerwijs relevant is voor het advies. Blijkens de definities in de Wet financiële dienstverlening van bemiddelen, adviseren en financiële dienst (in art. 1 Wfd) kwalificeerde zowel een verzekeringstussenpersoon, als een verzekeringsadviseur als een financiële dienstverlener in de zin van deze bepalingen.22 Vanbreda was dus financiële dienstverlener is de zin van deze regeling.

Art. 6 Wfd bepaalde, voor zover hier van belang, dat in geval van financiële diensten ten aanzien van een verzekering voor de toepassing van die wet onder consument mede wordt verstaan de in de uitoefening van zijn bedrijf of beroep handelende natuurlijke persoon of rechtspersoon aan wie een financiële dienstverlener een financiële dienst verleent of aan wie deze voornemens is een financiële dienst te verlenen. Onder verzekering valt mede pensioenverzekering. Het adviseren en bemiddelen met betrekking tot pensioenverzekeringen aan zakelijke klanten zoals in dit geval Franki, viel dus onder de art. 30 e.v. Wfd.23

De Wet op het financieel toezicht kent in de art. 4:20 lid 1 en 4:22a lid 1 Wft dezelfde plichten voor de financiële dienstverlener als de genoemde art. 31 lid 1 en 32 lid 1 Wfd. Die plichten gelden volgens art. 4:20 lid 1 en 4:22a lid 1 Wft jegens iedere cliënt (als het gaat om verzekeringen). Blijkens de definitie van financiële dienstverlener in art. 1 Wft en de andere definities in die bepaling vallen onder dat begrip mede de (pensioen)verzekeringstussenpersoon en -adviseur. Sinds 2014 bepaalt art. 4:24a Wft dat de financiële dienstverlener verplicht is om de gerechtvaardigde belangen van de consument of begunstigde op zorgvuldige wijze in acht te nemen en, indien hij adviseert, in diens belang te handelen. Het is duidelijk dat Vanbreda als tussenpersoon of adviseur en Franki als cliënt onder deze regelingen vallen.

Op genoemde publiekrechtelijke normen kan ook in de onderlinge – privaatrechtelijke – rechtsverhouding tussen de financiële dienstverlener en zijn cliënt een beroep worden gedaan.24 Toen de voor de beoordeling van het onderdeel relevante feiten zich voordeden – in de eerste plaats in 2001 toen de eerste opdracht aan Vanbreda werd gegeven (zie hiervoor in 2.1 onder (xv)) – waren de hiervoor genoemde wettelijke bepalingen nog niet ingevoerd. Er kan echter van worden uitgegaan dat die normen toen wel naar ongeschreven privaatrecht golden. Dat valt om te beginnen af te leiden uit de wetsgeschiedenis van de Wet financiële dienstverlening. Die wet is onder meer toegelicht met een uiteenzetting dat de normen daarvan voor een belangrijk deel al uit het bestaande privaatrecht voortvloeiden. Opgemerkt is:

“Tenslotte kan nog worden gewezen op het Burgerlijk Wetboek. Voor een belangrijk deel vloeien de verplichtingen tot het verstrekken van adequate informatie en het behoorlijk adviseren van consumenten al voort uit het civiele recht. Dat neemt niet weg dat de weg naar de civiele rechter voor de individuele consument vaak een langdurige en kostbare aangelegenheid is. Tevens slaagt het civiele recht er slechts ten dele in overtreding van normen te voorkomen. Financiële dienstverleners die er een «hit-and-run»-tactiek op nahouden zullen over het algemeen verdwenen zijn voordat de consument hen voor de rechter kan dagen. Publiek toezicht voegt aan het civiele recht een extra prikkel tot het naleven van verplichtingen ten aanzien van informatieverstrekking en zorgvuldige advisering toe. Door middel van boetes, dwangsommen en doordat uiteindelijk malafide partijen van de markt kunnen worden geweerd kan publiek toezicht een wezenlijke aanvulling leveren op het systeem van consumentenbescherming dat reeds bestaat.”25

Dit strookt met de literatuur van destijds. Michiels van Kessenich-Hoogendam leidt bijvoorbeeld in 1995 uit de lagere rechtspraak af dat de beroepsbeoefenaar voldoende informatie moet verwerven en hij daarbij moet dóórvragen bij zijn cliënt, om tot een juiste beoordeling van het hem voorgelegde geval te kunnen komen. Voorts moet hij zijn cliënt voldoende informatie geven, opdat deze in staat is de pro’s en contra’s van verschillende mogelijkheden tegen elkaar af te wegen, zodat hij in staat is tot een weloverwogen oordeel te komen.26

In dit verband kan ook worden gewezen op het arrest van de Hoge Raad inzake Immobile/Promontoria c.s., waarin is overwogen dat “de in art. 4:24a Wft neergelegde zorgplicht blijkens de totstandkomingsgeschiedenis van die bepaling geen andere is dan de uit het privaatrecht voortvloeiende zorgplicht van financiële dienstverleners jegens hun cliënten.”27

Dit strookt voorts met de ruime uitleg die aan de zorgplicht van de verzekeringstussenpersoon is gegeven in de hiervoor in 4.5 aangehaalde arresten van de Hoge Raad uit de jaren ’90. Kern van die zorgplicht lijkt te zijn dat de tussenpersoon dient te zorgen dat de cliënt de in zijn geval gewenste en mogelijke verzekering krijgt en behoudt. Daarbij zijn onder meer bij pensioenverzekeringen zeer zwaarwegende belangen van de cliënt betrokken. De achtereenvolgens door Michiels van Kessenich-Hoogendam genoemde en in de Wet financiële dienstverlening en de Wet op het financieel toezicht neergelegde verplichtingen tot het adequaat nagaan van hoe de feiten in het geval van de cliënt zijn en tot het informeren van de cliënt over de verschillende mogelijkheden, maken daarvan als vanzelfsprekend deel uit.

Voorts valt erop te wijzen dat uit de regeling van opdracht in art. 7:400 e.v. BW, die destijds al gold, reeds informatieplichten en onderzoeksplichten volgen voor de opdrachtnemer in het algemeen.28

Het lijkt me dan ook dat die verplichtingen ook golden op het voor het onderdeel mede relevante tijdstip dat de excedentpolissen tot stand kwamen in 2001.29 De implicatie van hetgeen het hof in rov. 4.4.4 overweegt, dat Vanbreda tekort is geschoten jegens Franki door bij de totstandkoming van de excedentpolissen (i) niet te informeren wat de pensioenovereenkomst tussen Franki en [eiser] precies behelsde en (ii) geen informatie te geven over het karakter van streefregeling/kapitaalverzekering – welke overweging in cassatie niet wordt bestreden –, lijkt me dan ook zonder meer juist.

Zorgplicht jegens derden

Het hof heeft terecht in rov. 4.4.2 tot uitgangspunt genomen dat een wanprestatie ten opzichte van een (bij de overeenkomst betrokken) derde niet zonder meer een onrechtmatige daad oplevert. Het antwoord op de vraag of van een dergelijke onrechtmatige daad sprake is, moet worden gegeven aan de hand van de gezichtspunten die zijn gegeven in het standaardarrest […] /Alog.30 Daarin is overwogen:

“Wanneer iemand zich contractueel heeft gebonden, waardoor de contractverhouding waarbij hij partij is in het rechtsverkeer een schakel is gaan vormen waarmee de belangen van derden, die aan dit verkeer deelnemen, in allerlei vormen kunnen worden verbonden, staat het hem niet onder alle omstandigheden vrij de belangen te verwaarlozen die derden bij de behoorlijke nakoming van het contract kunnen hebben (vgl. HR 3 mei 1946, NJ 1946, 323). Indien de belangen van een derde zo nauw zijn betrokken bij de behoorlijke uitvoering van de overeenkomst dat hij schade of ander nadeel kan lijden als een contractant in die uitvoering tekortschiet, kunnen de normen van hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, meebrengen dat die contractant deze belangen dient te ontzien door zijn gedrag mede door die belangen te laten bepalen. Bij de beantwoording van de vraag of deze normen zulks meebrengen, zal de rechter de terzake dienende omstandigheden van het geval in zijn beoordeling dienen te betrekken, zoals de hoedanigheid van alle betrokken partijen, de aard en strekking van de desbetreffende overeenkomst, de wijze waarop de belangen van de derde daarbij zijn betrokken, de vraag of deze betrokkenheid voor de contractant kenbaar was, de vraag of de derde erop mocht vertrouwen dat zijn belangen zouden worden ontzien, de vraag in hoeverre het voor de contractant bezwaarlijk was met de belangen van de derde rekening te houden, de aard en omvang van het nadeel dat voor de derde dreigt en de vraag of van hem kon worden gevergd dat hij zich daartegen had ingedekt, alsmede de redelijkheid van een eventueel aan de derde aangeboden schadeloosstelling.”

Ten aanzien van de verhouding tussen de (aspirant) verzekeringnemer of verzekerde die geen opdrachtgever van de verzekeringstussenpersoon of -adviseur is, en de verzekeringstussenpersoon of -adviseur kan op grond van de Wet financiële dienstverlening en de Wet op het financieel toezicht een rechtstreekse zorgplicht worden aangenomen. Die wetten eisen namelijk niet dat de consument of de cliënt een contract heeft met de financiële dienstverlener. Het is dus mogelijk dat een derde de opdrachtgever is van de financiële dienstverlener. In dat geval kan de consument of de cliënt bij de niet-inachtneming van de zorgplichten door verzekeringstussenpersoon of -adviseur die op grond van die wetten op hem rusten, een vordering uit onrechtmatige daad instellen. Mij lijkt dat hetzelfde heeft te gelden op grond van de zorgplicht die op grond van het privaatrecht op de verzekeringstussenpersoon en -adviseur rust, en die naar ik meen eveneens al gold vóór de invoering van de Wet financiële dienstverlening. Als de verzekeringstussenpersoon of -adviseur is belast met het tot stand brengen van een verzekering voor een derde of het adviseren daarover aan een derde, zal zijn zorgplicht mijns inziens evenzeer gelden jegens de derde.35 Het niet in acht nemen van die plicht levert mijns inziens zonder meer een onrechtmatige daad op jegens die derde. Dat geldt zeker in een geval zoals het onderhavige, waarin het gaat om het adviseren over en afsluiten van een behoorlijke pensioenverzekering waarbij de verzekerde een groot belang heeft.

Zorgplicht van Vanbreda jegens [eiser]

Uit de vaststaande feiten volgt dat [eiser] de verzekeringnemer was bij de tot stand gebrachte excedentpolissen. Dit waren zogeheten C-polissen, dat wil zeggen polissen als bedoeld in art. 2 lid 4 sub c van de PSW (zie hiervoor in 2.1 onder (xv)). Dit zijn verzekeringen die door de werknemer zélf worden aangegaan, daartoe in staat gesteld door de werkgever (zie de tekst van die bepaling). [eiser] was in dit geval dus onmiskenbaar de cliënt in de juist hiervoor in 4.12 genoemde zin.

Voorts was hij, nu de opdracht van Franki aan Vanbreda rechtstreeks de behartiging van zijn belang betrof, namelijk de regeling van het juiste (excedent)pensioen voor hem, onmiddellijk kenbaar betrokken bij de opdracht en vond de uitvoering van de opdracht in de allereerste plaats te zijner behoeve plaats. Ik zou menen dat in een dergelijk geval op de verzekeringstussenpersoon en -adviseur zonder meer dezelfde zorgplicht jegens de derde rust als op hem rust jegens de opdrachtgever.36

Oordeel hof

“4.4.2 Het hof overweegt als volgt.

Tussen partijen staat vast dat Vanbreda de pensioenadviseur was van Franki en dat zij de hier aan de orde zijnde werkzaamheden heeft verricht in opdracht van Franki. De aansprakelijkheid kan dus niet gebaseerd zijn op een toerekenbare tekortkoming – tussen [eiser] en Vanbreda bestond geen overeenkomst – maar moet gebaseerd zijn op onrechtmatige daad. Waaruit die onrechtmatige daad volgens [eiser] precies bestaat, heeft [eiser] niet duidelijk gesteld (een inbreuk op een recht, een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of een doen of nalaten met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt?) [eiser] heeft zijn stelling dat door Vanbreda onrechtmatig jegens hem is gehandeld toegelicht met algemene en hier en daar ook wel iets concretere zorgplicht verwijten. Maar waarom die verwijten leiden tot onrechtmatigheid, waarvoor meer nodig is dan eventuele tekortkomingen jegens Franki, heeft [eiser] niet toegelicht. Dat had wel van hem mogen worden verwacht. Zeker omdat Vanbreda onweersproken heeft gesteld dat haar contacten met Franki via [eiser] verliepen ( [eiser] was voor Vanbreda Franki) en [eiser] bij die contacten als het zijn eigen pensioenvoorziening betrof dus twee petten op had. Hij trad immers zowel als vertegenwoordiger van Franki als voor zich zelf op. [eiser] heeft over de opdrachten aan Vanbreda weinig concreets gesteld.

In het licht van het voorgaande lijken me de hiervoor in 4.3 genoemde klachten van het onderdeel tegen dit oordeel gegrond. Het hof gaat kennelijk ervan uit dat in dit geval bijkomende omstandigheden nodig zijn om de wanprestatie jegens Franki waarvan het als gezegd kennelijk uitgaat in rov. 4.4.4, een onrechtmatige daad te doen zijn jegens [eiser] . Kennelijk bedoelt het dat zulke omstandigheden onvoldoende door [eiser] zijn gesteld (vgl. ook rov. 6.2.3 dat vergelijkbare overwegingen bevat met betrekking tot de uitvoering van de waardeoverdracht door Vanbreda). In het licht van het voorgaande valt dat echter in de context van deze zaak niet in te zien. Dat de inhoud van de overeenkomst tussen Franki en [eiser] niet duidelijk was, zoals het hof in rov. 4.4.3 overweegt, werpt geen ander licht op de zaak. Vanbreda had als verzekeringstussenpersoon of -adviseur immers navraag op dit punt moeten doen, zoals het hof zelf terecht overweegt in rov. 4.4.4.

Wist [eiser] dat de excedentpolissen geen eindloonregeling bevatten?

Ik heb mij afgevraagd of intussen niet een verwerping van de grondslag van de vordering op dit punt besloten ligt in de overweging van het hof in rov. 4.2.2, dat [eiser] wist dan wel behoorde te weten dat de excedentpolissen geen eindloonregeling inhielden. Die overweging sluit aan bij het verweer dat Vanbreda op dit punt heeft gevoerd, namelijk dat voor [eiser] van begin af aan uit de toegezonden stukken duidelijk was dat de excedentpolissen slechts een streefregeling bevatten en dat dit bleek uit zijn reacties op die stukken. Het hof overweegt in rov. 4.2.2:

“(…) [eiser] wist eind 2001, na het sluiten van beide kapitaalverzekeringen dat Franki voor hem geen zuivere eindloonregeling had verzekerd. Hij had reeds toen een vordering tot nakoming tegen Franki kunnen instellen. [eiser] heeft dit echter niet gedaan, ook niet in 2006, toen de Belgische bestuurder instemde met het met terugwerkende kracht sluiten van een excedent-verzekering bij Nationale-Nederlanden, en hem (wederom) duidelijk had moeten zijn dat van een verzekerde eindloon uitkering geen sprake was. De aan [eiser] in 2006 en 2008 toegezonden pensioenbrieven gerelateerd aan de in 2006 gesloten verzekering waren eveneens duidelijk in dit opzicht, en ook toen is [eiser] niet in actie gekomen. Voor zover [eiser] heeft bedoeld te stellen dat een beroep op verjaring onder de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, omdat hij niet bekend was met het verschil tussen een streefregeling en een zuivere eindloonregeling, wordt dit verweer verworpen. De door Nati-onale-Nederlanden gegeven toelichting bij de verzekeringen en in de pensioenbrieven was voor een hoog opgeleid persoon als [eiser] niet mis te verstaan. Desondanks heeft [eiser] eerst in september 2014 jegens Franki aanspraak gemaakt op nakoming. (…)”

Deze overweging is naar ik meen echter niet duidelijk genoeg. Vooropgesteld kan worden dat het feit dat [eiser] deze procedure is begonnen, enkel goed te begrijpen valt als hij inderdaad niet heeft begrepen dat de excedentpolissen, anders dan de basisregeling die door hem bij Aegon is ondergebracht (zie hiervoor in 2.1 onder (xiii)), geen eindloonregeling waren. Zou hij dat wel hebben begrepen, dan zou dat meebrengen dat zijn vorderingen alle moeten worden afgewezen. Hij heeft dan immers met de polissen ingestemd. In deze zin heeft het hof echter niet beslist.

[eiser] heeft aangevoerd dat hij geen verstand heeft van pensioenen en dat hij op het verkeerde been is gezet door het feit dat in verband met die polissen veelal ervan werd gerept dat deze op basis van het eindloon golden. Voor hem had het begrip ‘eindloonregeling’ maar een betekenis (zie zijn brief die hiervoor in 2.1 onder (xxxv) is aangehaald). Hij heeft dus gemist dat, zoals de kantonrechter in zijn tussenvonnis van 25 januari 2019 heeft uiteengezet (zie hiervoor in 2.7), ook een streefregeling op basis van eindloon kan gelden en dat een dergelijke eindloonregeling een wezenlijk andere betekenis heeft, namelijk dat slechts ernaar wordt gestreefd dat voldoende kapitaal aanwezig is om een pensioen gerelateerd aan het eindloon in te kopen op de pensioendatum. Dit lijkt me goed voorstelbaar, uitgaande van het ervaringsfeit dat wie geen verstand heeft van een bepaalde materie en uitgaat van een onjuist begrip van een onderdeel daarvan (in dit geval dus de aanduiding ‘eindloonregeling’), niet erg geneigd is documentatie daarover heel precies door te nemen, noch zich door lezing daarvan makkelijk te laten corrigeren. De vaststelling van de kantonrechter op dit punt, dat [eiser] niet heeft begrepen dat het om een streefregeling ging (zie hiervoor in 2.8), welke vaststelling op het voorgaande lijkt gegrond, lijkt me dan ook begrijpelijk.

Het hof begint in rov. 4.2.2 te zeggen dat [eiser] ‘wist’ dat Franki voor hem geen zuivere eindloonregeling had verzekerd. Deze overweging motiveert het hof echter in het geheel niet, terwijl dat gelet op het voorgaande wel had mogen worden verwacht: het tegendeel vormt immers als gezegd de kern van de grondslag van de vorderingen van [eiser] . Het hof vervolgt dan met te zeggen dat het [eiser] “(wederom) duidelijk had moeten zijn”, dat latere stukken “eveneens duidelijk” waren en dat het verweer van [eiser] dat “hij niet bekend was met het verschil tussen een streefregeling en een zuivere eindloonregeling” wordt verworpen omdat “de door Nationale-Nederlanden gegeven toelichting bij de verzekeringen en in de pensioenbrieven was voor een hoog opgeleid persoon als [eiser] niet mis te verstaan” was. Kortom: naar het vervolgens zegt, had [eiser] behoren te begrijpen dat het om een streefregeling ging, wat uiteraard iets anders is dan daadwerkelijk weten. Het hof lijkt het ‘wist’ waarmee het begon, dus terug te nemen.

Hier komt bij dat rov. 4.2.2 uitsluitend betrekking heeft op de verjaring van de vordering tot nakoming van de toezegging van Franki. Die rechtsoverweging betreft een overweging ten overvloede, nu het oordeel van het hof in rov. 4.2.1 dat nakoming onmogelijk is en dus niet kan worden toegewezen, zijn afwijzing van de gevorderde nakoming reeds kan dragen. In rov. 4.4.3 en 4.4.4 keert de overweging van rov. 4.2.2 dat [eiser] wist dat de excedentpolissen geen eindloonregeling inhielden, niet terug, terwijl die daar wel verwacht hadden mogen worden als het hof inderdaad van oordeel was geweest dat [eiser] die wetenschap had. In dat geval had het hof immers simpel, op die grond, het verweer van Vanbreda tegen de vordering kunnen honoreren.

Het ‘wist’ in rov. 4.2.2 lijkt me dus een verschrijving. Kennelijk denken Franki en Vanbreda daar ook zo over, want geen van beide grondt haar verweer in cassatie op deze overweging.

Dat [eiser] op grond van de toegezonden documentatie behoorde te begrijpen dat de excedentpolissen een streefregeling bevatten, lijkt me voor de aansprakelijkheid van Vanbreda als zodanig niet relevant. Vanbreda was op grond van haar zorgplicht als tussenpersoon en adviseur gehouden voor de juiste verzekering te zorgen, dat wil zeggen de verzekering die tussen Franki en [eiser] was afgesproken, en als die verzekering niet kon worden afgesloten, omdat geen verzekeraar daartoe bereid was – zoals zij heeft aangevoerd –, daarop te wijzen. Die informatie- en waarschuwingsplicht van de financiële dienstverlener geldt juist om cliënten te beschermen tegen een gebrek aan kennis, die bij het afsluiten van (pensioen)verzekeringen tot zeer schadelijke gevolgen voor hem kan leiden. Gelet op die informatie- en waarschuwingsplicht valt in de verhouding tussen [eiser] en Vanbreda ook niet zo snel aan eigen schuld van [eiser] te denken.37

De vaststelling van het hof in rov. 4.2.2 omtrent hetgeen [eiser] behoorde te begrijpen, brengt dus geen verandering in de hiervoor in 4.15 bereikte slotsom dat het onderdeel gegrond is. Overigens zou ik die vaststelling aldus willen uitleggen dat zij alleen betrekking heeft op de verjaring van de vordering tot nakoming en dus niet dragend is.

Het voorgaande geldt ook als Vanbreda alleen adviseur was

Overigens denk ik niet dat het voorgaande anders wordt als ervan wordt uitgegaan dat Vanbreda uitsluitend optrad als pensioenadviseur, zoals Vanbreda in cassatie wil (zie hiervoor in 4.4). Voor de verzekeringsadviseur worden veelal, wat betreft de advisering, dezelfde verplichtingen aangenomen als voor de verzekeringstussenpersoon, zoals hiervoor al veelal tot uitdrukking gebracht.38 Dat ligt ook nogal voor de hand omdat beide zich bezighouden met het aanraden van een bepaalde verzekering of pensioen.

Overige klachten onderdeel 2.1

De overige klachten die onderdeel 2.1 bevat (in 2.1-III t/m 2.1-VIII), behoeven gelet op het voorgaande geen bespreking.

Subonderdeel 2.2-I; de vooropstelling van het hof in rov. 3.2

Subonderdeel 2.2-II keert zich tegen de vooropstelling van het hof in rov. 3.2. Het subonderdeel bestrijdt die vooropstelling in samenhang met het oordeel van het hof in rov. 6.1.2 en 6.1.4, dat Franki niet aansprakelijk is voor de waardeoverdracht. In rov. 3.2 overweegt het hof:

“3.2 Alvorens daartoe over te gaan, stelt het hof vast dat het geschil voor een groot deel lijkt te zijn veroorzaakt door de omstandigheid dat [eiser] namens Franki opdrachten heeft verstrekt ter zake van zijn eigen pensioen, zonder last of ruggenspraak met de statutair bestuurder van Franki, vertegenwoordigd door [de CEO] . Zo heeft Franki – onweersproken – gesteld dat het feit dat de premie voor de polissen uit 2001 niet, dan wel niet volledig is voldaan, samenhangt met het feit dat [eiser] voor betalingen boven een bepaald bedrag goedkeuring nodig had van de Belgische bestuurder/aandeelhouder. Die heeft echter haar toestemming onthouden, omdat geen andere regeling dan de binnen de bouw geldende gemaximeerde pensioenregeling zou zijn toegezegd. Pas in 2006 heeft de Belgische bestuurder/aandeelhouder ingestemd met afsluiting van een tot 2001 terugwerkende excedent-verzekering bij Nationale-Nederlanden. De premie voor deze verzekering is daarom wel betaald. De waardeoverdracht in 2004 van de bij het pensioenfonds van Ballast Nedam ondergebrachte pensioenopbouw heeft [eiser] eveneens zonder last of ruggenspraak met de Belgische bestuurder/aandeelhouder geregeld. [eiser] zelf heeft namens Franki aan Vanbreda de diverse opdrachten verstrekt. Ook hier lijkt Franki later, begin 2009, echter met de financiële gevolgen van die waardeoverdracht akkoord te zijn gegaan. Voor de gevolgen die dit heeft voor de verschillende vorderingen, verwijst het hof naar zijn beoordeling van die vorderingen.”

Dit subonderdeel kan naar ik meen niet tot cassatie leiden omdat de daardoor bestreden overweging de beslissing van het hof niet draagt. Die overweging betreft niet de waardeoverdracht en de eventuele aansprakelijkheid daarvoor van Franki, waar het in rov. 6.1.2 en 6.1.4 over gaat en waarnaar het subonderdeel in de eerste plaats verwijst. De bestreden overweging gaat alleen over de execedentpolissen.

Wat betreft die polissen, geldt dat het hof [eiser] in het gelijk heeft gesteld, zonder daarbij een ongunstige beslissing voor [eiser] te geven. Het heeft Franki immers tot schadevergoeding veroordeeld wegens de met die polissen gepaard gaande niet-nakoming van de door haar gedane pensioentoezegging, zonder zich verder over de omvang van de schadevergoeding uit te laten. Over die schadevergoeding zal nog in de schadestaatprocedure moeten worden beslist. Dat [eiser] zelf als directeur de verkeerde excedentpolissen heeft afgesloten (wellicht zonder overleg met Franki) – zoals de bestreden overweging inhoudt of gelezen kan worden –, kan mogelijk eigen schuld opleveren van [eiser] . Daarover heeft het hof echter nog niet beslist, zoals het met zoveel woorden tot uitdrukking brengt in rov. 4.3.4, waar het overweegt dat de eventuele eigen schuld van [eiser] in de schadestaatprocedure aan de orde kan komen. De door het subonderdeel bestreden overweging heeft dus niet tot enig voor [eiser] ongunstig oordeel geleid. Naar ik meen is de rechter in de schadestaatprocedure ook niet aan die overweging gebonden.39

Dat zal, naar ik volledigheidshalve opmerk, hoe dan ook gelden als de klacht tegen die overweging in cassatie niet wordt behandeld. Dat lijkt mij mogelijk, nu, zoals hierna zal blijken, ik denk dat ook het cassatieberoep tegen Franki gegrond is. Het niet behandelen van de klacht kan de voorkeur verdienen, nu de stukken over deze kwestie niet erg duidelijk zijn en het oordeel van het hof hierover nogal feitelijk is, terwijl het nogal de vraag is of het inderdaad helemaal zo is gegaan als het hof hier vaststelt.40

Subonderdeel 2.2-II; aansprakelijkheid van Franki voor waardeoverdracht

Met betrekking tot het oordeel van het hof in rov. 6.1.2 kan er aanstonds op worden gewezen dat [eiser] het niet wijzen op de mogelijkheid van waardeoverdracht niet aan zijn vordering ten grondslag heeft gelegd. [eiser] heeft slechts een keer in de stukken terzijde opgemerkt dat Franki hem niet op deze mogelijkheid heeft gewezen (in de inleidende dagvaarding onder 55). Zijn verwijt aan Franki met betrekking tot de waardeoverdracht is uitsluitend geweest dat Franki Vanbreda voor de waardeoverdracht heeft ingeschakeld en dat Vanbreda die opdracht verkeerd heeft uitgevoerd door geen polis te adviseren en tot stand te brengen met een eindloonregeling, maar opnieuw slechts een met een streefregeling, althans door niet op dat laatste te wijzen (zie hiervoor in 2.3 en de inleidende dagvaarding onder 60 en 66).

Dat [eiser] zijn verwijt op dit punt hiertoe heeft beperkt, is niet onbegrijpelijk want op het eerste gezicht is niet onmiddellijk duidelijk welke schade hij zou hebben geleden door het niet (tijdig) wijzen op de mogelijkheid van waardeoverdracht. Art. 3 van het destijds geldende Besluit Waardeoverdracht gaf de werknemer twee maanden de tijd om gebruik te maken van het recht op waardeoverdracht. De (enig) mogelijke sanctie op overschrijding van deze termijn – de wettelijke regeling gaf als zodanig geen sanctie41 en de literatuur was op dit punt verdeeld42 – was echter dat de werknemer zijn recht op waardeoverdracht kwijt raakte. Daarna was echter nog steeds een vrijwillige medewerking aan een waardeoverdracht mogelijk.43

In dit geval hebben zowel het pensioenfonds van Ballast Nedam en de verzekeraar aan wie de overdracht plaatsvond, Nationale Nederlanden, als – nadien – Franki meegewerkt aan de overdracht, ook al vond die pas veel later plaats. Wat betreft Franki valt daarbij erop te wijzen dat het gevolg van een waardeoverdracht onder meer is dat de nieuwe werkgever verplicht kan zijn om kapitaal bij te storten om aan de totale pensioenverplichting na de waardeoverdracht te voldoen (dit volgt uit art. 13 Besluit Waardeoverdracht).44 De nieuwe werkgever – in dit geval Franki dus – zou zich dus eventueel bij een te late waardeoverdracht op het standpunt kunnen stellen dat hij niet tot bijstorting verplicht is omdat geen recht op waardeoverdracht meer bestond. In dit geval staat echter vast dat Franki voor aanzienlijke bedragen aan een latere bijstorting heeft meegewerkt (zie hiervoor in 2.1 onder (xxviii)-(xxx) en in rov. 6.1.4 van het arrest van het hof, waar het vaststelt dat Franki de latere, hiervoor in hiervoor in 2.1 onder (xxviii)- (xxx) genoemde bijstortingen heeft uitgevoerd). Dat de waardeoverdracht pas later heeft plaatsgevonden, lijkt dus niet tot schade voor [eiser] te hebben geleid.

De schade van [eiser] met betrekking tot de waardeoverdracht zit hem (dan) ook volgens zijn stellingen niet in het feit dat hij niet tijdig op de mogelijkheid van waardeoverdracht is gewezen, maar in het feit dat de waardeoverdracht verkeerd is uitgevoerd doordat daarna geen eindloonregeling gold, maar een streefregeling, althans Vanbreda hem niet op dat laatste heeft gewezen. [eiser] heeft dus niet alleen het niet wijzen op de mogelijkheid van waardeoverdracht door Franki niet aan zijn vordering ten grondslag gelegd, maar al evenmin aangevoerd dat hij door het niet tijdig wijzen op de mogelijkheid van waardeoverdracht door Franki schade zou hebben geleden.

Hetgeen het hof in rov. 6.1.2 overweegt met betrekking tot het niet wijzen op de mogelijkheid van waardeoverdracht is dus niet dragend voor zijn beslissing.45 Voor zover subonderdeel 2.2-II gericht is tegen rov. 6.1.2 – wat voor een zeer belangrijk deel het geval is –, kan het daarom niet tot cassatie leiden.

In rov. 6.1.4 heeft het hof het door Franki gevoerde verweer tegen hetgeen [eiser] wel op dit punt heeft aangevoerd (zie daarvoor hiervoor in 4.25, eerste alinea) – dat Franki niet aansprakelijk is voor de fouten van Vanbreda – gehonoreerd. Het hof overweegt in dit verband:

“6.1.4 Het hof is met Franki van oordeel, dat onder de gegeven omstandigheden van aansprakelijkheid van Franki voor eventuele onjuiste advisering door Vanbreda geen sprake kan zijn. Vaststaat immers dat Vanbreda door [eiser] is ingeschakeld om hem te adviseren. [eiser] heeft dit advies weliswaar gevraagd als werknemer van Franki, maar zonder overleg met of instemming van [de CEO] . Instemming van, althans overleg met de bestuurder van Franki was echter wel vereist, zeker nu de wettelijke termijn van twee maanden voor het aanvragen van waardeoverdracht (artikel 3 Besluit Waardeoverdracht) was verlopen en het kennelijk de bedoeling van [eiser] was om de over te dragen pensioenaanspraken te laten meegroeien in de eindloonregeling van Franki, hetgeen niet onaanzienlijke financiële consequenties voor Franki zou meebrengen (en in de kapitaalverzekeringconstructie die Vanbreda heeft geadviseerd ook heeft meegebracht). Van een schadevergoedingsplicht van Franki in verband met de waardeoverdracht kan daarom geen sprake zijn.”

Het hof overweegt echter nogal categorisch aan het slot van rov. 6.1.4 dat van een schadevergoedingsplicht van Franki in verband met de waardeoverdracht geen sprake kan zijn. Gelet op het juist hiervoor in 4.27 opgemerkte lijkt me dat dus niet juist. Ik ben geneigd in subonderdeel 2.2-II onder c en d mede een klacht op dit punt te lezen, ook al staat die daar eigenlijk nauwelijks. Die klacht lijkt me dus gegrond.

Een alternatief voor deze gegrondbevinding is om de slotzin van rov 6.1.4 niet letterlijk te lezen. Daartoe bestaat denk ik wel aanleiding nu het hof bij het neerschrijven daarvan ongetwijfeld niet mede zal hebben gedacht aan de schade die is ontstaan doordat Franki reeds bij de totstandkoming van de excedentpolissen tekortschoot in de nakoming van de toezegging van de eindloonregeling en die zin dus niet daarop kan worden betrokken.

De overige klachten van subonderdeel 2.2-II zijn gericht tegen rov. 6.1.2 en gaan om de hiervoor in 4.25 genoemde redenen niet op.

Onderdeel 2.2-III; Vanbreda geen onrechtmatige daad te verwijten wat betreft de waardeoverdracht?

Subonderdeel 2.2-III keert zich tegen het oordeel van het hof in rov. 6.2.2-6.2.5 dat Vanbreda geen onrechtmatige daad valt te verwijten wat betreft de waardeoverdracht. Het verwijt dat [eiser] Vanbreda op dit punt heeft gemaakt, is dat zij de opdracht van Franki tot de waardeoverdracht verkeerd heeft uitgevoerd door geen polis te adviseren en tot stand te brengen met een eindloonregeling, maar opnieuw slechts een met een streefregeling, en daarmee onrechtmatig jegens hem heeft gehandeld. Voorts heeft hij aangevoerd dat Vanbreda heeft nagelaten om hiervoor te waarschuwen. Bij memorie van grieven heeft [eiser] , zoals het onderdeel opmerkt, aangevoerd dat als hij wel op de risico’s was gewezen, hij niet had gekozen voor een waardeoverdracht.

Het hof overweegt op dit punt, voor zover van belang:

Onder (iii) keert het subonderdeel zich tegen het oordeel van het hof onder (b). Het wijst erop dat het hof de mogelijkheid van schade blijkens zijn overwegingen niet uitsluit. Het overweegt immers slechts dat het ‘zeer de vraag is of van schade kan worden gesproken’ gelet op de korting die bij het pensioenfonds van Ballast Nedam heeft plaatsgevonden.

Deze klacht lijkt me eveneens gegrond. Dat [eiser] slechter of even slecht af zou zijn geweest als hij zou hebben afgezien van de waardeoverdracht, stelt het hof niet (duidelijk) vast. Het overweegt immers slechts dat [eiser] in dit verband te weinig heeft gesteld en, zoals in de klacht wordt aangehaald, dat het ‘zeer de vraag is of van schade kan worden gesproken’ gelet op de korting die door het pensioenfonds van Ballast Nedam op de door uit te keren pensioenen heeft plaatsgevonden. Dat doet inderdaad twijfelen of schade is geleden, maar duidelijk is dat niet. Ook uit de processtukken van deze zaak wordt dat niet duidelijk. Zoals het hof zelf in rov. 4.3.4 overweegt (en het subonderdeel onder (iv) op wijst), heeft nauwelijks partijdebat over de omvang van de schade plaatsgevonden. Er is dus weinig over aangevoerd.

Dat betekent dat de mogelijkheid bestaat dat schade is geleden, wat voldoende is om een schadestaatprocedure te gelasten. In dit verband kan erop worden gewezen dat de schadestaatprocedure ‘mede ertoe kan strekken om vast te stellen dat de eisende partij schade heeft geleden’.46 Voor verwijzing daarnaar volstaat dan ook dat aannemelijk is dat die partij schade kán hebben geleden, met andere woorden de mogelijkheid van schade bestaat.47 Slechts als duidelijk is dat geen schade is geleden, bestaat grond voor afwijzing van de vordering om die reden.48 Daarbij verdient nog opmerking dat de eisende partij geen schadestaatprocedure gevorderd behoeft te hebben.49

Het hof heeft dus te hoge eisen aan de stelplicht van [eiser] gesteld. Overigens stelt het hof evenmin vast dat een waardeoverdracht met behoud van de eindloonregeling niet mogelijk was. Het overweegt immers slechts dat Vanbreda heeft weersproken dat die mogelijkheid bestond. In rov. 4.3.4 heeft het hof echter uitdrukkelijk de mogelijkheid opengelaten dat een eindloonregeling wél verzekerbaar was, wat opnieuw overeenstemt met het gegeven dat uit de stukken geen duidelijke beeld hiervan oprijst (Vanbreda heeft categorisch ontkend dat dit destijds mogelijk was, zowel in 2001 als later, maar volstaan met hiervan deskundigenbewijs aan te bieden). Ook in zoverre sluit het oordeel van het hof de mogelijkheid van schade dus niet uit. Naar ik meen, dient dus na verwijzing ook te worden onderzocht of inderdaad, zoals Vanbreda heeft aangevoerd, een eindloonregeling niet verzekerbaar was met betrekking tot de waardeoverdracht.

De overige klachten van het subonderdeel behoeven na het voorgaande geen bespreking.

Onderdeel 2.3; verjaring vordering tot nakoming

Dit onderdeel kan niet tot cassatie leiden omdat het daardoor bestreden oordeel ten overvloede is gegeven, nu het oordeel van het hof in rov. 4.2.1 dat nakoming onmogelijk is en dus niet kan worden toegewezen – welk oordeel in cassatie niet wordt bestreden –, zijn afwijzing van de gevorderde nakoming al draagt. Zoals hiervoor in 4.17 en 4.18 al opgemerkt, denk ik niet dat de door het onderdeel bestreden vaststellingen van het hof andere delen van zijn beslissing dragen, nu die vaststellingen elders niet terugkeren in zijn arrest, ook niet in rov. 4.4.2, 4.4.3 en 6.2.3, waar ze konden worden verwacht. De klachten van dit onderdeel behoeven dus geen behandeling. Overigens merk ik op dat mij veel voor die klachten te zeggen lijkt, hoe feitelijk het oordeel van het hof op dit punt ook is. De redenen die ik daarvoor zie, heb ik hiervoor in 4.17 en 4.18 al genoemd. Wel zou als gezegd het feit dat [eiser] uit de documentatie die hij kreeg, duidelijk had kunnen zijn dat geen eindloonregeling was getroffen in de diverse polissen, mogelijk grond kunnen zijn voor het aannemen van (een percentage) eigen schuld.

Slotsom