Uitspraken

De kantonrechter heeft in rov. 1 van het tussenvonnis van 3 maart 2023 de volgende vragen gesteld:

“1. Leidt de jurisprudentie van het Europees Hof in de arresten van 17 mei 2022 (ECLI:EU:C:2022: 394, 395, 396 en 397) ertoe dat in verzetzaken tussen een handelaar en consument de wettelijke termijn van verzet (ambtshalve) buiten toepassing moet worden gelaten indien uit het verstekvonnis niet blijkt van (ambtshalve) toetsing op oneerlijkheid als bedoeld in de richtlijn van (alle) bedingen die aan de vordering ten grondslag zijn gelegd, c.q. kunnen worden gelegd?

2. Indien het antwoord op de eerste vraag bevestigend luidt, geldt dit voor alle verstekvonnissen tussen een handelaar en een consument die zijn gewezen vanaf de inwerkingtreding van de richtlijn, na 31 december 1994, vanaf het onder 26 genoemde Pannon-arrest, 4 juni 2009, of vanaf een ander moment?

3. Brengt de aard van verzetsprocedure met zich mee dat noodzakelijkerwijs alle vorderingen (opnieuw) moeten worden beoordeeld, of moet het verzet in de situatie dat ambtshalve toetsing van mogelijk oneerlijke bedingen niet (kenbaar) heeft plaatsgevonden in het verstekvonnis beperkt worden tot de ambtshalve toetsing van eventuele oneerlijke bedingen en blijft het vonnis en de daarin opgenomen beoordeling van de vorderingen voor het overige in stand?

4. Indien uit het antwoord op vraag 3 volgt dat het verzet beperkt blijft tot de ambtshalve toetsing van de toepasselijke bedingen op oneerlijkheid en het vonnis en de daarin opgenomen beoordeling van de vorderingen voor het overige in stand blijft, is er dan sprake van een partieel verzet waarbij de oorspronkelijke executoriale ontruimingstitel in stand blijft, of een volledig ontvankelijk verzet waarbij de oorspronkelijke ontruimingstitel vervalt, maar waarbij – opnieuw oordelend – het vonnis in de verzetzaak ten aanzien van de overige vorderingen gelijkluidend is aan het verstekvonnis?

5. Komt het als toetsing in de verzetsprocedure dient plaats te vinden voor risico van de handelaar indien hij niet in staat is de overeenkomst en/of de algemene voorwaarden die op de overeenkomst van toepassing zijn in het geding te brengen, waardoor ambtshalve toetsing niet meer mogelijk is? Zo ja, wat zijn daarvan de gevolgen?

6. In geval van een huurincasso zal de gevorderde huursom mede het cumulatieve resultaat kunnen zijn van een huurprijswijzigingsbeding. Ambtshalve bekend is dat deze bedingen soms als oneerlijk moeten worden aangemerkt, maar dat toetsing daarvan tot nu toe niet heeft plaatsgevonden. Moet in dergelijke zaken de huurachterstand, evenals de vraag of deze de ontruiming rechtvaardigt, ambtshalve opnieuw worden beoordeeld?

7. Indien het antwoord op vraag 6 bevestigend luidt, leidt dit ertoe dat indien de verhuurder de toepasselijke algemene voorwaarden niet in het geding brengt, bij de beoordeling van de hoogte van de huurachterstand (en eventuele ontruiming) tot uitgangspunt moet worden genomen dat elke huurverhoging berust op een oneerlijk beding dat buiten toepassing moet blijven? Dient daarbij nog onderscheid te worden gemaakt tussen sociale verhuur (waarbij semi-dwingend recht bescherming biedt tegen oneerlijke huurverhogingsbedingen) en geliberaliseerde verhuur?

8. Komen kosten die ten behoeve van de tenuitvoerlegging van het verstekvonnis zijn gemaakt (volledig) ten laste van de consument indien het vonnis (deels) vernietigd wordt?

9. In het geval een bij verstek gewezen ontruimingsvonnis reeds is geëxecuteerd, reikt de in het Ibercaja-arrest genoemde schadevergoeding zo ver dat deze – indien gevorderd – zich vertaalt in een schadevergoeding waarbij de huurder een andere woning aangeboden moet worden, of dient deze (ambtshalve) te worden beperkt tot financiële compensatie? Is daarbij de omvang van de onderneming van verhuurder nog een relevant aspect?”

Vraag 1 is de meest verstrekkende. Deze vraag stelt aan de orde of uit de arresten van de Grote Kamer van het HvJ van 17 mei 2022 in de zaken MA/Ibercaja Banco, SPV Project 1503 en Banco di Desio (hierna: SPV Project 1503), Impuls Leasing România en L/Unicaja Banco volgt dat de rechter in een zaak tussen een handelaar − waarmee wordt bedoeld een ‘verkoper’ in de zin van de Richtlijn11 − (als geopposeerde) en een consument (als opposant) de wettelijke verzettermijn van artikel 143 Rv buiten toepassing moet laten als uit het verstekvonnis niet blijkt dat de rechter heeft getoetst of de bij verstek toegewezen vordering is gebaseerd op oneerlijke bedingen. In zijn tussenvonnis van 20 januari 2023 licht de kantonrechter deze vraag als volgt toe:

“2. Kern van de beslissing van het Europees Hof in bovengenoemde zaak en een drietal andere arresten (ECLI:EU:C:2022: 395, 396 en 397), die op dezelfde dag zijn gewezen, zo begrijpt de kantonrechter, is dat het Europees consumentenrecht zich verzet tegen toepassing van een nationale regeling die het onmogelijk maakt om de rechten die een consument heeft uit de Richtlijn 93/13/EEG, de richtlijn oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (hierna: de richtlijn), te verwezenlijken, tenzij sprake is van totale passiviteit van de consument. De beschermingsgedachte van de richtlijn berust op de gedachte dat de consument zich ten opzichte van een handelaar in een zwakkere onderhandelingspositie bevindt en over minder informatie beschikt. Gelet op deze zwakke positie bepaalt artikel 6 lid 1 van de richtlijn dat oneerlijke bedingen de consument niet binden, waarbij het gaat om een dwingende bepaling die beoogt die onevenwichtigheid tussen partijen te vervangen door een reëel evenwicht dat de gelijkheid tussen die partijen herstelt. De richtlijn verplicht voorts om te voorzien in doeltreffende en geschikte middelen om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen.

3. Een nationale regeling die, aldus het Europees Hof, de consument de procedurele middelen ontneemt om zijn rechten uit hoofde van de richtlijn te doen gelden en daardoor de bescherming van zijn rechten onmogelijk of uiterst moeilijk maakt, is in strijd met de richtlijn. Daardoor wordt afbreuk gedaan aan het doeltreffendheidsbeginsel. Daarbij verwijst de kantonrechter in het bijzonder ook naar de gelijkenis in de onderhavige zaak met de kwestie in het arrest HvJEU 17 mei 2022, ECLI:EU:C:2022:397, Unicaja Banco, waarbij de consument niet in hoger beroep was gegaan, omdat de uitspraak in lijn was met de op dat moment geldende jurisprudentie, maar nadien deze lijn veranderd was door een uitspraak van het Europees Hof.

4. Vaststaat dat de kantonrechter, hoewel hij daartoe op grond van de richtlijn wel was gehouden, in het verstekvonnis van 3 maart 2014 de bedingen in de huurovereenkomst niet (ambtshalve) op oneerlijkheid heeft getoetst. Dat betekent dat [verzoeker] , indien het beroep van Rochdale op het verstrijken van de termijn van verzet zou worden gehonoreerd, geen mogelijkheid meer zou hebben om de bedingen in de huurovereenkomst op oneerlijkheid te laten beoordelen. De vraag is of deze benadering strookt met de doelstellingen van de richtlijn zoals deze in de rechtspraak van het Hof worden uitgelegd, met name het doeltreffendheidsbeginsel en of toepassing van de termijn van verzet niet in strijd is met dit beginsel. Het is immers de plicht van de kantonrechter als nationale rechter om ambtshalve te toetsen en die plicht wordt gerechtvaardigd door de aard en het gewicht van het openbare belang waarop de door de richtlijn aan de consument verschafte bescherming berust. De rechter dient derhalve de doeltreffendheid van deze bescherming te waarborgen, indien deze waarborg niet in een eerdere fase van de procedure is geboden. Anders zou deze verplichting, die ingevolge de richtlijn op de nationale rechter rust, van haar inhoud kunnen worden ontdaan.

5. Voor zover zou kunnen worden betoogd dat hiermee in strijd wordt gehandeld met het rechtzekerheidsbeginsel, door het gezag van gewijsde aan het verstekvonnis te ontzeggen, verdient overweging dat het Europees Hof in het arrest van 26 januari 2017 (Banco Primus, ECLI:EU:C:2017:60) heeft beslist dat de richtlijn vereist dat indien bedingen nog niet op hun oneerlijkheid zijn getoetst, de rechter die door de consument wordt aangezocht ambtshalve onderzoekt of die bedingen oneerlijk zijn, zodra hij over de daartoe benodigde gegevens beschikt. Als het beroep op het verlopen van de termijn van verzet wordt gehonoreerd, kan dat onderzoek niet plaatsvinden. Bij gebreke van een dergelijk onderzoek zou de bescherming die [verzoeker] in het onderhavige geval als consument op grond van de richtlijn wordt geboden onvolledig en ontoereikend zijn. Ook heeft te gelden dat het Europees Hof buiten de context van de richtlijn zich al heeft uitgesproken tegen het verlenen van excessieve bescherming op basis van gezag van gewijsde op een wijze die daadwerkelijke toepassing van het Unierecht in belangrijke mate belet.

6. Ter beoordeling is derhalve of de hantering van de wettelijke termijn voor verzet in de gegeven omstandigheden in strijd met doel en strekking is van de door het Europees Hof gegeven uitleg en of het niet onverenigbaar is met het doeltreffendheidsbeginsel. De wettelijke regeling maakt het in dit geval voor de kantonrechter onmogelijk om de door de richtlijn aan [verzoeker] als consument verschafte bescherming te verzekeren. Als daarvan sprake is kan [verzoeker] worden ontvangen in het verzet tegen het verstekvonnis van 3 maart 2014. Van totale passiviteit van [verzoeker] als bedoeld in voornoemde jurisprudentie is naar het voorlopig oordeel van de kantonrechter geen sprake. Het feit dat [verzoeker] een passieve houding heeft aangenomen, kan niet in zijn nadeel werken, nu [verzoeker] uit het verstekvonnis niet heeft kunnen afleiden of er ambtshalve was getoetst en ook niet heeft kunnen opmaken dat de beoordeling die de rechter heeft gegeven niet meer ter discussie gesteld kan worden indien binnen een bepaalde termijn geen verzet zou worden aangetekend. Bovendien is het doel van de ambtshalve toetsing op grond van de richtlijn om een daadwerkelijke bescherming van de consument te waarborgen, met name gezien het niet te onderschatten risico dat deze zijn rechten niet kent of moeilijkheden ondervindt om deze uit te oefenen (zie o.a. Oceano-arrest van 27 juni 2000, ECLI:EU:C:2000:346). In zoverre kan het niet verschijnen van [verzoeker] naar aanleiding van de oorspronkelijke dagvaarding van 3 februari 2004 ook niet als een dergelijke totale passiviteit worden beschouwd. [verzoeker] wist immers niet dat de kantonrechter in het vonnis van [lees:] 3 maart 2004 niet ambtshalve zou toetsen.”

Verstek en verzet

Als vermeld (zie hiervoor in 2.2.2-2.2.3) acht de kantonrechter in deze zaak denkbaar dat het debat van partijen over de tijdigheid van het verzet en de eventuele strijd met het EVRM geen verdere bespreking zou behoeven, als uit het arrest MA/Ibercaja Banco en de andere door de kantonrechter genoemde arresten van het HvJ volgt dat de verzettermijn moet worden genegeerd, omdat uit het verstekvonnis in deze zaak niet blijkt dat is getoetst aan de Richtlijn.

Het gezag van gewijsde van een in kracht van gewijsde gegaan (verstek)vonnis

Artikel 236 lid 1 Rv bepaalt dat beslissingen die de rechtsbetrekking in geschil betreffen en zijn vervat in een in kracht van gewijsde gegaan vonnis, in een ander geding tussen dezelfde partijen bindende kracht hebben.

Een vonnis gaat in kracht van gewijsde als daartegen geen gewoon rechtsmiddel (verzet, hoger beroep of cassatie) openstaat. Deze situatie doet zich onder meer voor als de termijn voor het aanwenden van het gewone rechtsmiddel onbenut is verstreken.

De rechtvaardiging van het gezag van gewijsde kan o.m. worden gevonden in het belang van een definitieve beslissing (ofwel finaliteit van rechtspraak) en in het belang om tegenstrijdige uitspraken over dezelfde rechtsverhouding te voorkomen.31

De subjectieve omvang van het gezag van gewijsde betreft de personen ten aanzien van wie de binding werkt. De objectieve omvang van het gezag van gewijsde betreft de elementen van het vonnis die in een ander geding bindende kracht hebben. In recente rechtspraak heeft de Hoge Raad dit als volgt verwoord:32

“Het gezag van gewijsde kan worden ingeroepen als in een geding tussen dezelfde partijen eenzelfde geschilpunt wordt voorgelegd als in een eerder geding, en de in het dictum van de eerdere uitspraak gegeven beslissing (mede) berust op een beslissing over dat geschilpunt, ongeacht of wat gevorderd wordt hetzelfde is. Heeft het andere geding (mede) betrekking op andere geschilpunten dan die waarover in het eerdere geding is beslist, dan strekt het gezag van gewijsde van de beslissing in het eerdere geding zich niet uit tot die andere geschilpunten. Het antwoord op de vraag of in het eerdere geding sprake is geweest van beslissingen aangaande een geschilpunt dat dezelfde rechtsbetrekking betreft als in het andere geding, is afhankelijk van de grondslag van de vordering of het verweer, het processuele debat en de gegeven beslissingen. Dat vergt uitleg van de in de eerdere procedure gedane uitspraak, mede in het licht van de gedingstukken waarop die uitspraak berust.”

De arresten van 17 mei 2022 zien op verschillende typen gevallen, maar bevatten een aantal algemene overwegingen over de door de Richtlijn geboden bescherming en de taak van de rechter om deze bescherming (ambtshalve) te bieden.47 Het gaat om vaste rechtspraak van het HvJ. Zo overwoog het HvJ in MA/Ibercaja Banco:

“35 . Volgens vaste rechtspraak van het Hof berust het beschermingsstelsel van richtlijn 93/13 op de gedachte dat de consument zich tegenover de kredietverstrekker in een zwakke onderhandelingspositie bevindt en over minder informatie dan deze laatste beschikt (zie met name arrest van 26 januari 2017, Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, punt 40 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

36. Gelet op deze zwakke positie bepaalt artikel 6, lid 1, van die richtlijn dat oneerlijke bedingen de consument niet binden. Het gaat om een dwingende bepaling die beoogt het in de overeenkomst vastgelegde formele evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de contractpartijen te vervangen door een reëel evenwicht dat de gelijkheid tussen die partijen herstelt (zie met name arrest van 26 januari 2017, Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, punt 41 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

37. In dit verband heeft het Hof reeds herhaaldelijk geoordeeld dat de nationale rechter ambtshalve moet toetsen of een contractueel beding dat binnen de werkingssfeer van de richtlijn valt, oneerlijk is en aldus het gebrek aan evenwicht tussen de consument en de verkoper moet compenseren zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt (arresten van 14 maart 2013, Aziz, C‑415/11, EU:C:2013:164, punt 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak; 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C‑154/15, C‑307/15 en C‑308/15, EU:C:2016:980, punt 58, en 26 januari 2017, Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, punt 43).

38. Voorts verplicht richtlijn 93/13 de lidstaten volgens artikel 7, lid 1, gelezen in samenhang met de vierentwintigste overweging ervan, te voorzien in doeltreffende en geschikte middelen om een eind te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen consumenten en verkopers (arrest van 26 juni 2019, Addiko Bank, C‑407/18, EU:C:2019:537, punt 44 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

39. Het Hof heeft zich dus weliswaar reeds meermaals – en met inachtneming van de vereisten van artikel 6, lid 1, en artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 – uitgesproken over de manier waarop de nationale rechter de door consumenten aan deze richtlijn ontleende rechten moet verzekeren, maar dit neemt niet weg dat het Unierecht de procedures die van toepassing zijn op het onderzoek naar het vermeend oneerlijke karakter van een contractueel beding in beginsel niet harmoniseert en dat deze procedures krachtens het beginsel van de procedurele autonomie van de lidstaten bijgevolg een zaak van de interne rechtsorde van die staten zijn, op voorwaarde evenwel dat zij niet ongunstiger zijn dan die welke gelden voor soortgelijke situaties naar nationaal recht (gelijkwaardigheidsbeginsel) en de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel) (zie met name arrest van 26 juni 2019, Addiko Bank, C‑407/18, EU:C:2019:537, punten 45 en 46 en aldaar aangehaalde rechtspraak).”

Dergelijke overwegingen zijn herhaaldelijk verwerkt in rechtspraak van de Hoge Raad.48

Voor de beantwoording van vraag 1 zijn enerzijds de zaken SPV Project 1503 en MA/Ibercaja Banco en anderzijds de zaak L/Unicaja Banco van belang.
De zaken SPV Project 1503 en MA/Ibercaja Banco stellen aan de orde welke beperkingen aan het gezag van gewijsde worden gesteld met het oog op de effectieve bescherming van de rechten van de consument op grond van de Richtlijn. Uit SPV Project 1503 blijkt dat het gezag van gewijsde zich niet uitstrekt tot impliciete voorbeslissingen over de oneerlijkheid van bedingen. Uit MA/Ibercaja Banco blijkt dat geen gezag van gewijsde toekomt aan rechterlijke beslissingen waarin geen gewag wordt gemaakt van toetsing aan de Richtlijn. Ik bespreek deze zaken hierna (in 5.7 e.v.) in verband met de rechtspraak van het HvJ over kracht en gezag van gewijsde.
De zaak L/Unicaja Banco betreft een tamelijk unieke context waarin een consument afziet van het instellen van incidenteel appel tegen een vonnis dat strookt met vaste rechtspraak van de Spaanse hoogste rechter over de beperking in de tijd van de gevolgen van oneerlijke bodemrentebedingen in hypotheekovereenkomsten, maar in de loop van de appelprocedure uit een arrest van het HvJ blijkt dat deze vaste rechtspraak van de Spaanse hoogste rechter in strijd is met de Richtlijn. Ik denk dat deze uitspraak moet worden begrepen in het licht van deze context en zich niet of nauwelijks leent voor generalisaties (zie hierna in 5.19.1 e.v.).

Een gemeenschappelijk motief in deze drie uitspraken is de gedachte dat de Richtlijn bescherming van de consument vereist wanneer de consument uit een rechterlijke uitspraak niet kan afleiden dat hij bepaalde rechten heeft.

Ik zet hierna (in 5.7 e.v.) uiteen dat de arresten SPV Project 1503 en MA/Ibercaja Banco alleen zien op het gezag van gewijsde van uitspraken waarin niet uitdrukkelijk aan de Richtlijn is getoetst. Dit betekent dat deze toetsing in een latere procedure alsnog verricht kan worden. Deze arresten bieden echter geen steun voor de gedachte dat de kracht van gewijsde van dergelijke uitspraken in het geding zou zijn, dat wil zeggen dat deze uitspraken als zodanig nog weer ter discussie gesteld zouden kunnen worden. Dat zou echter precies het gevolg zijn van een bevestigende beantwoording van vraag 1 (zie hiervoor in 3.10-3.11).
Vervolgens bespreek ik het arrest L/Unicaja Banco (5.19.1 e.v.). Dit arrest gaat mijns inziens over de omvang van de rechtsstrijd in hoger beroep en niet over een beperking op de toepassing van een rechtsmiddelentermijn.

Kracht en gezag van gewijsde. De arresten MA/Ibercaja Banco en SPV Project 1503

Het Unierecht respecteert als uitgangspunt dat rechterlijke uitspraken naar nationaal recht kracht van gewijsde en gezag van gewijsde hebben gekregen. Vaste rechtspraak van het HvJ is dat:50

“om zowel de stabiliteit van het recht en van de rechtsbetrekkingen als een goede rechtspleging te garanderen, van belang is dat rechterlijke beslissingen die definitief zijn geworden nadat de beschikbare beroepsmogelijkheden zijn uitgeput of na afloop van de voor het instellen van deze beroepen voorziene termijnen, niet meer opnieuw in geding kunnen worden gebracht (…).”

Daarmee heeft het Hof erkend dat de bescherming van de consument niet absoluut is. Het Unierecht gebiedt de nationale rechter namelijk niet om nationale procesregels die een beslissing kracht respectievelijk gezag van gewijsde verlenen buiten toepassing te laten, ook al zou daardoor een schending van het Unierecht – van welke aard dan ook – kunnen worden opgeheven. Het is echter denkbaar dat het gelijkwaardigheidsbeginsel of het doeltreffendheidsbeginsel nopen tot het maken van een uitzondering op het genoemde uitgangspunt.51

In de zaak Banco Primus59 ging het om de vraag of de Richtlijn zich verzet tegen een regel van nationaal procesrecht die de rechter verbiedt bepaalde bedingen in een overeenkomst ambtshalve te toetsen wanneer die overeenkomst al het voorwerp is geweest van een rechterlijke toetsing die is afgesloten met een beslissing met gezag van gewijsde. In die zaak had een rechter bij beschikking, die gezag van gewijsde had verkregen, de overeenkomst die aan de orde was, al getoetst aan de Richtlijn en vastgesteld dat één van de bedingen in die overeenkomst oneerlijk was. Het HvJ overwoog:

“52. Wanneer de nationale rechter bij een eerder onderzoek van een omstreden overeenkomst, dat heeft geleid tot een beslissing die gezag van gewijsde heeft, slechts één beding of bepaalde bedingen van die overeenkomst ambtshalve heeft getoetst aan richtlijn 93/13, gebiedt die richtlijn een nationale rechter als die waarover het gaat in het hoofdgeding, die door de consument volgens de regels is aangezocht middels een procedure van bijzonder incidenteel verzet, bijgevolg op verzoek van de partijen of ambtshalve ook te onderzoeken of de andere bedingen van de overeenkomst eventueel oneerlijk zijn, zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens, beschikt. Bij gebreke van een dergelijk onderzoek is de bescherming die de consument wordt geboden, immers onvolledig en ontoereikend en vormt zij geen geschikt en doeltreffend middel om een einde te maken aan het gebruik van dat soort bedingen, hetgeen in strijd is met artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 (zie in die zin arrest van 14 maart 2013, Aziz, C‑415/11, EU:C:2013:164, punt 60).”

Het gezag van gewijsde van een uitspraak waarin enkele, maar niet alle relevante contractuele bedingen (ambtshalve) zijn getoetst op oneerlijkheid, staat er dus niet aan in de weg dat nog niet getoetste, relevante bedingen in een volgende procedure alsnog kunnen worden getoetst.60

De arresten MA/Ibercaja Banco en SPV Project 1503 bouwen voort op deze uitspraak. In beide zaken speelt de vraag of de Richtlijn vereist dat de executierechter het mogelijk oneerlijke karakter van contractuele bedingen moet kunnen toetsen, ook al is er een eerdere rechterlijke beslissing die naar nationaal recht gezag van gewijsde heeft verkregen waarin er niet, althans niet expliciet, is getoetst aan de Richtlijn. Het HvJ overweegt in MA/Ibercaja Banco (en in gelijkluidende overwegingen in SPV Project 1503 (punten 56-63) over het gezag van gewijsde:

“40. In die omstandigheden moet worden nagegaan of die bepalingen [artikelen 6 lid 1 en 7 lid 1 van de Richtlijn; plv.] de executierechter verplichten om het mogelijk oneerlijke karakter van contractuele bedingen te toetsen, niettegenstaande de nationale procedureregels die uitvoering geven aan het beginsel van het gezag van gewijsde met betrekking tot een rechterlijke beslissing waarin er niet expliciet sprake is van een toetsing op dit punt.

41. In dit verband moet worden herinnerd aan het belang van het beginsel van het gezag van gewijsde, zowel in de rechtsorde van de Unie als in de nationale rechtsorden. Hof heeft immers reeds opgemerkt dat het, om zowel de stabiliteit van het recht en van de rechtsbetrekkingen als een goede rechtspleging te garanderen, van belang is dat rechterlijke beslissingen die definitief zijn geworden nadat de beschikbare beroepsmogelijkheden zijn uitgeput of na afloop van de voor het instellen van deze beroepen voorziene termijnen, niet meer opnieuw in geding kunnen worden gebracht (zie met name arresten van 6 oktober 2009, Asturcom Telecomunicaciones, C‑40/08, EU:C:2009:615, punten 35 en 36, en 26 januari 2017, Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, punt 46).

42. Het Hof heeft dan ook erkend dat de bescherming van de consument niet absoluut is. In het bijzonder heeft het geoordeeld dat het Unierecht een nationale rechter niet gebiedt nationale procedureregels die een beslissing gezag van gewijsde verlenen buiten toepassing te laten, ook al zou daardoor een schending van een bepaling van richtlijn 93/13 – van welke aard ook – kunnen worden opgeheven (zie met name arresten van 6 oktober 2009, Asturcom Telecomunicaciones, C‑40/08, EU:C:2009:615, punt 37, en 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C‑154/15, C‑307/15 en C‑308/15, EU:C:2016:980, punt 68), op voorwaarde evenwel dat overeenkomstig de in punt 39 van het onderhavige arrest aangehaalde rechtspraak het gelijkwaardigheids- en het doeltreffendheidsbeginsel in acht worden genomen.

(…)

44. Wat het doeltreffendheidsbeginsel betreft, volgt uit de rechtspraak van het Hof dat ieder geval waarin de vraag rijst of een nationale procedureregel de toepassing van het Unierecht onmogelijk of uiterst moeilijk maakt, moet worden onderzocht met inaanmerkingneming van de plaats van die regel in de gehele procedure en van het verloop en de bijzondere kenmerken van die procedure, tezamen met, zo nodig, de beginselen die aan het nationale stelsel van rechtspleging ten grondslag liggen, zoals de bescherming van de rechten van de verdediging, het rechtszekerheidsbeginsel en het goede verloop van de procedure (arrest van 22 april 2021, Profi Credit Slovakia, C‑485/19, EU:C:2021:313, punt 53). Het Hof heeft geoordeeld dat de inachtneming van het doeltreffendheidsbeginsel niet zodanig ver kan worden doorgetrokken dat de totale passiviteit van de betrokken consument wordt verholpen (arrest van 1 oktober 2015, ERSTE Bank Hungary, C‑32/14, EU:C:2015:637, punt 62).

45. Voorts heeft het Hof verklaard dat de verplichting voor de lidstaten om de doeltreffendheid te waarborgen van de rechten die de justitiabelen aan het Unierecht ontlenen – met name voor de rechten die voortvloeien uit richtlijn 93/13 –, impliceert dat moet worden gezorgd voor effectieve rechterlijke bescherming, welk vereiste is bevestigd in artikel 7, lid 1, van die richtlijn en tevens is neergelegd in artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Dat vereiste geldt onder meer voor de vaststelling van de procedureregels betreffende rechtsvorderingen die op dergelijke rechten zijn gebaseerd (zie in die zin arrest van 10 juni 2021, BNP Paribas Personal Finance, C‑776/19–C‑782/19, EU:C:2021:470, punt 29 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

46. In dit verband heeft het Hof geoordeeld dat bij gebreke van een doeltreffende controle van de mogelijke oneerlijkheid van de bedingen van de betrokken overeenkomst, de eerbiediging van de bij richtlijn 93/13 verleende rechten niet kan worden gewaarborgd (arrest van 4 juni 2020, Kancelaria Medius, C‑495/19, EU:C:2020:431, punt 35 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

47. Hieruit volgt dat de in het nationale recht geldende voorwaarden, waarnaar artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 verwijst, geen afbreuk mogen doen aan de essentie van het recht dat consumenten aan deze bepaling ontlenen om niet gebonden te zijn aan een beding dat geacht wordt oneerlijk te zijn (arresten van 21 december 2016, Gutiérrez Naranjo e.a., C‑154/15, C‑307/15 en C‑308/15, EU:C:2016:980, punt 71, en 26 januari 2017, Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, punt 51).”

Het arrest L/Unicaja Banco heeft naar mijn mening geen betrekking op de doorbreking van termijnen voor het instellen van (principaal of incidenteel) appel als zodanig. Het onbenut laten verstrijken van die termijnen speelt wel in de feitelijke context van de zaak L/Unicaja Banco en het arrest van het HvJ heeft tot gevolg dat de appelrechter aan de Richtlijn moet toetsen, ook al heeft de consument niet tijdig geappelleerd. Maar het zijn niet de appeltermijnen die in de analyse een rol spelen. Het gaat om de vraag of de Spaanse appelrechter ambtshalve – dus ongeacht de vraag of de consument (tijdig) heeft geappelleerd − kan (en dus moet) toetsen aan de Richtlijn, hoewel bepaalde beginselen van Spaans procesrecht daaraan in de weg staan. Zie in dit verband ook hetgeen in eerder (in 5.14.4) heb opgemerkt over de opbouw en vaste overwegingen in arresten van het HvJ in zaken die wel uitdrukkelijk over de toelaatbaarheid van termijnen gaan.

Tussenconclusies

Het voorgaande leidt tot de volgende tussenconclusies.
(i) De vier door de kantonrechter in vraag 1 genoemde arresten van het HvJ hebben alle betrekking op de eisen die de Richtlijn stelt aan het nationale (proces)recht. Uit deze arresten volgt dat de Richtlijn vergaand kan ingrijpen in het nationale (proces)recht, met name met toepassing van het doeltreffendheidsbeginsel, en om een effectieve rechterlijke bescherming te waarborgen van de rechten die de consument ontleent aan de Richtlijn.80
(ii) Het arrest Impuls Leasing România kan bij de beantwoording van vraag 1 buiten beschouwing blijven (zie 5.3).

(iii) De Richtlijn vereist in beginsel niet dat wordt afgedaan aan de kracht van gewijsde van vonnissen en aan het gezag van gewijsde van daarin vervatte rechterlijke beslissingen, ook als daarmee een inbreuk op het Unierecht zou kunnen worden opgeheven (zie 5.7).

(iv) De arresten SPV Project 1503 en MA/Ibercaja Banco betreffen het gezag van gewijsde (de bindende kracht) van een eerdere uitspraak in een later stadium van dezelfde procedure of in een andere procedure in gevallen die worden beheerst door de Richtlijn. Uit het arrest SPV Project 1503 volgt dat de Richtlijn beperkingen stelt aan de objectieve omvang van het gezag van gewijsde van rechterlijke uitspraken voor zover niet vaststaat dat de rechter daadwerkelijk heeft getoetst aan de Richtlijn, omdat deze toets geacht wordt impliciet te hebben plaatsgevonden (zie 5.13.3). Het arrest MA/Ibercaja Banco brengt mee dat geen gezag van gewijsde toekomt aan een verstekvonnis als de Richtlijn van toepassing is, maar uit het verstekvonnis niet blijkt dat toetsing aan de Richtlijn heeft plaatsgevonden (zie 5.15).

(v) Deze arresten gaan niet over de vraag of een eerdere uitspraak als zodanig nog ter discussie kan worden gesteld − wat het gevolg zou zijn als een rechtsmiddeltermijn tegen de eerdere uitspraak genegeerd zou moeten worden – en laten met andere woorden de eventueel reeds verkregen kracht van gewijsde van de eerdere uitspraak ongemoeid (zie 5.16).

(vi) Het gezag van gewijsde is niet van toepassing op (voor)beslissingen in het verstekvonnis die geacht moeten worden te raken aan de Richtlijn, en evenmin op daarop voortbouwende beslissingen. Dit zijn de beslissingen in het verstekvonnis die dragend zijn voor toewijzing van het (deel van het) gevorderde dat (mede) berust op een of meer beding(en) in de algemene voorwaarden (zie 5.17.1-5.17.3).
(vii) Het arrest L/Unicaja Banco betreft de vraag of de appelrechter in de specifieke context van die zaak ambtshalve kan toetsen aan de Richtlijn, ook als de door de rechtbank gedeeltelijk toegewezen vordering, die was gebaseerd op de oneerlijkheid van het beding, in hoger beroep niet (meer) voorligt. Dit arrest ziet niet op de doorbreking van termijnen voor het instellen van (principaal of incidenteel) appel als zodanig (zie 5.24).

De eerste vraag van de kantonrechter luidt:

“Leidt de jurisprudentie van het Europees Hof in de arresten van 17 mei 2022 (ECLI:EU:C:2022: 394, 395, 396 en 397) ertoe dat in verzetzaken tussen een handelaar en consument de wettelijke termijn van verzet (ambtshalve) buiten toepassing moet worden gelaten indien uit het verstekvonnis niet blijkt van (ambtshalve) toetsing op oneerlijkheid als bedoeld in de richtlijn van (alle) bedingen die aan de vordering ten grondslag zijn gelegd, c.q. kunnen worden gelegd?”

Voor de toelichting van de kantonrechter op deze vraag verwijs ik naar 3.3 hierboven. Deze vraag stelt aan de orde of uit de genoemde arresten van het HvJ volgt dat de rechter in een zaak tussen een verkoper (als geopposeerde) en een consument (als opposant) de wettelijke verzettermijn (artikel 143 Rv) buiten toepassing moet laten als uit het verstekvonnis niet blijkt dat de rechter heeft getoetst of de bij verstek toegewezen vordering is (of kan zijn) gebaseerd op oneerlijke bedingen. Uit het verstekvonnis in deze zaak blijkt niet dat de kantonrechter heeft getoetst of de vorderingen van Rochdale zijn gebaseerd op oneerlijke bedingen (tussenvonnis van 20 januari 2023, rov. 4).

Slotsom