Uitspraken

Eiseres wordt hierna aangeduid als CCC. Verweersters onder 1 en 2 worden aangeduid als Apple Ierland1 en Apple Inc. en verweersters onder 1 tot en met 6 gezamenlijk als Apple c.s. Verweerster onder 7 wordt aangeduid als RCJ en verweerster onder 8 als ASC.

Deze zaak betreft een sprongcassatie van een vonnis van de rechtbank Amsterdam van 16 augustus 20232 (hierna: het vonnis) in een collectieve actie waarop de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (hierna: WAMCA) van toepassing is. RCJ, ASC en CCC willen daarin elk als belangenbehartiger opkomen voor gebruikers3 van door derden ontwikkelde4 softwareapplicaties die werken op een besturingssysteem van Apple (iOS-apps of apps), die deze gebruikers hebben gekocht in de App Store van Apple. Volgens RCJ, ASC en CCC heeft Apple een dominante positie op de markt voor distributie van iOS-apps, omdat gebruikers van iOS-apps voor iPhone, iPad en iPod Touch zijn aangewezen op de App Store, en heeft Apple misbruik van haar machtspositie gemaakt, onder meer door een te hoge provisie in rekening te brengen voor aankopen in de App Store.5

Apple c.s. maken allen deel uit van het Apple-concern. Apple is een wereldwijd opererende onderneming die onder meer computers, telefoons en iOS-apps ontwerpt, produceert en verkoopt. Apple Inc. is de in de Verenigde Staten van Amerika gevestigde moedermaatschappij en staat aan het hoofd van het Apple-concern. De overige gedaagden zijn (indirecte) dochterondernemingen van Apple Inc.

Apple is de producent van een reeks draagbare apparaten, zoals de iPhone, iPad en iPod Touch (hierna gezamenlijk aangeduid als Apple-apparaten of iOS-apparaten) waarop iOS-apps kunnen worden geïnstalleerd. Deze apparaten draaien op het door Apple ontworpen iOS-besturingssysteem (hierna: iOS). Voor de iPad heeft Apple vanaf 2019 een specifieke versie van iOS uitgebracht (iPadOS genaamd). In deze zaak wordt onder iOS ook verstaan iPadOS. iOS is voorgeïnstalleerd op Apple-apparaten en wordt periodiek geüpdatet.

De App Store is een door Apple ontwikkeld en beheerd online verkoopplatform van iOS-apps dat sinds 10 juli 2008 bestaat. Sinds 2009 is de App Store standaard geïnstalleerd op Apple-apparaten met nieuwe versies van iOS. In de App Store worden gratis apps aangeboden en apps waarvoor dient te worden betaald door de gebruiker. In sommige apps zijn (digitale) in-app producten beschikbaar. Een in-app product is een functie, dienst of product dat binnen een app kan worden ontgrendeld of gekocht, zoals abonnementen, speluitbreidingen en andere digitale producten. Betalingen in de App Store (voor betaalde apps of betaalde in-app producten) verlopen in beginsel via het in 2009 geïntroduceerde App Store betalingssysteem van Apple (door RCJ aangeduid als IAP(-mechanisme) en door ASC aangeduid als ASPPS; hierna aan te duiden als IAP).

Na de introductie van de App Store kunnen op Apple-apparaten slechts apps worden gebruikt die beschikbaar zijn gesteld in de App Store. De apps die van andere bronnen worden gedownload werken niet, althans minder goed.

De iOS-apps in de App Store kunnen door Apple zijn ontwikkeld (native apps) of door derden. Op de Apple-apparaten wordt standaard een aantal native apps geïnstalleerd. Waar hierna over apps of iOS-apps wordt gesproken, worden uitsluitend de door derden ontwikkelde apps bedoeld. Die derden worden ontwikkelaars genoemd. Voor deze ontwikkelaars biedt de App Store de (enige) mogelijkheid om hun iOS-apps aan te bieden aan gebruikers. Daartoe sluiten zij een overeenkomst (Developer Program Licence Agreement of DPLA) met Apple Inc. De ontwikkelaar van een app is een jaarlijkse fee van USD 99,00 verschuldigd voor deelname aan Apple’s Developer Program.

De Nederlandse Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft op 11 april 2019 een rapport uitgebracht over een marktstudie uitgevoerd naar de app stores van onder meer Apple. Naar aanleiding van de marktstudie is ACM een onderzoek gestart naar de vraag of Apple misbruik maakt van de positie die zij heeft verworven met de App Store. De ACM heeft in een besluit van 24 augustus 2021 een last onder dwangsom opgelegd aan Apple wegens misbruik van haar machtspositie, bestaande uit het opleggen van onredelijke voorwaarden aan datingapp-aanbieders.

Het door CCC in cassatie bestreden vonnis van 16 augustus 2023 is een deelvonnis. In het dictum heeft de rechtbank CCC niet ontvankelijk verklaard, haar veroordeeld in de proceskosten van de overige partijen, de griffier opgedragen de zaak met het rolnummer dat aan de dagvaarding van CCC is toegekend door te halen, de zaak tussen RCJ, ASC, Apple Ierland en Apple Inc. verwezen naar de rol en iedere verdere beslissing aangehouden.17 Voor wat betreft CCC heeft de rechtbank in haar vonnis dus een einde aan die instantie gemaakt, zodat het vonnis in zoverre kwalificeert als een eindvonnis.18 De beroepstermijn tegen dit gedeelte van het vonnis begon te lopen op de dag na de uitspraak en voor het instellen van een rechtsmiddel ertegen is geen verlof van de rechtbank nodig.19 De sprongcassatiedagvaarding is tijdig uitgebracht.20

In de procesinleiding (p. 2) heeft CCC gesteld met verweersters in cassatie na het wijzen van het vonnis van de rechtbank te zijn overeengekomen dat op de voet van art. 398 Rv cassatieberoep kan worden ingesteld tegen dat vonnis en dat het hoger beroep kan worden overgeslagen. ASC heeft bevestigd dat zij heeft ingestemd met sprongcassatie (schriftelijke toelichting nr. I.14). Van de zijde van Apple c.s. is op dit punt geen opmerking gemaakt, maar wel ten gronde verweer gevoerd. Aan RCJ is verstek verleend. Tegen deze achtergrond bezie ik de eisen die worden gesteld aan sprongcassatie.

Partijen kunnen blijkens art. 398, aanhef en onderdeel 2, jo 333 Rv beroep in cassatie instellen van vonnissen die in eerste ressort op tegenspraak zijn gewezen, indien partijen nadien zijn overeengekomen het hoger beroep over te slaan. De voor sprongcassatie voorgeschreven overeenkomst is vormvrij.21 Zij kan dus uitdrukkelijk of stilzwijgend worden overeengekomen.
In dit opzicht bestaan relevante verschillen met het geval dat cassatieberoep wordt ingesteld tegen een tussenuitspraak en beoordeeld moet worden of de rechter daarvoor op de voet van art. 337 lid 2 of 401a lid 2 Rv toestemming heeft gegeven. Deze toestemming dient met het oog op de aan een tussentijds beroep verbonden termijn te blijken uit een uitspraak van de rechter.22 Deze uitspraak moet worden overgelegd,23 onder meer opdat de ontvankelijkheid van het cassatieberoep in een aantal opzichten gecontroleerd kan worden.

De Hoge Raad moet kunnen vaststellen dat sprongcassatie is overeengekomen. Is dit niet overeengekomen, dan is eiser niet ontvankelijk in diens cassatieberoep.24 Dit wordt ambtshalve onderzocht.25 Daartoe bestaat ook aanleiding omdat met sprongcassatie partijen afstand doen van de door de wet geboden toegang tot de rechter in een tweede feitelijke instantie.26

Bij de beoordeling van de ontvankelijkheid van eiser in het cassatieberoep, treedt de Hoge Raad op als feitenrechter voor wat betreft het bestaan van een overeenkomst van sprongcassatie. In dit verband gelden de gewone regels ter zake van het bestaan van een overeenkomst en het bewijs daarvan.

Eiser tot cassatie kan de instemming van de (al dan niet verschenen) verweerder met de sprongcassatie onderbouwen door de betreffende overeenkomst dan wel een andere blijk van instemming van de verweerder over te leggen.27

Indien de verweerder in een sprongcassatie is verschenen, kan diens uitdrukkelijke instemming met de sprongcassatie blijken uit een daartoe strekkende mededeling aan de Hoge Raad in het webportaal van de Hoge Raad of in de cassatiestukken.28 Stilzwijgende instemming kan bijvoorbeeld worden afgeleid uit de omstandigheid dat, zonder nadere opmerking over het karakter van sprongcassatie, ten gronde verweer wordt gevoerd29 en/of incidenteel cassatieberoep wordt ingesteld.30

In de procesinleiding werpt CCC de vraag op of de door Titel 14a Rv gestelde specifieke vereisten waaraan een dagvaarding in WAMCA-zaken volgens art. 1018c Rv moet voldoen – zie voor deze regels hierna in 5.5-5.10 –, ook gelden voor de appeldagvaarding en de procesinleiding in cassatie. Volgens CCC is dit niet het geval. Zij werpt deze vraag naar eigen zeggen ten overvloede op, omdat zij veiligheidshalve haar procesinleiding heeft ingericht conform het bepaalde in art. 1018c lid 1 Rv en deze heeft ingediend ter griffie van de rechtbank en heeft doen inschrijven in het centraal register voor collectieve acties op de voet van art. 1018c lid 2 Rv.36

Apple c.s. refereren zich aan dit verzoek voor zover het betreft de procesinleiding in cassatie, maar niet voor zover het betreft de appeldagvaarding. Volgens Apple c.s. leent deze zaak zich niet voor een afweging van mogelijk relevante belangen die voor een veel verder strekkend en meer algemeen oordeel nodig is en evenmin voor het verkrijgen van een goed overzicht van alle mogelijke gevolgen die aan een dergelijk oordeel verbonden zouden kunnen zijn. Zo’n oordeel in de onderhavige procedure zou volgens Apple c.s. dan ook onverwachte en ongewenste gevolgen kunnen hebben voor andere gevallen.37

ASC refereert zich aan het verzoek van CCC voor zover het betreft de procesinleiding in cassatie en de appeldagvaarding. ASC merkt daarbij op – onder verwijzing naar een artikel van Hoogervorst, Klaassen en Knigge38 – dat de vraag of, en zo ja in hoeverre, de eisen van artikel 1018c Rv gelden in cassatie en appel een complexe vraag is die zich mogelijk niet leent voor een digitaal antwoord.39

In deze zaak werpt CCC uitsluitend de vraag op of de voorschriften van art. 1018c, leden 1 en 2, Rv40 van toepassing zijn op een appeldagvaarding dan wel een procesinleiding in cassatie. Dit is een rechtsvraag waarover de Hoge Raad zich een oordeel kan vormen op basis van de tekst, systematiek en strekking van de relevante wetsbepalingen en hun parlementaire geschiedenis.41 Apple c.s. hinten op mogelijke belangen en gevolgen die voor de beoordeling relevant zouden kunnen zijn, maar lichten dit niet toe en het is mij niet duidelijk waaraan concreet gedacht zou moeten worden.42

De complicaties waarop ASC doelt betreffen de toepasselijkheid van titel 14A Rv in appel en cassatie in het algemeen. Hoogervorst, Klaassen en Knigge signaleren in dit verband een groot aantal punten. Over de toepasselijkheid van art. 1018c, leden 1 en 2, Rv twijfelen Hoogervorst, Klaassen en Knigge echter niet. Volgens hen is “[v]an art. 1018c lid 1 Rv op voorhand duidelijk dat het niet past bij de procedure in hoger beroep. Een appeldagvaarding is doorgaans een ‘kale’ dagvaarding, omdat de grieven op een later moment volgen. Dit zal onder de WAMCA niet anders (hoeven) te zijn.” En hoewel de auteurs aanbevelen om de appeldagvaarding (maar niet de memorie van grieven) in te schrijven in het centraal register voor collectieve acties, menen zij dat “[e]venmin (…) in hoger beroep een grond [bestaat] voor toepassing van de sanctie van niet-ontvankelijkheid als vermeld in art. 1018c lid 2 Rv in geval van (niet tijdig) aantekenen van de appeldagvaarding in het centraal register. Deze sanctie is immers ingegeven door het feit dat de aanhoudingstermijn gaat lopen zodra de eerste dagvaarding in het register is aangetekend, opdat andere belangenorganisaties ook een dagvaarding kunnen uitbrengen.”43

A-G Snijders heeft onlangs in zijn conclusie in de zaak met nummer 23/04864 van Stichting Bureau Clara Wichmann e.a. tegen de Staat aandacht besteed aan het voorgaande (ECLI:NL:PHR:2024:1074, onder 3.2 e.v.). Hij heeft daarbij opgemerkt dat het voor de hand ligt dat de Hoge Raad zich uitdrukkelijk uitlaat over de hiervoor besproken kwestie. Naar zijn mening behoeven de appeldagvaarding en de procesinleiding in cassatie in een WAMCA-zaak niet te voldoen aan de vereisten van art. 1018c, leden 1 en 2, Rv. Ik sluit mij aan bij hetgeen A-G Snijders hierover in zijn conclusie heeft geschreven.

Voor het overige zal van geval tot geval moeten worden bezien in hoeverre de bepalingen van titel14A Rv zich in hoger beroep of cassatie lenen voor (overeenkomstige) toepassing.44

Voor het geval de Hoge Raad zou oordelen dat de vereisten van art. 1018c, leden 1 en 2, Rv wel van toepassing zijn in cassatie, rijst de vraag of CCC aan deze vereisten heeft voldaan. ASC betwist dit niet.45 Apple c.s. refereren zich op dit punt ‘vooralsnog’ aan het oordeel van de Hoge Raad.46
Ik meen dat, zo nodig, kan worden geconstateerd dat CCC aan deze vereisten heeft voldaan. Art. 1018c lid 1 Rv schrijft voor welke informatie de dagvaarding (in cassatie: de procesinleiding) moet bevatten. De procesinleiding van CCC bevat deze informatie. Aan art. 1018c lid 1 is daarom voldaan. Hiervan staat los de vraag of hetgeen waarop deze informatie betrekking heeft in een zaak nog tot inhoudelijk debat kan leiden. Voorts heeft CCC de procesinleiding ingeschreven in het register voor collectieve acties47 en voorts heeft zij (naar zij onbetwist heeft gesteld) deze ook ingediend ter griffie van de rechtbank, zoals vereist door art 1018c lid 2 Rv.

Ik zie dus al met al geen belemmeringen ten aanzien van de ontvankelijkheid van CCC in haar cassatieberoep.

De procesinleiding bevat onder B klachten in drie onderdelen. Onderdeel 1 is gericht tegen het oordeel van de rechtbank in de rov. 2.4, 5.18-5.22 en 5.24 dat CCC niet-ontvankelijk moet worden verklaard in haar beroep, omdat een termijnverlenging als bedoeld in art. 1018d lid 2 Rv geen algemene werking heeft. Onderdeel 2 is gericht tegen rov. 5.15, 5.17 en 5.24 en stelt aan de orde het oordeel dat CCC een collectieve vordering heeft ingesteld voor de dezelfde gebeurtenis(sen) en over gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen als bedoeld in art. 1018d lid 1 BW. Onderdeel 3 richt klachten tegen de veroordeling van CCC in de proceskosten van RCJ en ASC in rov. 10.2 en 10.3.

Ik stel voorop dat de klachten van het middel niet specifiek zijn gericht tegen de overwegingen van de rechtbank in rov. 5.14-5.16 voor zover daarin is overwogen dat over de tijdigheid van de door CCC uitgebrachte dagvaarding kan worden beslist zonder dat eerst wordt beoordeeld welk actierecht op de collectieve vorderingen van de stichtingen (dat wil zeggen: RCJ, ASC en CCC) van toepassing is en zonder dat wordt beoordeeld of elke stichting aan de (inhoudelijke) ontvankelijkheidsvoorwaarden uit artikel 3:305a BW voldoet. Weliswaar valt onderdeel 2 ook rov. 5.15 aan, maar de klachten van het onderdeel zien in de kern op de beoordeling van art. 1018d lid 1 Rv in rov. 5.17 (zie hierna in 5.43).

Volgens voetnoot 7 van de procesinleiding is onbegrijpelijk de overweging in rov. 5.6 dat bij rolbeslissing van 24 november 2021 de in art. 1018d lid 1 Rv bedoelde termijn van drie maanden is verlengd met drie maanden tot 4 april. Volgens CCC is kennelijk bedoeld tot en met 4 april.
Voor zover hierin een cassatieklacht moet worden gelezen, moet deze bij gebrek aan belang worden verworpen. CCC heeft haar dagvaarding op 31 maart 2022 uitgebracht. De bedoelde overweging is dus niet relevant voor de vraag of CCC haar dagvaarding tijdig heeft uitgebracht.

De collectieve actie als bedoeld in art. 3:305a BW heeft per 1 juli 1994 een plaats in de wet gekregen met de zogenaamde Wet Collectieve Actie (WCA).48 Voordien was de mogelijkheid van een collectieve actie al aanvaard in rechtspraak van de Hoge Raad.49 Art. 3:305a lid 3 (oud) BW bepaalde dat een rechtsvordering als bedoeld in het eerste lid niet kon strekken tot schadevergoeding te voldoen in geld.50
Mede hierom is in aanvulling op art. 3:305a lid 3 BW de Wet collectieve afwikkeling massaschade (WCAM) op 27 juli 2005 in werking getreden.51 De WCAM voorziet in de mogelijkheid om een overeenkomst over de afwikkeling van een groot aantal gelijksoortige schadevorderingen (zogeheten ‘massaschade’) die is gesloten tussen een organisatie die de belangen van schuldeisers van die vorderingen behartigt en één of meer andere partijen die zich bij deze overeenkomst hebben verbonden tot vergoeding van deze schade, verbindend te laten verklaren voor de gehele groep van schuldeisers (zie onder meer art. 7:907-910 BW en art. 1013-1018 Rv).52

Art. 1018c Rv stelt andere belangenorganisaties in staat om eveneens een collectieve vordering in te stellen, maar daaraan is volgens art. 1018d Rv wel een termijn verbonden.

Indien er meerdere collectieve vorderingen zijn, dan worden deze voor de toepassing van het eerste Boek Rv na inschrijving op de rol als één zaak behandeld (art. 1018d lid 3 Rv). Dit is wenselijk geacht met het oog op de aanwijzing van de Exclusieve Belangenbehartiger en de behandeling van de collectieve vordering na die aanwijzing. Zijn er meerdere eisers, dan wijst de rechter in beginsel één van hen aan als Exclusieve Belangenbehartiger (art. 1018e Rv). De Exclusieve Belangenbehartiger heeft in de procedure over de collectieve vordering de leiding aan de zijde van eiser, draagt de verantwoordelijkheid om op te komen voor de belangen van de hele groep van personen voor wie de procedure over de collectieve vordering wordt gevoerd en is ook het aanspreekpunt voor de verweerder. De verwachting is dat de introductie van de figuur van de Exclusieve Belangenbehartiger bijdraagt aan het vergroten van de schikkingsbereidheid van aangesproken partijen.70

Zodra een belangenorganisatie een dagvaarding op de voet van artikel 1018c lid 2 Rv inschrijft in het centraal register, dwingt de driemaandentermijn van artikel 1018d lid 1 Rv andere potentiële belangenorganisaties tot actie. Zij dienen in beginsel binnen die termijn te dagvaarden. Als die termijn niet volstaat, kunnen zij op de voet van artikel 1018d lid 2 Rv binnen één maand na de inschrijving verzoeken om verlenging. Die verlenging is niet vanzelfsprekend. De rechter beslist op basis van de aangevoerde argumenten van de reeds verschenen partijen (in dit geval de belangenorganisatie die om termijnverlenging verzoekt, de eerste belangenorganisatie en de gedaagden). De rechter heeft, gelet op het woord “kan” in artikel 1018d lid 2 Rv, een discretionaire bevoegdheid. Het gaat dus om een beslissing op verzoek van een specifieke partij tot het al dan niet verlengen van de termijn, die wordt genomen op grond van de dan bekende feiten en omstandigheden. Bij dit wettelijk systeem past niet dat (ook) een ten tijde van de beslissing nog niet in de procedure bekende (en in dit geval zelfs nog niet bestaande) belangenorganisatie zou mogen dagvaarden binnen de ten behoeve van een andere belangenorganisatie op de voet van artikel 1018d lid 2 Rv verlengde termijn. Die belangenorganisatie zou daarmee buiten elke rechterlijke toetsing om een verlengde termijn in de schoot geworpen krijgen. Daarmee zou bovendien afbreuk worden gedaan aan de in de WAMCA en de wetsgeschiedenis neergelegde gedachte dat binnen drie maanden na de aantekening in het centraal register bekend is welke andere belangenorganisaties hebben gedagvaard dan wel om een termijnverlenging hebben verzocht en dat na uiterlijk zes maanden bekend is welke van die laatste belangenorganisaties ook daadwerkelijk gedagvaard hebben.

Uit de wetgeschiedenis kan, anders dan CCC heeft betoogd, niet worden opgemaakt dat het de uitdrukkelijke bedoeling van de wetgever is geweest om algemene werking aan een termijnverlenging toe te kennen. CCC heeft een beroep gedaan op de Memorie van Toelichting (…). CCC verwijst naar de daarin gebruikte bewoordingen dat als ‘een belangenorganisatie’ – in dit geval ASC – zich heeft gemeld, ‘na uiterlijk zes maanden na de aantekening duidelijk [is] welke andere belangenorganisaties voor dezelfde gebeurtenis een collectieve vordering hebben ingesteld’ en dat ‘er in elk geval één andere collectieve vordering is ingediend, namelijk die van de belangenorganisatie die om verlenging van de drie maanden termijn heeft verzocht’. CCC duidt met name op het gebruik van enkelvoud en meervoud in deze passages.

Naar het oordeel van de rechtbank kan uit deze letterlijke lezing niet de gevolgtrekking worden gemaakt dat in tegenstelling tot de hiervoor onder r.o. 5.19 gegeven motivering de verlengde termijn algemene werking heeft. De rechtbank begrijpt uit de aangehaalde bewoordingen slechts dat de wetgever opmerkt dat het mogelijk is dat meerdere belangenorganisaties een vordering kunnen instellen en verder dat in dat geval binnen zes maanden duidelijk is welke andere organisaties tevens een vordering hebben ingesteld. Dat zij alle kunnen meeliften op de verlenging die door één andere organisatie is aangevraagd, volgt niet uit de tekst van artikel 1018d lid 2 Rv. Voorts vermeldt de wetgeschiedenis dat een belangenorganisatie zich kan melden omdat hij een collectieve vordering wil instellen, maar dat de termijn van drie maanden voor hem niet volstaat. Ook daaruit volgt dat de rechter die een verlenging van de termijn geeft, toetst of deze belangenorganisatie een verlengde termijn wordt gegund.

Uit al het voorgaande vloeit voort dat CCC niet ontvankelijk moet worden verklaard, omdat zij haar dagvaarding niet binnen de wettelijke termijn van artikel 1018d lid 1 Rv heeft uitgebracht en ook niet om verlenging van die termijn heeft verzocht op de voet van artikel 1018d lid 2 Rv. Dit heeft ook tot gevolg dat gedaagden 3 t/m 6, die uitsluitend door CCC zijn gedagvaard, geen partij (meer) zijn in deze procedure.”

Onderdeel 1 bevat vier subonderdelen. Subonderdeel 1.1 is inleidend en bevat geen klacht. Subonderdeel 1.2 klaagt dat de rechtbank miskent dat een op de voet van art. 1018d lid 2 Rv door de rechter verleende verlenging van de driemaandentermijn van art. 1018d lid 1 Rv, naar aanleiding van een aantekening van een rechtspersoon in de zin van art. 3:305a BW dat zij een collectieve vordering wil instellen voor dezelfde gebeurtenis(sen) als waarop de collectieve vordering in de zin van 1018c lid 1 Rv betrekking heeft, maar de driemaandentermijn niet volstaat, tot gevolg heeft dat iedere 305a-rechtspersoon binnen die door de rechter verleende (verlengde) termijn een dergelijke collectieve vordering kan instellen. Daarvoor is geen apart verzoek van laatstbedoelde art. 305a-rechtspersoon vereist. De door de rechter vastgestelde termijn geldt dus niet enkel jegens de 305a-rechtspersoon die de aantekening heeft laten maken/om verlenging heeft verzocht en op basis waarvan de rechtbank de termijn heeft verlengd, maar voor alle 305a-rechtspersonen die eenzelfde collectieve vordering willen instellen. De verlenging heeft – kort gezegd – algemene werking, aldus het subonderdeel.
Subonderdeel 1.3 klaagt dat de rechtbank miskent dat in geval de driemaandentermijn van art. 1018d lid 1 Rv door de rechter op de voet van art. 1018d lid 2 Rv met de maximale termijn van drie maanden is verlengd en/of door het instellen van de collectieve vordering door een andere 305a-rechtspersoon binnen die verlengde termijn geen vertraging wordt veroorzaakt, die verlenging wel geldt jegens alle 305a-rechtspersonen die een vordering willen instellen over dezelfde gebeurtenis(sen) over gelijksoortige feitelijke of rechtsvragen als waarop de collectieve vordering betrekking heeft. Subonderdeel 1.4 bevat op de subonderdelen 1.2 en 1.3 voortbouwende motiveringsklachten.

De klachten lenen zich voor gezamenlijke bespreking. Zij stellen aan de orde of een verlenging van de dagvaardingstermijn op de voet van art. 1018d lid 2 Rv algemene werking heeft, althans indien daardoor geen vertraging ontstaat. Ik meen dat deze klachten niet slagen, omdat zij berusten op een onjuiste rechtsopvatting. De rechtbank heeft naar mijn mening terecht geoordeeld dat de door ASC verzochte termijnverlenging niet ook voor CCC gold. In de rechtspraak wordt hierover verschillend geoordeeld.71

Ik vind deze argumenten van CCC niet overtuigend. Hoewel art. 1018d lid 2 Rv niet met zoveel woorden bepaalt dat de daarin bedoelde termijnverlenging geldt voor de belangenorganisatie die daarom gevraagd heeft, verzet de tekst van deze bepaling zich niet tegen een dergelijke lezing. Een dergelijke lezing ligt ook meer voor de hand. De termijnverlenging van art. 1018d lid 2 Rv betreft immers een uitzondering op de hoofdregel van art. 1018d lid 1 Rv. Een belangenorganisatie die in tijdnood komt, moet gemotiveerd om termijnverlenging verzoeken en de rechter kan in het licht van de omstandigheden van het geval een bepaalde termijnverlenging toekennen. Ik licht dit toe in 5.20-5.25.

Volgens de hoofdregel73 van art. 1018d lid 1 Rv moet een andere belangenorganisatie binnen drie maanden een collectieve vordering voor dezelfde gebeurtenis instellen. Op die termijn kan de rechter een uitzondering maken, indien een andere belangenorganisatie binnen een maand melding heeft gedaan als bedoeld in art. 1018d lid 2 Rv. Het ligt voor de hand dat de termijnverlenging die de rechter vervolgens kan bepalen, geldt voor alleen die belangenorganisatie. Voor belangenorganisaties die geen melding als bedoeld in art. 1018d lid 2 Rv hebben gedaan, volstaat kennelijk de driemaandentermijn van art. 1018d lid 1 Rv. Die termijn is niet onredelijk kort, aldus de rechtbank (in rov. 5.22, waartegen het middel geen specifieke klachten richt).

Hoewel de wettekst dat niet met zoveel woorden zegt, is aannemelijk dat de termijnverlenging door een belangenorganisatie niet slechts moet worden gemeld, maar ook moet wordt verzocht. In de toelichting bij art. 1018d lid 2 Rv (zie hiervoor in 5.11, slot) wordt immers opgemerkt dat “mag worden aangenomen dat er in elk geval één andere collectieve vordering is ingediend, namelijk die van de belangenorganisatie die om verlenging van de drie maanden termijn heeft verzocht” (onderstreping toegevoegd; plv.). De melding dat de termijn van art. 1018d lid 1 Rv niet volstaat, impliceert dus een verzoek om deze termijn te verlengen. In rechterlijke uitspraken en literatuur wordt de melding dan ook aangeduid als een verzoek.74 Dit activeert de bevoegdheid van de rechter tot termijnverlenging. De rechter gaat niet ambtshalve75 of ongevraagd tot termijnverlenging over.

In de toelichting bij art. 1018d lid 2 Rv (zie hiervoor in 5.11) wordt voorts opgemerkt dat “[v]oorwaarde voor verlenging is dat een belangenorganisatie al wel heeft gemeld dat hij een collectieve vordering voor dezelfde gebeurtenis wil instellen, maar dat de termijn van drie maanden voor hem niet volstaat” (onderstreping toegevoegd; plv.). Ook hierin ligt besloten dat het moet gaan om een verzoek van een andere belangenorganisatie, en wel om een gemotiveerd verzoek waarin wordt uiteengezet waarom de driemaandentermijn van art. 1018d lid 1 Rv voor deze belangenorganisatie (“hem”) niet volstaat.76

De rechtbank heeft een discretionaire bevoegdheid (‘kan’)77 om de termijn te verlengen, maar kan die bevoegdheid niet in het luchtledige toepassen. Anders dan CCC betoogt, volstaan algemene overwegingen over factoren als de complexiteit van de materie, het internationale karakter van het geschil of de omvang van het procesdossier niet. De verzoekende belangenorganisatie moet motiveren waarom de driemaandentermijn voor hem niet volstaat. Daarvoor moet worden beoordeeld wat factoren als complexiteit e.d. betekenen voor de mogelijkheid van de verzoekende belangenorganisatie om al dan niet binnen drie maanden te dagvaarden.78

Dit alles wijst erop dat de termijnverlenging van art. 1018d lid 2 Rv slechts geldt voor de belangenorganisatie die daar gemotiveerd om heeft verzocht.

CCC ontleent aan de parlementaire geschiedenis drie argumenten voor haar standpunt dat de termijnverlenging van art. 1018d lid 2 Rv algemene werking heeft. Deze argumenten berusten naar mijn mening niet op een juiste lezing van de parlementaire stukken. Ik licht dit toe in 5.27.1-5.29.3.

Ik bespreek hierna (in 5.31 e.v.) de overige argumenten die CCC heeft aangevoerd om te betogen dat de termijnverlenging van art. 1018d lid 2 Rv algemene werking heeft.

Gelet op het voorgaande, falen de klachten van onderdeel 1.102Subonderdeel 1.2 faalt op de grond dat de termijnverlenging op de voet van art. 1018d lid 2 Rv geldt voor een belangenorganisatie die om verlenging heeft verzocht en aan wie deze verlenging door de rechter is verleend. De verlenging heeft geen ‘algemene werking’ ten aanzien van ook belangenorganisaties die zelf niet om verlenging hebben gevraagd. De subonderdelen 1.3 en 1.4 falen in het verlengde hiervan.

Onderdeel 2 is gericht tegen rov. 5.15, 5.17 en 5.24. In rov. 5.15 heeft de rechtbank vooropgesteld dat de vraag naar de positie van CCC dient te worden beantwoord aan de hand van de regels van de WAMCA, en dat daaraan niet afdoet het antwoord op de vraag of uiteindelijk de WAMCA op de in geding zijnde collectieve vorderingen daadwerkelijk van toepassing is of dat de vorderingen beoordeeld moeten worden op basis van artikel 3:305a (oud) BW. In rov. 5.17 overweegt de rechtbank dat de collectieve vordering van CCC ziet op, kort gezegd, dezelfde gebeurtenis en soortgelijke feitelijke en rechtsvragen als bedoeld in art. 1018d lid 1 Rv:

Het onderdeel bevat acht subonderdelen. Subonderdeel 1.1 is inleidend en bevat geen klacht. De klachten richten zich tegen de overweging van de rechtbank dat de verschillen in gedaagden (subonderdelen 2.2-2.5) en in achterban (subonderdelen 2.6-2.7) van onvoldoende betekenis zijn. Subonderdeel 2.8 bevat uitsluitend een voortbouwklacht.

Het onderdeel betreft dus het oordeel van de rechtbank dat CCC een collectieve vordering heeft ingesteld voor dezelfde gebeurtenis of gebeurtenissen als waarop de collectieve vordering van RCJ betrekking heeft, over gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen (art. 1018d lid 1 Rv). Ik lees in het onderdeel, mede gezien de daarop gegeven toelichting,104 slechts klachten die zijn gericht tegen rov. 5.17 (en dus ook tegen de conclusie in rov. 5.24), maar geen klachten die specifiek tegen rov. 5.15 zijn gericht.

De maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv is bepalend voor toepasselijkheid van de driemaandentermijn om te dagvaarden en, meer in het algemeen, de vraag of een belangenorganisatie met haar collectieve vordering dient aan te haken bij een eerder ingestelde collectieve vordering. Het tweede onderdeel betreft dus een kwestie die analytisch voorafgaat aan eerder besproken kwestie over de al dan niet algemene werking van de verlenging van de driemaandentermijn op de voet van art. 1018d lid 2 Rv.105

In de literatuur is geopperd dat het vereiste van eenzelfde gebeurtenis met gelijksoortige feitelijke vragen en rechtsvragen overeenkomt met het gelijksoortigheidsvereiste dat is neergelegd in art. 3:305a lid 1 BW.106 Ik denk dat het om verschillende toetsen gaat, zodat zij om die reden niet overeenkomen (al is niet uitgesloten dat bepaalde overwegingen bij beide toetsen een rol kunnen spelen). Het gelijksoortigheidsvereiste van in art. 3:305a lid 1 BW dient er toe te beoordelen of een zaak geschikt is voor een collectieve vordering, dat wil zeggen of de belangen ter bescherming waarvan de rechtsvordering strekt, zich lenen voor bundeling, zodat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming ten behoeve van de belanghebbenden kan worden bevorderd.107 De maatstaf van 1018d lid 1 Rv betreft de vraag of verschillende collectieve vorderingen gezamenlijk moeten worden behandeld.

De maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv is naar mijn mening bedoeld als een flexibele maatstaf. Toepassing ervan vergt een waardering van de omstandigheden van het geval. De maatstaf lijkt in beginsel niet geschikt voor harde subregels.

Ten eerste blijkt dit uit de tekst van art. 1018d lid 1 Rv. Hierin wordt gesproken van ‘gelijksoortige’ feitelijke en rechtsvragen. Deze vragen behoeven dus niet identiek te zijn.

Ten tweede blijkt dit uit de passage in de (eerder in 5.11.3 geciteerde) memorie van toelichting, dat toepassing van art. 1018d lid 1 Rv staat in de sleutel van de vraag “of de collectieve vorderingen voldoende betrekking hebben op gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen voor dezelfde gebeurtenis, zodat het de voorkeur heeft deze als één zaak af te wikkelen” (cursiveringen toegevoegd; plv).
Met ‘de voorkeur’ wordt, zo begrijp ik, verwezen naar de doelstellingen van de WAMCA. De vraag is dan of behandeling van verschillende collectieve vorderingen in één zaak een efficiënte en effectieve afwikkeling ervan bevordert (vgl. hiervoor in 5.6 en 5.9.3).
De opmerking dat de collectieve vorderingen ‘voldoende’ betrekking hebben op gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen voor dezelfde gebeurtenis, heeft kennelijk niet de strekking afstand te nemen van de tekst van art. 1018d lid 1 Rv, waarin het woord ‘voldoende’ niet voorkomt. Maar zij maakt wel de bedoelding duidelijk dat art. 1018d lid 1 Rv een meer flexibele maatstaf bevat.

Ten derde blijkt dit uit het voorbeeld dat wordt gegeven in de memorie van toelichting. Volgens dit voorbeeld kan aan de maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv zijn voldaan, indien als gevolg van dezelfde gebeurtenis (het geven van misleidende informatie door een bedrijf), de collectieve vorderingen zien op verschillende groepen benadeelden (zoals beleggers en consumenten) en ook als de vordering en de grondslagen daarvan niet identiek zijn. De toelichting noemt als voorbeeld vorderingen gebaseerd op wanprestatie of onrechtmatige daad of onverschuldigde betaling, en vorderingen wegens misleidende koersinformatie of wegens oneerlijke handelspraktijk.

Het ligt ook voor de hand dat de maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv is bedoeld als een flexibele maatstaf en dat toepassing ervan een waardering van de omstandigheden van het geval vergt. Een eisende belangenorganisatie heeft immers invloed op de vraag hoe zij haar achterban, vorderingen en vorderingsgrondslagen omschrijft, en welke verweerders zij in rechte wil betrekken. Zouden verschillen op deze punten op zichzelf reeds voldoende zijn voor de conclusie dat geen sprake is van “een collectieve vordering voor dezelfde gebeurtenis of gebeurtenissen als waarop de collectieve vordering bedoeld in artikel 1018c lid 1 Rv, betrekking heeft, over gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen” dan zouden belangenorganisaties het er eenvoudig toe kunnen leiden dat hun vordering niet behoeft aan te haken bij de als eerste ingestelde collectieve vordering. Een dergelijke belangenorganisatie zou dan in feite de toepassing van de maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv bepalen in plaats van de rechter. Dat strookt niet met de doelstelling van de WAMCA om een efficiënte en effectieve afwikkeling van verschillende collectieve vorderingen in één zaak te bevorderen.108

Voorts bevat de maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv elementen met een feitelijk karakter. Het element ‘dezelfde gebeurtenis(sen)’ betreft de afbakening (in onder meer tijd en plaats) van de feiten en omstandigheden waarop de collectieve vordering betrekking heeft. Het element ‘gelijksoortige feitelijke vragen’ betreft feitelijke issues die relevant zijn voor de beoordeling van de collectieve vordering. Welke feitelijke issues dit zijn, wordt bepaald in het licht van de rechtsregels die ten grondslag liggen aan de ingestelde vorderingen. Daarom hangt het element ‘gelijksoortige feitelijke vragen’ samen met het element ‘gelijksoortige rechtsvragen’. Voor de beoordeling van een en ander is van uitleg van de gedingstukken vereist.109

Uit het voorgaande volgt, dat het oordeel van de rechtbank over de toepassing van de maatstaf van art. 1018d lid 1 Rv in dit geval, in cassatietechnische termen moet worden aangemerkt als een gemengd oordeel. De Hoge Raad kan onderzoeken of dit oordeel blijkt geeft van een onjuiste rechtsopvatting en of het oordeel voldoende (begrijpelijk) is gemotiveerd.

Ik bespreek eerst de subonderdelen 2.6 en 2.7 over het belang van het verschil in achterban.

Zoals blijkt uit de (in 5.11.3) geciteerde passage in de memorie van toelichting is een verschil in achterban – RCJ komt op voor Nederlandse consumenten, CCC komt op voor Nederlandse en Europese consumenten – een relevante omstandigheid bij de beoordeling aan de hand van art. 1018d lid 1 Rv.110 Maar het is niet meer dan dat.

Anders dan subonderdeel 2.6 aanvoert, heeft de rechtbank dit niet miskend dat het om een relevante omstandigheid gaat. De rechtbank gaat in rov. 5.17 uitdrukkelijk op deze omstandigheid in. Het subonderdeel faalt daarom bij gebrek aan feitelijke grondslag. Dit geldt ook voor de motiveringsklacht van subonderdeel 2.7 voor zover ook deze klacht veronderstelt dat de rechtbank een verschil in achterban niet relevant acht.

Subonderdeel 2.7 klaagt voorts dat het oordeel in rov. 5.17 onvoldoende gemotiveerd is, omdat zonder nadere, ontbrekende, motivering niet valt in te zien waarom het onderscheid in achterban van onvoldoende betekenis is. CCC komt immers op voor een veel grotere en daarmee ook andere groep consumenten dan RCJ. Zonder nadere, ontbrekende, motivering valt in dat licht niet in te zien waarom CCC niet ten minste onafhankelijk van de collectieve vordering van RCJ namens de Europese Consumenten een collectieve vordering jegens Apple c.s. bij de Nederlandse rechter zou kunnen instellen. De omstandigheid dat RCJ een collectieve vordering instelt namens in Nederland woonachtige consumenten (en app ontwikkelaars) is in het licht van voornoemde verschillen in de achterban van CCC en RCJ in ieder geval onvoldoende om te concluderen dat de collectieve vordering van CCC namens de Europese Consumenten ziet op dezelfde gebeurtenis(sen) of op gelijksoortige feitelijke of rechtsvragen als de collectieve vordering van RCJ, aldus de klacht.

De relevantie van het verschil in achterban van RCJ en CCC moet worden beoordeeld in het licht van de vraag of hun vorderingen dezelfde gebeurtenis(sen) en gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen betreffen.111 Blijkens de memorie van toelichting kan daarvan sprake zijn ook indien er een verschil is in de aard van de achterban van de verschillende belangenorganisaties en, daarmee samenhangend, een verschil in vorderingsgrondslagen (zie hiervoor in 5.49).

In het onderhavige geval gaat het om een verschil in de omvang van de achterban, te weten Nederlandse dan wel ook Europese consumenten. De rechtbank heeft in rov. 5.17, in cassatie in zoverre onbestreden overwogen dat (i) er geen relevant verschil is in de (grondslagen van de) vorderingen van RCJ en CCC, (ii) CCC in haar dagvaarding heeft verwezen naar de door RCJ aanhangig gemaakte zaak en (iii) CCC haar vorderingen op dezelfde feiten heeft gegrond als door RCJ gesteld.
Het subonderdeel wijst, behoudens het door de rechtbank verdisconteerde verschil in achterban, niet op stellingen die CCC in feitelijke instantie heeft aangevoerd waarop de rechtbank nader had moeten ingaan.
Onder deze omstandigheden kan niet worden gezegd dat het oordeel van de rechtbank onvoldoende gemotiveerd is (en het oordeel geeft overigens ook geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting).

Anders dan het subonderdeel aanvoert, behoefde de rechtbank niet in te gaan op de vraag waarom CCC niet ten minste onafhankelijk van de collectieve vordering van RCJ namens de Europese Consumenten een collectieve vordering jegens Apple c.s. bij de Nederlandse rechter zou kunnen instellen. De rechtbank dient immers te toetsen aan art. 1018d lid 1 Rv. Indien die toets meebrengt dat het gaat om, kort gezegd, dezelfde gebeurtenis met soortgelijke feitelijke en rechtsvragen, dan moet CCC binnen de termijnen van art. 1018d Rv dagvaarden om aan te haken bij de collectieve actie van RCJ. Indien de toets aan art. 1018d lid 1 Rv uitwijst dat het niet gaat om dezelfde gebeurtenis met soortgelijke feitelijke en rechtsvragen, dan staat het CCC vrij om onafhankelijk van de collectieve vordering van RCJ namens de Europese Consumenten een collectieve vordering jegens Apple c.s. bij de Nederlandse rechter in te stellen.

Ik bespreek thans de subonderdelen 2.2-2.5 over het belang van het verschil in gedaagden.

Subonderdeel 2.2 betoogt, samengevat, dat als uitgangspunt geen sprake is van een collectieve vordering die ziet op dezelfde gebeurtenis(sen), althans dat deze vordering niet ziet op gelijksoortige feitelijke en rechtsvragen als de eerste collectieve vordering, voor zover de latere vordering zich richt tegen andere rechtspersonen dan de rechtspersonen die reeds gedagvaard zijn. Subonderdeel 2.3 klaagt, samengevat, dat de rechtbank miskent dat indien (mede) andere rechtspersonen zijn gedagvaard, de ontvankelijkheid ten aanzien van de vorderingen jegens die rechtspersonen niet bepaald wordt door de regeling van art. 1018d Rv, maar als uitgangspunt in zoverre als de als eerste uitgebrachte dagvaarding kwalificeert.

De subonderdelen lenen zich voor gezamenlijke bespreking. De vraag welke partijen zijn gedagvaard is een potentieel relevante omstandigheid bij de beoordeling aan de hand van art. 1018d lid 1 Rv.112 De rechtbank heeft dit in rov. 5.17 onderkend. Voor zover het onderdeel betoogt dat de rechtbank dit zou hebben miskend,113 berust het op een onjuiste lezing van het vonnis.

CCC voert aan dat als niet de opvatting van het onderdeel wordt gevolgd,114 (aanvullende) gedaagde partijen buiten schot zouden blijven, het risico bestaat dat achteraf blijkt dat de verkeerde partijen zijn gedagvaard door de eerste belangenorganisatie of dat partijen zijn gedagvaard die geen verhaal blijken te bieden.
Dit betoog brengt niet mee dat de opvatting van het onderdeel moet worden gevolgd. Het staat een andere belangenorganisatie uiteraard vrij om, indien zij van mening is dat daarvoor goede argumenten bestaan, ook andere partijen te dagvaarden dan de partijen waartegen de collectieve actie van de eerste belangenorganisatie is gericht. Maar de andere belangenorganisatie moet dit wel doen binnen de termijnen van art. 1018d Rv als het gaat om, kort gezegd, dezelfde gebeurtenis met soortgelijke feitelijke en rechtsvragen.

De subonderdelen 2.2 en 2.3 berusten dus op een onjuiste rechtsopvatting en dienen te falen. Op deze rechtsopvatting bouwen voort de motiveringsklachten van subonderdeel 2.4 (over het verschil in gedaagde partijen) en subonderdeel 2.5 (over de mogelijkheid dat niet alle gedaagde partijen veroordeeld zullen worden dan wel verhaal zullen bieden). Deze subonderdelen moeten dus ook falen.

Gezien het voorgaande, faalt ook de voortbouwklacht van subonderdeel 2.8. De slotsom is dat onderdeel 2 niet slaagt.

De subonderdelen 3.2 en 3.3 betogen dat CCC alleen kon worden veroordeeld in de kosten van verweerders Apple c.s., maar niet in de kosten van haar mede-eisers RCJ en ASC. Dit stelt de vraag aan de orde hoe enerzijds RCJ respectievelijk ASC en anderzijds CCC zich in processueel opzicht tot elkaar verhouden.

De gedwongen consolidatie van art. 1018d lid 3 Rv verschilt gezien het voorgaande van een voeging op de voet van art. 222 Rv of van een rolvoeging.123

De belangen en standpunten van de verschillende eisende belangenorganisaties behoeven niet parallel te lopen. Zo kunnen zij verschillende standpunten hebben over de ontvankelijkheid van een organisatie of over de vraag wie van de ontvankelijke organisaties moet worden aangewezen als Exclusieve Belangenbehartiger. Hoewel de verschillende belangenorganisaties geacht worden samen te werken na aanwijzing van de Exclusieve Belangenbehartiger, is een conflict tussen hen ook dan niet ondenkbaar. Dit kan ertoe leiden dat een belangenorganisatie de rechter vraagt om haar alsnog aan te wijzen als Exclusieve Belangenbehartiger.125

Wat betekent het voorgaande voor de vraag of de rechtbank in dit geval CCC kon veroordelen in ook de kosten van RCJ en ASC?

Indien sprake zou zijn van een verzoekschriftprocedure (wat niet het geval is; zie art. 1018b lid 1 Rv), zou de rechter op voet van art. 289 Rv de ruimte hebben om een kostenveroordeling uit te spreken ten gunste van elke partij ten laste van een andere partij, indien laatstbedoelde partij ten opzichte van eerstgenoemde partij kan worden aangemerkt als in het ongelijk gesteld. Bij verzoekschriftprocedures kunnen belanghebbenden immers onderling in zeker opzicht tegenover elkaar komen te staan.126

In deze zaak is art. 237 Rv van toepassing voor zover daarvan niet is afgeweken in titel 14a Rv. Titel 14a Rv bevat in art. 1018l Rv bepalingen over kosten die ten laste worden gebracht van een eisende belangenorganisatie indien summierlijk van de ondeugdelijkheid van de vordering is gebleken (lid 1) dan wel ten laste van gedaagde(n) indien de rechter een collectieve vordering tot schadevergoeding in geld toewijst (lid 2). Deze gevallen doen zich in deze zaak niet voor, zodat alleen art. 237 Rv geldt.

Gezien het voorgaande voert CCC terecht aan dat ASC en RCJ in de aanhangige zaak mede-eisers zijn (dat wil zeggen ieder voor haar eigen collectieve vorderingen) en dat zij niet haar wederpartijen zijn. CCC heeft tegen RCJ en ASC geen vorderingen ingesteld. Dit wijst erop dat CCC in het vonnis waarin de rechtbank haar niet ontvankelijk heeft verklaard, heeft te gelden als de in het ongelijk gestelde partij in haar verhouding tot Apple c.s., die door CCC zijn gedagvaard, maar niet in haar verhouding tot RCJ of ASC.

Ik meen dat er, voor wat betreft het onderhavige geval waarin het gaat om de beoordeling van de ontvankelijkheid van CCC, geen dwingende redenen zijn om hierover anders te oordelen in het licht van eventuele bijzonderheden van de WAMCA-procedure.

Het voorgaande leidt tot de slotsom dat de subonderdelen 3.2 en 3.3 slagen. Nu CCC, RCJ en ASC mede-eisers zijn in de in art. 1018d lid 3 Rv bedoelde zaak, brengt art. 237 Rv mee dat CCC in het vonnis waarbij CCC niet-ontvankelijk is verklaard niet in haar verhouding tot RCJ en ASC kan gelden als de in het ongelijk gestelde partij.

Subonderdeel 3.4 faalt op de grond dat de kostenveroordeling moet worden uitgesproken, ook als deze niet uitdrukkelijk is gevorderd.138

Ik kom tot de slotsom is dat de onderdelen 1 en 2 van het middel falen. Daarmee blijft het oordeel van de rechtbank dat CCC niet ontvankelijk is overeind en is de collectieve vordering van CCC tegen Apple c.s. van de baan.

De klachten van onderdeel 3 over de veroordeling van CCC in de proceskosten van RCJ en ASC slaagt. De Hoge Raad kan ermee volstaan het in cassatie bestreden vonnis te vernietigen uitsluitend voor zover het betreft de veroordeling van CCC in de proceskosten van RCJ en ASC in het dictum onder 10.2 en 10.3.139 Het is in dit geval niet nodig dat de Hoge Raad zelf in de zaak voorziet door de proceskostenveroordeling uit te spreken die de rechtbank had dienen uit te spreken. Bij vernietiging als hiervoor bedoeld blijft de veroordeling door de rechtbank van CCC in de proceskosten van Apple c.s. in stand. Voor het overige bestaat er geen aanleiding voor een proceskostenveroordeling in eerste aanleg.

Er is geen aanleiding de zaak voor zover het betreft de collectieve vordering van CCC tegen Apple c.s., terug te wijzen naar de rechtbank Amsterdam dan wel te verwijzen naar een andere rechter.140 De zaak tussen CCC en Apple c.s. is immers tot een einde gekomen. In de zaak tussen RCJ, ASC, Apple Ierland en Apple Inc. is bij de rechtbank, los van het onderhavige cassatieberoep, voortgeprocedeerd.