Uitspraken

Onderdeel 1 stelt aan de orde welke regels gelden voor het derdenbeslag op roerende zaken naar het recht van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Alvorens de klachten van het onderdeel te bespreken, sta ik eerst stil bij die regels en vervolgens bij hetgeen, uitgaande van die regels, met betrekking tot de primaire grondslag van de vordering van Huntington heeft te gelden, en bij het oordeel van het hof met betrekking tot die grondslag.

Concordantie Rv BES en Rv NL

Op het derdenbeslag op roerende zaken is afdeling 2 van titel 2 van Boek 2 Rv BES van toepassing (de art. 475-479a Rv BES). De bepalingen van deze afdeling zijn, voor zover voor deze zaak van belang, geheel gelijkluidend aan die van afdeling 2 van titel 2 van Boek 2 Rv NL (art. 475-479a Rv NL).13 Het concordantiebeginsel, dat is vervat in art. 39 Statuut, brengt mee dat deze bepalingen ook in dezelfde zin moeten worden uitgelegd.14

Omvang van het beslag

Art. 475 lid 1 Rv BES regelt (onder meer) de omvang van het verhaalsbeslag dat onder derden gelegd kan worden, dat wil zeggen hetgeen waarop dat beslag gelegd kan worden.16 Volgens art. 475 lid 1 Rv BES kan beslag worden gelegd “op vorderingen die de schuldenaar op de derde-beslagene heeft of uit een ten tijde van het beslag reeds bestaande rechtsverhouding rechtstreeks zal verkrijgen, en op aan de schuldenaar toebehorende roerende zaken die onder de derde-beslagene berusten en die geen registergoederen zijn” (cursivering toegevoegd).

Zoals de toelichting op art. 475 Rv NL uitdrukkelijk vermeldt, is bij een derdenbeslag op roerende zaken van de schuldenaar geen sprake van een beslag op een vordering, maar van een beslag rechtstreeks op de roerende zaken zélf. Gedacht moet worden aan het geval dat niet de derde, maar de geëxecuteerde daarvan de eigenaar is, aldus de toelichting.17

Alle roerende zaken die in eigendom aan de schuldenaar toebehoren en die zich onder de derde-beslagene bevinden, vallen van rechtswege onder het gelegde beslag, blijkens diezelfde toelichting.18

Verklaring derde over hetgeen onder het beslag valt

Heeft de derde wel een verklaring afgelegd, dan is de beslaglegger bevoegd om deze te betwisten wegens onjuist- of onvolledigheid en de derde te dagvaarden tot het doen van een gerechtelijke verklaring en tot betaling of afgifte van hetgeen volgens de vaststelling door de rechter aan de executant zal blijken toe te komen (art. 477a lid 2 Rv BES). Deze procedure pleegt te worden aangeduid als de betwistingsprocedure. De onderhavige procedure is een dergelijke procedure. In deze procedure dient de rechter vast te stellen wat de derde aan de schuldenaar verschuldigd is en welke roerende zaken van de schuldenaar de derde onder zich heeft.20

De beslaglegger draagt in de betwistingsprocedure de bewijslast dat de (gerechtelijke) verklaring van de derde-beslagene onjuist is.21 De derde-beslagene is echter gehouden zijn verklaring zoveel mogelijk te staven met gegevens en bescheiden (de art. 476a lid 2 en 476b lid 2 Rv BES). Dat maakt de bewijslevering door de beslaglegger makkelijker.

De inhoud van de door de derde af te leggen verklaring is geregeld in art. 476a lid 2 Rv BES. Voor zover van belang luidt deze bepaling:

“2. De verklaring wordt door de derde-beslagene gedagtekend en ondertekend en bevat:

a. de met redenen omklede opgave of hij al dan niet iets aan de geëxecuteerde verschuldigd is of uit een ten tijde van het beslag reeds bestaande rechtsverhouding zal worden, dan wel of hij al dan niet iets voor deze onder zich heeft;

(…)

c. een gespecificeerde opgave van de door het beslag getroffen zaken;”

Ingevolge art. 476b lid 1 Rv BES wordt bij het afleggen van de verklaring gewerkt met een bij algemene maatregel van bestuur vastgesteld formulier, dat de deurwaarder bij de beslaglegging aan de derde verstrekt. Dat formulier is vastgesteld bij het Besluit verklaring derdenbeslag BES (in Nederland bij het Besluit Verklaring derdenbeslag NL; de besluiten en formulieren verschillen op enkele detailpunten; geen daarvan is voor dit cassatieberoep echter van belang). Gebruikmaking van het formulier is niet verplicht. De derde-beslagene mag ook verklaren door een ander door de deurwaarder of advocaat als verklaring aanvaard geschrift (art. 2 lid 1 onder d Besluit verklaring derdenbeslag BES; art. 2 lid 1 onder e Besluit verklaring derdenbeslag NL is nagenoeg gelijkluidend). Het formulier is bedoeld als een hulpmiddel voor de derde-beslagene, die immers niet altijd deskundig is.22

Primaire grondslag vordering Huntington

Zoals hiervoor bleek, houdt de primaire grondslag van de vordering van Huntington in dat de hiervoor in 2.1 onder (iv) genoemde vaten olie eigendom zijn van Venezuela, haar schuldenaar, en dat Bopec dus, kort gezegd, dient te worden veroordeeld tot afgifte van de vaten olie – als roerende zaken – aan de deurwaarder, overeenkomstig art. 477a lid 2 Rv BES.23 Huntington heeft onder meer aangevoerd dat volstaat dat de vaten eigendom van Venezuela zijn en dat dus niet van belang is – zoals het hiervoor in 2.3 vermelde standpunt van Bopec inhoudt – of Bopec de vaten onder zich houdt krachtens een rechtsverhouding met Venezuela dan wel met een derde, in dit geval PDVSA, die volgens Huntington als middellijk of onmiddellijk agent van Venezuela optrad.24 Dat de vaten olie eigendom zijn van Venezuela, heeft Huntington onderbouwd met onder meer een verwijzing naar de tussen haar en Venezuela gewezen beschikking tot het leggen van het verlof (hiervoor in 2.1 onder (ii) genoemd), waarin met zoveel woorden staat dat Venezuela dat volmondig heeft erkend.25

Is deze grondslag toereikend?

Uit het hiervoor in 3.4 en 3.5 vermelde volgt dat, als de vaten eigendom waren van Venezuela, zij inderdaad door het beslag zijn getroffen. Het wet stelt niet de eis dat de derde de roerende zaken van de beslagdebiteur krachtens enige rechtsverhouding met de beslagdebiteur onder zich heeft.26 Het volstaat dat de zaken eigendom zijn van de beslagdebiteur en zich onder de derde bevinden. Dat op dit punt een nadere eis moet worden gesteld, vindt ook elders geen steun. Wetsgeschiedenis, rechtspraak en literatuur bevatten daarvoor geen aanknopingspunt. Het stellen van die eis zou verhaal op roerende zaken ook onmogelijk maken als de schuldenaar die zaken via een op eigen naam handelende tussenpersoon zou onderbrengen bij een derde of als om een andere reden geen rechtsverhouding tussen de schuldenaar en de derde-beslagene bestaat. Die uitkomst zou geheel haaks staan op de hiervoor in 3.4 genoemde wettelijke uitgangspunten dat schuldeisers verhaal kunnen nemen op alle goederen van hun schuldenaar en daartoe beslag kunnen leggen op al die goederen, en is om deze reden niet te rechtvaardigen.

Bespreking oordeel hof

Het hof heeft de vordering van Huntington desalniettemin afgewezen, net als het gerecht in eerste aanleg. Het hof overweegt allereerst in rov. 3.18 dat art. 475 lid 1 Rv BES – dat Huntington, naar het hof vaststelt, als maatstaf heeft genoemd – de vereisten opsomt voor het leggen van beslag onder derden en dat deze bepaling niet de vereisten vermeldt waaraan een derdenverklaring moet voldoen, waar het hier om gaat en waarvoor het hof in het voetspoor van het gerecht in eerste aanleg – als zijnde “op deze situatie toepasselijk” – verwijst naar art. 476a lid 2 sub a Rv BES. Volgens het hof, eveneens in rov. 3.18, heeft Huntington onvoldoende gesteld om aan te nemen dat het gerecht in eerste aanleg niet aan laatstgenoemde vereisten heeft getoetst.

In rov. 3.20 overweegt het hof dat het met het gerecht in eerste aanleg eens is dat het, gelet op de specifieke vragen die art. 476a lid 2 Rv BES aan Bopec voorlegt en gelet op haar positie als derde-beslagene (slechts zijdelings betrokken bij de verhouding tussen Huntington als beslaglegger en Venezuela als beslagdebiteur), niet op haar weg lag om buiten deze vragen om uitsluitsel te geven over de verhoudingen tussen Venezuela en PDVSA en de achtergronden daarvan. Dat Bopec de vragen van artikel 476a lid 2 sub a Rv BES letterlijk heeft genomen, betekent dus niet dat de door haar afgelegde verklaring onjuist is, aldus het hof in rov. 3.20.

In rov. 3.21 gaat het hof nog in op de bewijslast. Die overweging bouwt kennelijk echter geheel voort op de voorgaande overwegingen. Het hof overweegt dat Bopec haar verklaring voldoende heeft onderbouwd met stukken, namelijk de op naam van PDVSA staande bewaarnemingsovereenkomst en cognossementen en stukken waaruit blijkt dat PDVSA haar opdrachtgever is.

Zoals uit het voorgaande volgt, is dit oordeel om meerdere redenen onjuist, die alle – zoals hierna zal blijken – in onderdeel 1 aan de orde worden gesteld. In de eerste plaats gaat het in deze procedure niet erom of de verklaring van Bopec voldoet aan de wettelijke vereisten, maar of die verklaring juist is (zie met name hiervoor in 3.8 eerste alinea en 3.12).27 Waar het hof niet is ingegaan op de vraag of de vaten olie toebehoren aan Venezuela, is de vraag waar het om gaat – of die verklaring juist is –, niet beantwoord door het hof.

Omdat het gaat om de vraag of de verklaring van Bopec juist is – of, wat simpeler gezegd, omdat het erom gaat dat Bopec een juiste verklaring diende af te leggen – is het voorts zo dat Bopec zich, anders dan het hof overweegt, wél moest verdiepen in de achterliggende verhoudingen tussen Venezuela en PDVSA naar aanleiding van het gelegde beslag – zij moest de vraag beantwoorden of Venezuela eigenaar is van de vaten –, zij het dat zij dit niet tot de bodem behoefde uit te onderzoeken (zie hierna onder 3.16).

Onjuist is ook de overweging van het hof in rov. 3.18 dat art. 475 lid 1 Rv BES (slechts) de vereisten opsomt voor het leggen van beslag onder derden. In de toelichting op die bepaling staat met zoveel woorden te lezen dat die bepaling, zoals ook volgt uit de tekst ervan, óók regelt wáárop beslag kan worden gelegd (zie hiervoor in 3.5).

Onjuist is voorts de overweging van het hof in rov. 3.18 dat de vordering (uitsluitend) beoordeeld moet worden aan de hand van art. 476a lid 2 onder a Rv BES, als zijnde de “op deze situatie toepasselijke” bepaling. In dit geval is immers (ook) het hiervoor in 3.9 aangehaalde art. 476a lid 2 onder c Rv BES van belang, dat – overeenkomstig hetgeen hiervoor in 3.4-3.5 over het derdenbeslag op roerende zaken van de schuldenaar is vermeld – voorziet in het moeten verstrekken van “een gespecificeerde opgave van de door het beslag getroffen zaken”. Tegen de achtergrond van hetgeen hiervoor in 3.5 is vermeld, ziet deze plicht – zoals ook blijkt uit de formulering ervan (die geen beperking op dit punt bevat) – mede op zaken die de derde onder zich heeft zonder dat terzake een rechtsverhouding bestaat tussen hem en de beslagdebiteur.

Aansprakelijkheid Bopec voor onjuiste verklaring?

Overigens kan m.i. aan het hof worden toegegeven dat de tekst van art. 476a lid 2 Rv niet heel helder is toegespitst op het geval dat de derde roerende zaken van de beslagdebiteur onder zich heeft zonder dat dit berust op een rechtsverhouding tussen hen beide. De tekst van art. 476a lid 2 onder a Rv BES (‘of hij iets voor deze onder zich heeft’) kan de lezer wat dit betreft op het verkeerde been zetten (mogelijk heeft dat het gerecht in eerste aanleg en het hof parten gespeeld). Dat neemt echter niet weg dat in het licht van hetgeen hiervoor in 3.4-3.5 en 3.12 is vermeld, duidelijk is wat (in art. 476a lid 2 onder c Rv BES) is bedoeld.

Ook de tekst van het formulier voor de verklaring van de derde is niet heel duidelijk. Ook die tekst lijkt uitsluitend naar het bestaan van een rechtsverhouding te vragen. Men zal moeten begrijpen dat hetgeen onder 4 derde regel van het formulier staat – “Aan de schuldenaar zijn de volgende zaken of rechten verschuldigd:” –, een zelfstandige vraag betreft én het begrip ‘verschuldigd’ niet per se impliceert ‘krachtens een bepaalde rechtsverhouding’, maar ook het verschuldigd zijn enkel op de grond dat de zaak aan de schuldenaar toebehoort.

De huidige Nederlandse versie van het formulier is overigens op vergelijkbare wijze onduidelijk door eveneens te eisen dat de zaak ‘verschuldigd is’ aan de beslagdebiteur.

Deze onduidelijkheden zijn echter gelet op het hiervoor vermelde niet van belang voor deze zaak. Overigens is ook niet duidelijk – naar ik volledigheidshalve opmerk – of deze onduidelijkheden Bopec in dit geval parten hebben gespeeld.

Positie derde-beslagene ten opzichte van beslagdebiteur en eventuele andere derden

Hiernaast wijs ik nog erop dat de derde-beslagene door de afgifte jegens beslagdebiteur wordt gekweten (art. 477b lid 1 Rv BES). Het vonnis dat tussen de beslaglegger en de derde wordt gewezen, heeft echter geen bindende kracht tussen de derde-beslagene en de beslagdebiteur (art. 477b lid 3 Rv BES).29 Dat geldt a fortiori voor de verhouding tussen de derde-beslagene en eventuele andere betrokken derden, zoals in dit geval PDVSA. De derde-beslagene heeft echter wel het recht om de beslagdebiteur in het geding te roepen om te bewerkstelligen dat de beslagdebiteur mede gebonden wordt door de uitspraak (art. 477b lid 3 Rv BES).30 Het ligt voor de hand om de derde-beslagene hetzelfde recht toe te kennen jegens een derde zoals in dit geval PDVSA, met wie hij een rechtsverhouding heeft krachtens welke hij de zaken onder zich heeft, waarvan de beslaglegger beweert dat deze aan de beslagdebiteur toebehoren.31

Bopec had in deze zaak dus eventueel Venezuela of PDVSA op de voet van art. 477b lid 3 Rv in het geding kunnen roepen om te bewerkstellingen dat deze mede gebonden zouden zijn aan de uitspraak daarin. Dat betekent dat, anders dan het gerecht in eerste aanleg en hof lijken te hebben gemeend (Huntington ‘overvraagt’ Bopec), voor Bopec dus niet het probleem bestond dat zij per se moest uitzoeken wie eigenaar van de vaten was – PDVSA of Venezuela – maar dat eventueel aan henzelf kon overlaten.

Bespreking onderdeel 1

Onderdeel 1.2 klaagt dat het hof heeft miskend dat voor het aannemen van de verplichting van Bopec de olie in de derdenverklaring te vermelden, althans voor de dienovereenkomstige correctie van de derdenverklaring, voldoende is dat komt vast te staan dat de olie eigendom is van Venezuela.

Volgens onderdeel 1.3 geeft de verwerping van het standpunt van Huntington dat de olie toebehoorde aan Venezuela en dus door het beslag is getroffen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het hof heeft miskend dat de derdenverklaring (ook) een gespecificeerde opgave van de door het beslag getroffen zaken dient te omvatten (het onderdeel verwijst hiervoor naar art. 476a lid 1 en lid 2 onder c Rv BES), in dit geval de olie die eigendom is van Venezuela. Dat, naar het hof overweegt in rov. 3.20, Bopec geen uitsluitsel hoefde te geven over de verhoudingen tussen Venezuela en PDVSA en de achtergronden daarvan, laat volgens het onderdeel onverlet dat Bopec op grond van art. 476a lid 2 Rv de aan Venezuela toebehorende, door het beslag getroffen zaken moest vermelden en dat de verklaring vanwege het ontbreken van die vermelding onjuist is. In ieder geval vormen de oordelen van het hof een onvoldoende begrijpelijke reactie op het primaire standpunt van Huntington dat de olie toebehoort aan Venezuela en dat zij dus door het beslag is getroffen.

Onderdeel 1.4 klaagt dat, voor zover in het oordeel van het hof besloten ligt dat de betwisting van de derdenverklaring alleen betrekking had op hetgeen art. 476a lid 2 sub a Rv BES vereist, het hof een onbegrijpelijke uitleg heeft gegeven aan de stellingen van Huntington. Huntington heeft aangevoerd dat vereist, maar ook voldoende is dat zich onder de derde bevindende roerende zaken eigendom zijn van de beslagdebiteur. Voorts heeft het hof in rov. 3.18 miskend dat de door een beslag op de voet van art. 475 lid 1 Rv BES getroffen objecten alle in de op dat beslag betrekking hebbende verklaring ex art. 476a Rv BES dienen te worden vermeld.

Onderdeel 1.5 klaagt in het verlengde van voorgaande onderdelen over de juistheid van het oordeel van het hof in rov. 3.20 dat de juistheid van de in rov. 3.19 genoemde stellingen van Huntington in het midden kan blijven. Uit die stellingen volgt dat Venezuela eigenaar was van de olie en dat Bopec daarmee bekend was. Het hof kon deze stellingen niet in het midden laten, omdat zij tot de conclusie kunnen nopen dat de olie als eigendom van Venezuela in de derdenverklaring had moeten of moet worden vermeld.

Volgens onderdeel 1.6 heeft het hof miskend dat het in de betwistingsprocedure niet kon volstaan met een beoordeling of de derdenverklaring aanvankelijk te goeder trouw is of kon worden afgelegd. Het diende aan de hand van inmiddels gebleken feiten en omstandigheden te beoordelen of de derdenverklaring juist was. Dan kan het zijn dat wordt geoordeeld dat de derdenverklaring achteraf bezien onjuist was, en dat deze in de betwistingsprocedure moet worden aangevuld. Uit onder meer de overweging in rov. 3.20 dat de juistheid van de in rov. 3.19 genoemde stellingen in het midden kan blijven, blijkt dat het hof heeft miskend dat een betwistingsprocedure als deze juist ertoe dient om te bewerkstelligen dat de verklaring zo nodig wordt gecorrigeerd. In ieder geval is onbegrijpelijk waarom in deze zaak geen aanleiding zouden kunnen en moeten zijn voor aanvulling.

Uit het hiervoor in deze conclusie vermelde volgt dat al deze klachten – die elkaar deels overlappen – gegrond zijn. Daarbij merk ik nog op dat de stellingen van Huntington die het hof in rov. 3.19 aanhaalt, mede betrekking hebben op de standpunt van Huntington dat wel een rechtsverhouding tussen Bopec en Venezuela bestond met betrekking tot de vaten olie (vgl. voetnoot 24 van deze conclusie).

De paar klachten van onderdelen 1.2-1.6 die ik hiervoor in 3.21 niet heb weergegeven, behoeven geen behandeling.

Bespreking onderdeel 2; subsidiaire grondslag vordering: vereenzelviging PDVSA en Venezuela

Deze klacht slaagt op dezelfde gronden als de hiermee overeenstemmende klacht(en) van onderdeel 1. Het oordeel van het hof dat van Bopec niet kon worden verwacht of gevergd dat zij meer of anders zou verklaren dan zij heeft gedaan, is onjuist, nu, zoals hiervoor opgemerkt, hetgeen van Bopec kon worden verwacht of gevergd, niet relevant is. Het gaat er in deze procedure slechts om of de verklaring van Bopec juist is.

Slotsom