Uitspraken

Het cassatiemiddel bevat drie onderdelen, die alle tot inzet hebben dat de bewindvoerder wél een verzoek kan doen tot toepassing van de schuldsaneringsregeling op de rechthebbende. Onderdeel 1 doet daarvoor een beroep op de door het hof in rov. 3.5.6 en 3.5.7 genoemde wijziging van art. 1:441 lid 1 BW per 1 januari 2014 en de daarop gegeven toelichting. De onderdelen 2 en 3 herhalen de klacht van onderdeel 1.

Beschermingsbewind

Voor de vaststelling van de bevoegdheden van de bewindvoerder bij beschermingsbewind moet onderscheid gemaakt worden tussen daden van beheer en daden van beschikking. Tijdens het bewind komt het beheer over de onder bewind staande goederen toe aan de bewindvoerder en niet aan de rechthebbende (art. 1:438 lid 1 BW). ‘Beheer’ houdt al datgene in wat gedaan moet worden om het goed of het vermogen in stand te houden en de opbrengst ervan te verwerven. Beheer omvat mede de normale exploitatie van het goed of vermogen. Wat een normale exploitatie van het goed of vermogen is, is afhankelijk van het concrete geval. Daaronder kunnen zowel feitelijke handelingen als rechtshandelingen worden begrepen, waaronder het doen van onderhoud, het innen van huur of rente, het vervangen van onderdelen en het verkopen en inkopen van voorraden.6

Tijdens het bewind kan de rechthebbende slechts met medewerking van de bewindvoerder over de onder het bewind staande goederen beschikken (art. 1:438 lid 2 BW). Beschikken betekent vervreemden of bezwaren.

Beheren en beschikken sluiten elkaar niet uit. Onder omstandigheden kan een beschikkingshandeling immers als onderdeel van het beheer worden beschouwd.7

Procesvertegenwoordiging door de bewindvoerder

Tijdens het bewind vertegenwoordigt de bewindvoerder bij de vervulling van zijn taak de rechthebbende in en buiten rechte (art. 1:441 lid 1 BW). De vertegenwoordigingsbevoegdheid van de bewindvoerder is dus uitdrukkelijk beperkt tot de vertegenwoordiging in het kader van de vervulling van zijn taak. Bij deze vertegenwoordiging kan de bewindvoerder op eigen naam optreden.8 Is de bewindvoerder niet tot vertegenwoordiging bevoegd, dan kan en moet de rechthebbende zelf in rechte optreden.9 Met betrekking tot de vraag of een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling op de rechthebbende tot de beheers- of beschikkingsbevoegdheid van de bewindvoerder kan worden gerekend, is in het al meermalen genoemde arrest van 25 mei 2012 overwogen:

“3.3. Het middel gaat (…) ervan uit dat een schuldenaar over wiens tegenwoordige en toekomstige goederen op de voet van Titel 19 van Boek 1 BW bewind is ingesteld, in een verzoek om toepassing van de schuldsaneringsregeling slechts kan worden ontvangen indien dat verzoek mede wordt ingediend door de in art. 1:435 BW bedoelde bewindvoerder (hierna: de beschermingsbewindvoerder).

Dat uitgangspunt vindt geen steun in de wet.

De indiening van een verzoek om toepassing van de schuldsaneringsregeling uit te spreken kan niet worden beschouwd als een daad van beheer over de onder bewind staande goederen waartoe de beschermingsbewindvoerder ingevolge art. 1:438 lid 1 BW bij uitsluiting bevoegd is. Het is ook geen daad van beschikking over de onder bewind staande goederen, die de schuldenaar ingevolge art. 1:438 lid 2 slechts met zijn medewerking (of machtiging van de kantonrechter) zou kunnen verrichten. Het indienen van een zodanig verzoek behoort dan ook niet tot de in art. 1:441 BW bedoelde taak van de beschermingsbewindvoerder, zodat die de schuldenaar niet in rechte vertegenwoordigt bij de indiening van het verzoek. Evenmin kan worden aangenomen dat de schuldenaar over wiens goederen bewind is ingesteld slechts samen met de beschermingsbewindvoerder bevoegd is toepassing van de schuldsaneringsregeling te verzoeken.

Een en ander neemt niet weg dat het bewind en de houding van de beschermingsbewindvoerder met betrekking tot het verzoek relevante omstandigheden vormen die de rechter bij zijn beslissing op het verzoek in aanmerking dient te nemen. Indien het standpunt van de beschermingsbewindvoerder niet voldoende bekend is, dient hij door de rechter te worden opgeroepen teneinde te worden gehoord op het verzoek om de toepassing van de schuldsaneringsregeling uit te spreken.

Hetgeen hiervoor is overwogen met betrekking tot genoemd verzoek geldt eveneens voor het aanwenden van een rechtsmiddel tegen de afwijzing van een dergelijk verzoek.”10

Deze beslissing is duidelijk, zoals het hof heeft overwogen en het middel dan ook niet bestrijdt. Het betoog van het middel komt er op neer dat het arrest is achterhaald door de wijziging die art. 1:441 lid 1 BW heeft ondergaan per 1 januari 2014. Toen is aan het slot van art. 1:441 lid 1 BW toegevoegd dat de bewindvoerder voor de rechthebbende alle handelingen kan verrichten die aan een goed bewind bijdragen.11 Deze bepaling is in de wet opgenomen in reactie op onduidelijkheid die in de praktijk bleek te bestaan over de taken van de bewindvoerder. In de memorie van toelichting bij het ontwerp waarbij deze wijziging is voorgesteld (onderdeel T van dat ontwerp), is opgemerkt:

“3. Voornaamste wijzigingen

(…)

k. taak bewindvoerder (…)

In de praktijk blijkt onduidelijkheid te bestaan over de taken van de bewindvoerder. Dit komt ook naar voren in de reacties in de consultatie. Het gaat daarbij met name over de vraag welke taak de bewindvoerder heeft ten aanzien van (problematische) schulden. De verwachtingen van rechthebbenden, kantonrechters en bewindvoerders ten aanzien van het te bereiken doel van onderbewindstelling lopen in de praktijk soms uiteen. Sommige rechthebbenden verwachten dat hun schuldenproblematiek wordt opgelost, sommige kantonrechters verwachten dat de bewindvoerder schulden in geen geval laat oplopen en sommige bewindvoerders weten niet goed wat redelijkerwijs van hen verwacht mag worden. Voor de taakopvatting van de bewindvoerder is van belang wat hij mag doen en wat hij moet doen. Ten aanzien van de eerste vraag voorziet het wetsvoorstel erin dat de bewindvoerder alle handelingen kan verrichten die aan een goed bewind bijdragen. Daarmee wordt de in de praktijk bestaande ruime taakopvatting van de bewindvoerder beter tot uitdrukking gebracht (zie onderdeel T).”12

En:

“Onderdeel T

Thans geeft artikel 441, in aanvulling op artikel 438, nader aan wat de taak van de bewindvoerder inhoudt: hij vertegenwoordigt de rechthebbende in en buiten rechte en hij draagt zorg voor een doelmatige belegging van het vermogen van de rechthebbende voor zover dit niet voor voldoende

verzorging van deze dient te worden besteed (…).

Zoals uiteengezet in het algemeen deel onder 3.k bestaat in de praktijk onduidelijkheid over de taakomschrijving van de bewindvoerder. Daartoe wordt voorgesteld om in artikel 441, eerste lid, een ruime taakopvatting tot uitdrukking te brengen, in de zin dat de bewindvoerder de bevoegdheid heeft om te doen wat aan een goed bewind bijdraagt. Deze taakopvatting kwam eerder ook aan de orde in de antwoorden van de toenmalige Minister van Justitie op vragen van de leden Vos en Van Gent, Aanhangsel II, 2005/06, nr. 1763. De aanvulling geeft ook uitdrukking aan de omstandigheid dat de bewindvoerder proactief dient te zijn, dient na te gaan op welke voorzieningen deze aanspraak kan maken en ook tijdig de daarvoor nodige aanvragen dient te doen. Tevens dient de bewindvoerder ingeval beslag wordt gelegd op onder bewind staande goederen, ervoor te zorgen dat de beslagvrije voet in de zin van artikel 475c en 475d van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering correct wordt toegepast. Op deze wijze kan de bewindvoerder bijdragen aan het stabiliseren van de financiële situatie van de rechthebbende. (…)

De bewindvoerder is niet verplicht om een betalingsregeling met schuldeisers te treffen. Dit is uitdrukkelijk de taak van schuldhulpverleners (zie het eerdergenoemde wetsvoorstel gemeentelijke schuldhulpverlening) en vloeit voort uit de WSNP. Aangezien deze beide regelingen beperkingen kennen in de termijn en in de personen die in aanmerking komen voor schuldhulpverlening en schuldsanering, zullen er altijd personen zijn die problematische schulden hebben maar niet (langer) in aanmerking komen voor schuldhulpverlening of schuldsanering. Het behoort tot de taak van de beschermingsbewindvoerder om te bezien of de rechthebbende in aanmerking kan komen voor schuldhulpverlening of schuldsanering en hem zonodig te begeleiden om aan de daarvoor geldende eisen te voldoen. Indien de rechthebbende geen beroep kan doen op één van beide regelingen, staat het zijn bewindvoerder vrij om te een betalingsregeling met crediteuren te treffen. De voornaamste taak van een bewindvoerder in een schuldenbewind is het stabiliseren van de financiële situatie.”13

Uit art. 1:441 lid 1, slotzin, BW en de hiervoor in 3.5 weergegeven toelichting daarop volgt echter niet, anders dan het middel inhoudt, dat de wetgever ook wat betreft het doen van het verzoek om toepassing van de schuldsaneringsregeling een andere regel heeft willen laten gelden, een andere regel dus dan is gegeven in het arrest van 25 mei 2012. Zoals het hof terecht in rov. 3.5.6 en 3.5.7 heeft overwogen, valt uit een passage van de nota naar aanleiding van het verslag bij het ontwerp eerder het tegendeel af te leiden. Die passage – die het hof ook aanhaalt – luidt:

“Men zie over de betrokkenheid van de beschermingsbewindvoerder bij het verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling ook de uitspraak van de Hoge Raad van 25 mei 2012 (LJN BV4010).”15

Het arrest van 25 mei 2012 is de wetgever dus niet ontgaan. Zou bedoeld zijn om een andere regel te laten gelden dan dit arrest op het onderhavige punt bevat, dan zou men hebben mogen verwachten dat dit in de wetsgeschiedenis tot uitdrukking was gebracht.16 Daaruit volgt dat op dit punt juist geen wijziging is beoogd. De literatuur neemt dan ook veelal aan dat de regel van het arrest van 25 mei 2012 na 1 januari 2014 is blijven gelden.17

Het hof heeft dus terecht beslist dat de bewindvoerder niet bevoegd is om een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling op de rechthebbende te doen, en dat de rechthebbende dat verzoek dus zelf moet doen.

Alternatieven

Een curator heeft (wel) de bevoegdheid om een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling op de onder curatele gestelde in te dienen. Anders dan de rechthebbende van wie de goederen onder bewind zijn gesteld, is de onder curatele gestelde handelingsonbekwaam (art. 1:381 leden 2 en 3 BW). Dat heeft tot gevolg dat de onder curatele gestelde ook onbekwaam of onbevoegd is tot het voeren van processen, behoudens in zaken van curatele (art. 1:381 lid 6 BW).18 Een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling betreft niet een zaak van curatele, zodat een onder curatele gestelde schuldenaar zelf niet-ontvankelijk is in een dergelijk verzoek.19

Sinds 1 januari 2014 is de bewindvoerder bevoegd om te verzoeken de rechthebbende onder curatele te stellen (art. 1:379 lid 1 BW).20 Daarbij zij opgemerkt dat het beschermingsbewind en de curatele niet naast elkaar kunnen bestaan: het aanvangen van de ene regeling, betekent dat de andere eindigt (de art. 1:389 lid 1, aanhef en onder c, en 1:449 lid 1 BW). De bewindvoerder zou in dit geval dus deze weg kunnen volgen.

Als het voor een schuldenaar niet mogelijk is om zelf een verzoek tot toelating tot de schuldsaneringsregeling te doen, kan het verzoek voorts worden gedaan door het college van burgemeesters en wethouders van de gemeente waarin deze persoon zijn woon- of verblijfplaats heeft (art. 284 lid 4 Fw). Dit artikellid is bij amendement toegevoegd aan de WSNP.21 Ter toelichting op het amendement is opgemerkt dat ‘een deel van de mensen die een beroep zouden kunnen doen op een schuldsaneringsregeling, in omstandigheden als ontruiming, uithuiszetting of boedelverkoop, niet in staat of onmachtig kan zijn om een moratorium te vragen’, en dat het ‘in zo’n geval het wenselijk is dat het gemeentebestuur de rechter om een moratorium kan vragen’. In een voorstel tot wijziging van de WSNP uit 2005 is voorgesteld om het artikellid te schrappen, omdat geen gebruik werd gemaakt van deze bevoegdheid.22 Bij amendement is echter voorgesteld om het artikellid te behouden, welk amendement is aangenomen. In de toelichting in dat amendement staat:

“Een deel van de mensen die een beroep zouden kunnen doen op een schuldsaneringsregeling kan in omstandigheden als ontruiming, uithuiszetting, boedelverkoop of energie- en waterafsluiting, niet in staat of onmachtig zijn om een moratorium te vragen. In zo’n geval is het wenselijk dat het College van Burgemeester en Wethouders de rechter om een moratorium kunnen vragen. Dat is dan in het belang van de schuldenaar en/of diens gezinsleden. Het College van Burgemeester en Wethouders kunnen dit doen door een voorlopige voorziening te vragen. Bij een dergelijke aanvraag gelden alle bepalingen van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen; dit brengt mee dat het College van Burgemeester en Wethouders bij voorlopige voorziening ook een verbod kunnen vragen om energie en water af te sluiten en kunnen verzoeken om de executie van oude vonnissen op te schorten.”23

De in de toelichting op de beide amendementen genoemde gevallen lijken me slechts voorbeelden van toepassingsmogelijkheden te zijn en dus niet een limitatieve opsomming daarvan. De bewindvoerder zou het mogelijk in dit geval dus ook daarnaar kunnen leiden dat van deze mogelijkheid wordt gebruikgemaakt.

Bespreking middel