Uitspraken

Het middel bestaat, na een verzoek om het cassatieberoep ex parte en geanonimiseerd te behandelen en een inleiding, uit vier onderdelen.

Onderdeel 1 is gericht tegen rov. 3.2 van de bestreden beschikking. Het onderdeel klaagt dat de vooropstelling van het hof dat staatseigendommen met een publieke bestemming in elk geval niet vatbaar zijn voor gedwongen executie, onjuist is voor zover het hof daarmee bedoeld zou hebben dat goederen met een publieke bestemming nooit vatbaar kunnen zijn voor executie. Het hof miskent dan dat een staat, ook ten aanzien van goederen met een publieke bestemming, vrijwillig afstand kan doen van immuniteit van executie, aldus het onderdeel.

De klacht berust op een onjuiste lezing van de beschikking. In rov. 3.2 heeft het hof in algemene bewoordingen het kader geschetst voor het aannemen van immuniteit van executie van vreemde staten en verwezen naar rechtspraak van de Hoge Raad. In deze rechtspraak heeft de Hoge Raad overwogen dat staatseigendommen met een publieke bestemming in elk geval niet vatbaar zijn voor gedwongen executie.3 Vervolgens heeft het hof in rov. 3.3 overwogen, kort samengevat, dat conservatoire maatregelen mogelijk zijn als de vreemde staat daarmee instemt in de gevallen als bedoeld in art. 18, onder a en b, Verdrag van de Verenigde Naties inzake de immuniteit van rechtsmacht van staten en hun eigendommen (hierna: VN-Verdrag).4 In rov. 3.5 heeft het hof overwogen dat in deze zaak het geval van instemming als bedoeld in art. 18, onder a, VN-Verdrag aan de orde is. Het hof gaat in rov. 3.5 ervan uit dat [vreemde staat] afstand heeft gedaan van immuniteit van executie ten aanzien van goederen waarvan komt vast te staan dat zij onder de waiver vallen en dat deze goederen dus voor executie vatbaar zijn. De Overeenkomst bevat in art. 26, onder a, een algemene waiver van immuniteit van executie en in art. 26, onder b, een aantal uitzonderingen. De uitzonderingen in art. 26, onder b, betreffen goederen waarvan kan worden aangenomen dat deze voor publieke doelen bestemd zijn. Tegelijkertijd is aannemelijk dat er ook goederen met een publieke bestemming zijn die niet onder de uitzonderingen van art. 26, onder b, van de Overeenkomst vallen. Op die goederen kan de waiver van toepassing zijn, zodat deze goederen voor executie vatbaar zijn. Het hof heeft dus niet geoordeeld dat goederen met een publieke bestemming nooit vatbaar kunnen zijn voor executie, zodat de klacht faalt.

Onderdeel 2 is gericht tegen rov. 3.4 en 3.5, waarin het hof heeft overwogen dat [eiseres] moet stellen en bewijzen dat de staatseigendommen van [vreemde staat] waarop [eiseres] beslag wil leggen, niet onder de contractuele uitzonderingen op de waiver vallen. Volgens het onderdeel is dit oordeel onjuist, omdat het hof [vreemde staat] recht had moeten toepassen op de vraag naar de verdeling van de stelplicht en bewijslast. De Overeenkomst bevat een rechtskeuze voor [vreemde staat] recht, zodat dit recht de uitleg van de overeenkomst beheerst, waaronder (gelet op art. 10:13 BW) de vraag naar de stelplicht en bewijslastverdeling. Voor zover het hof dit niet heeft miskend, is zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd, omdat het ten onrechte geheel niet is ingegaan op de stellingen van [eiseres] over het toepasselijke recht en de bewijslastverdeling naar [vreemde staat] recht. Onderdeel 3 sluit hierbij aan met de klacht dat zelfs als Nederlands of internationaal recht van toepassing zou zijn, het oordeel in rov. 3.4 en 3.5 onjuist is, omdat het hof is uitgegaan van een onjuiste en onwenselijke opvatting over art. 150 Rv en/of art. 18, onder a, VN-Verdrag. Bovendien heeft het hof zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd, omdat niet voldoende is ingegaan op stellingen van [eiseres] over de tekst van art. 26 van de Overeenkomst, aldus het onderdeel.

Deze onderdelen kunnen gezamenlijk worden besproken. Het middel klaagt niet over het uitgangspunt in rov. 3.2 van de bestreden beschikking dat Nederlands recht van toepassing is op de vraag of en in hoeverre [vreemde staat] in deze zaak immuniteit van executie geniet.5 Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad wordt de uitvoerbaarheid in Nederland van zowel conservatoire als executoriale maatregelen tegen vreemde staten ingevolge art. 13a Wet AB door het internationaal publiekrecht beperkt in die zin dat dergelijke maatregelen zijn uitgesloten, tenzij en voor zover sprake is van een geval als bedoeld in art. 18 of art. 19 VN-Verdrag.6

In de onderhavige zaak is de uitzondering van art. 18, onder a, VN-Verdrag aan de orde, waarin is opgenomen dat een staat afstand kan doen van het beroep op immuniteit in een internationale overeenkomst. De waiver bepaalt zijn eigen reikwijdte9, terwijl het ook voor de hand ligt dat de inhoud van de waiver niet extensief moet worden uitgelegd.10 Anders dan het middel betoogt, gaat het in deze zaak niet om de uitleg van de waiver, maar om de vraag op wie de bewijslast rust dat de eigendommen van [vreemde staat] vatbaar zijn voor beslag en executie. In deze zaak staat vast dat Nederlands recht van toepassing is op de vraag of en in hoeverre [vreemde staat] immuniteit van executie geniet. Nu [eiseres] verzoekt om in Nederland beslag te mogen leggen, geldt overeenkomstig rov. 3.5.3 van de beslissing van de Hoge Raad inzake Morning Star/Gabon dat de stelplicht en bewijslast met betrekking tot de vatbaarheid voor beslag en executie rusten op de schuldeiser die beslag legt of wil leggen. Er is naar mijn mening geen reden om bij toepassing van de uitzondering van art. 18, onder a, VN-Verdrag een ander uitgangspunt te hanteren dan bij art. 19, onder c, VN-Verdrag.

Het hof heeft in rov. 3.4 terecht op grond van de prejudiciële beslissing van de Hoge Raad inzake Morning Star/Gabon aangenomen dat het op de weg ligt van [eiseres] om aan te tonen dat de door haar aangewezen goederen van [vreemde staat] vatbaar zijn voor beslag en executie. Nu [eiseres] zich in dit verband beroept op de waiver, is het aan [eiseres] om aan te tonen dat de door haar aangewezen goederen onder de reikwijdte van de waiver vallen, zoals het hof terecht heeft geoordeeld. Onjuist is de door het onderdeel verdedigde opvatting dat de stelplicht en bewijslast met betrekking tot de vraag of goederen van een vreemde staat vatbaar zijn voor beslag en executie niet worden beheerst door Nederlands recht en/of dat de bewijslastverdeling die is aangenomen in de beslissing inzake Morning Star/Gabon niet geldt bij toepassing van de uitzondering van art. 18, onder a, VN-Verdrag. De klacht faalt dus.

Deze beginselen zijn eveneens van toepassing op een contractueel overeengekomen waiver ten aanzien van een beroep op immuniteit van executie, waarin expliciet is bepaald welke contractspartij een beroep moet doen op de waiver (en dus de bewijslast draagt om aan te tonen dat de waiver van toepassing is), en welke contractspartij een beroep moet doen op een uitzondering op de waiver (en dus de bewijslast draagt om aan te tonen dat een dergelijke uitzondering van toepassing is).

Mocht [vreemde staat] (al dan niet in kort geding) dit beslag willen bestrijden, dan dient [vreemde staat] naar [vreemde staat] recht te stellen en te bewijzen dat niettemin sprake is van beslag op één van de specifieke categorieën van vermogensbestanddelen die zijn uitgesloten van de waiver in artikel 26(b) van de Overeenkomst. Artikel 26(b) van de Overeenkomst legt het doen van een beroep (en dus ook de bewijslast) op één van de limitatieve uitzonderingen immers nadrukkelijk bij [vreemde staat] neer; deze bewijslastverdeling dient door de Nederlandse rechter gerespecteerd te worden.’ [voetnoten weggelaten, A-G]

[eiseres] werkt in nr. 3.24 e.v. van het beroepschrift uit dat het voorgaande ook geldt op basis van Nederlands recht, in het bijzonder dat het ook naar Nederlands recht aan [vreemde staat] is om te stellen en bewijzen dat de goederen vallen onder de uitzondering van art. 26, onder b, van de Overeenkomst.

Het hiervoor weergegeven betoog van [eiseres] steunt geheel op het uitgangspunt dat art. 26 van de Overeenkomst ‘expliciet’ of ‘nadrukkelijk’ bepaalt dat de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de uitzonderingen in art. 26, onder b, van de Overeenkomst rusten op [vreemde staat] . Op basis daarvan meent [eiseres] dat zij alleen moet stellen en bewijzen dat de waiver rechtsgeldig tot stand is gekomen en dat [vreemde staat] (eventueel) zal moeten stellen en bewijzen dat sprake is van een uitzondering als bedoeld in art. 26, onder b, van de Overeenkomst, omdat een beroep op deze uitzonderingen moet worden aangemerkt als bevrijdend verweer. Het hof heeft [eiseres] niet gevolgd in deze uitleg. Het oordeel van het hof in rov. 3.4 komt erop neer dat [eiseres] – in lijn met het uitgangspunt dat de Hoge Raad heeft geformuleerd in de beslissing inzake Morning Star/Gabon – moet stellen en bewijzen dat er een waiver is overeengekomen die zich mede uitstrekt tot de goederen waarop [eiseres] het oog heeft en dat de reikwijdte van de waiver wordt bepaald door art. 26, onder a en b, van de Overeenkomst samen. Dat betekent dat [eiseres] naar het oordeel van het hof ook moet aantonen dat de beslagobjecten niet onder de uitzonderingen van art. 26, onder b, van de Overeenkomst vallen.

Het oordeel van het hof is niet onjuist of onbegrijpelijk. Van een expliciete of nadrukkelijke bepaling over de verdeling van stelplicht en bewijslast of wie zich op welk gedeelte van de waiver zal moeten beroepen, is – anders dan [eiseres] meent – geen sprake. Zowel naar [vreemde staat] recht – uitgaande van de stellingen die [eiseres] in dat verband heeft ingenomen – als naar Nederlands recht dwingt de tekst van de waiver niet tot de door [eiseres] voorgestane verdeling van stelplicht en bewijslast. Uit de woorden ‘the [vreemde staat] agrees not to claim, and hereby waives, such immunity to the fullest extent permitted (…)’ in art. 26, onder a, en ‘[t]he above waiver shall not apply to [vreemde staat] ’s [goederen onder (i)-(v), A-G]’ in art. 26, onder b, volgt een dergelijke verdeling van stelplicht en bewijslast niet. [eiseres] heeft geen andere argumenten aangevoerd voor de door haar bepleite uitleg, zodat niet valt in te zien dat het hof – naar [vreemde staat] of Nederlands recht – de uitleg van [eiseres] moest volgen.

De slotsom is dat de onderdelen 2 en 3 falen.

Onderdeel 4 klaagt over het oordeel van het hof in rov. 3.5 dat [eiseres] niet meer heeft aangevoerd dan dat de beslagobjecten prima facie niet onder de uitzonderingen van art. 26, onder b, van de Overeenkomst vallen. Dit oordeel is onvoldoende gemotiveerd, omdat niet is ingegaan op essentiële stellingen van [eiseres] . Het hof heeft geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende beslagobjecten en is niet kenbaar ingegaan op uitgebreide stellingen in het beroepschrift over de activa die worden gehouden door [A] (een vennootschap die actief is in de oliewinning en oliehandel in [vestigingsplaats] ). Zonder nadere motivering valt niet in te zien dat niet meer zou zijn aangevoerd dan dat deze goederen prima facie niet vallen onder de uitzonderingen van art. 26, onder b, van de Overeenkomst, aldus het onderdeel.

Het onderdeel (onder 4.1) klaagt dat het oordeel van het hof onvoldoende is gemotiveerd in het licht van de stellingen van [eiseres] ten aanzien van de bankrekeningen, nu het voor [eiseres] onmogelijk is om een gedetailleerd inzicht te verkrijgen in deze bankrekeningen en zij (dus) niet kan aantonen dat deze bankrekeningen nooit zijn gebruikt voor militaire of diplomatieke doeleinden. Aan het onderdeel kan worden toegegeven dat het voor schuldeisers in de praktijk lastig of vrijwel onmogelijk kan zijn om aan te tonen dat een vermogensbestanddeel van een vreemde staat een andere dan een publieke bestemming heeft en dat dit probleem op vergelijkbare wijze speelt waar van [eiseres] wordt verlangd dat zij aantoont dat de bankrekeningen niet vallen onder de categorieën van goederen die in art. 26, onder b, van de Overeenkomst zijn uitgesloten van de waiver. Dit is echter de consequentie van de vaste rechtspraak van de Hoge Raad sedert zijn prejudiciële beslissing inzake Morning Star/Gabon die recentelijk opnieuw op dit punt is bevestigd in het arrest Kazachstan/Stati c.s.11 In het licht van deze rechtspraak is het oordeel van het hof niet onvoldoende gemotiveerd, zodat de klacht faalt.

Het onderdeel (onder 4.2-4.4) klaagt dat het hof niet is ingegaan op de uitvoerige argumentatie omtrent [A] . In haar beroepschrift (nr. 6.10-6.11) heeft [eiseres] betoogd dat het verlof voor het leggen van beslag onder [A] kan worden toegewezen, omdat de bedragen die [A] (mogelijk) verschuldigd is, niet onder de uitzonderingen op de waiver in art. 26, onder b, van de Overeenkomst vallen. Daartoe heeft [eiseres] gesteld dat uit [verdrag] (hierna: [verdrag] ) volgt dat de olie-inkomsten in het [fonds] (hierna: [fonds] ) niet gebruikt mogen worden voor diplomatieke, consulaire of defensie-gerelateerde doeleinden. Volgens artikel 21 [verdrag] moeten deze inkomsten (onder meer) worden besteed aan: (i) landbouw, (ii) fysieke infrastructuur en dienstverlening op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg, (iii) wegen, spoorwegen en andere kritieke infrastructuur, en (iv) industrialisering.