Uitspraken

Gelet op de hiervoor in 2.2 vermelde grondslagen van de vorderingen en het feit dat Belba c.s. in cassatie noch opkomen tegen de uitleg van hun vorderingen door het hof (vordering I is gegrond op art. 843a Rv, vordering II op het eigendomsrecht van de stukken waaruit de administratie bestaat, zo volgt uit de overwegingen van het hof), noch tegen de afwijzing van vordering II door het hof, ligt het voor de hand om eerst in te gaan op de grondslag van art. 843a Rv voor vordering I en het oordeel daarover van het hof. Ik sta eerst stil bij de betekenis van art. 843a Rv.

Art. 843a Rv

Art. 843a Rv beoogt partijen toegang te geven tot bewijsmiddelen die bestaan uit fysieke of digitale gegevensdragers (in art. 843a Rv ‘bescheiden’ genoemd)10 en die een ander onder zich heeft. De bepaling behoort daarmee tot het bewijsrecht.11

Art. 843a lid 1 Rv stelt voor toewijzing van een op deze bepaling gegronde vordering drie cumulatieve voorwaarden: (i) dat de verzoeker een rechtmatig belang heeft bij de inzage, (ii) dat het gaat om bepaalde bescheiden en (iii) dat die bescheiden betrekking hebben op een rechtsbetrekking waarbij de verzoeker of een rechtsvoorganger van de verzoeker partij is.12 Over deze voorwaarden – die sterk met elkaar samenhangen – bestaat de nodige literatuur.13

Als al gezegd hangen de voorwaarden van art. 843a lid 1 Rv met elkaar samen: al die voorwaarden zijn samen erop gericht te bewerkstelligen dat alléén recht op inzage bestaat als duidelijk is dat inzage op haar plaats is en dat het inzagerecht (dus) niet kan worden gebruikt voor fishing expeditions. Asser merkt hierover m.i. terecht op:

“Het rechtmatig belang wordt niet alleen bepaald door het doel waartoe de stukken worden opgevraagd, maar ook door de aard en inhoud van de opgevraagde stukken; hoe specifiek de stukken moeten worden genoemd hangt af van het doel dat de inzage moet dienen en de rechtsbetrekking waarop ze betrekking hebben; en ten slotte bepaalt ook deze rechtsbetrekking niet alleen het belang en de rechtmatigheid daarvan, maar ook welke stukken opgevraagd kunnen worden. (…) Men kan deze ‘eisen’ dan ook beter beschouwen als – meer dan eens samenhangende – factoren bij de afweging op basis waarvan het antwoord moet worden gegeven op de vraag of de vordering tot inzage moet worden toegewezen, zoals ook andere factoren een rol kunnen spelen die – als verweren – in art. 843a lid 4 Rv staan.”19

Zie in vergelijkbare zin de toelichting op de nieuwe regeling van deze materie in de art. 194-195a Rv die op 1 januari 2025 in werking treedt:

“De voorwaarden, afwijzingscriteria en mogelijkheden voor de rechter bieden voldoende waarborgen om zogenaamde fishing expeditions tegen te gaan. Met dit begrip wordt gedoeld op het misbruik maken van de regeling van het inzagerecht door te vissen naar informatie waarop geen recht bestaat. Bijvoorbeeld omdat een duidelijk verband tussen de verlangde informatie en een concrete vordering ontbreekt of omdat naar informatie wordt gezocht waarvan de verzoeker niet weet of die ook echt bestaat en de informatie meer lijkt te worden opgevraagd om een zaak op te zetten dan om deze te kunnen onderbouwen. Om dergelijke fishing expeditions te voorkomen, is rechterlijke toetsing van het inzageverzoek of de voorwaarden waaronder inzage wordt verstrekt, steeds mogelijk. De rechterlijke toets omvat de materiële voorwaarden waaronder een recht op inzage bestaat (zie hiervoor het voorgestelde artikel 194). Deze voorwaarden brengen mee dat zowel de aanspraak als het ontstane of potentiële geschil voldoende nauwkeurig moet kunnen worden geduid alsook het verband daartussen. Hierbij kan de rechter de aard van de verzochte informatie in zijn oordeelsvorming betrekken alsook de partij tegen wie het verzoek is gericht.”20

Mate van specificatie bij grote hoeveelheid documenten of bestanden

Dit betekent dat het in de eerste plaats aankomt op de gebruikte of de te gebruiken zoektermen. Wordt daarmee voldoende voldaan aan de eisen van art. 843a Rv en het belang dat deze beogen te dienen (bewijs voor wie daar recht op heeft, maar niet méér)? De zoektermen moeten, gelet op de belangen van de beslagene, niet te ruim en, voor het succes van het onderzoek, ook weer niet te beperkt zijn. In de praktijk komt dat vaak neer op het hanteren van op zichzelf staande zoektermen en combinaties van zoektermen die bepaalde resultaten insluiten. De selectie kan worden gecorrigeerd met negatieve zoektermen die bepaalde resultaten juist uitsluiten.24

Specificatie in dit geval

Zoals hiervoor bleek (zie hiervoor in 2.1 onder (vi)), is in dit geval van de hier genoemde methode gebruikgemaakt. De op de gegevensdrager geplaatste 650.252 bestanden zijn door DigiJuris geselecteerd op basis van positieve en negatieve zoektermen. Belba c.s. hebben daarover aangevoerd dat zoektermen zijn gebruikt die aannemelijk maken dat de bestanden op de lijst tot hun administratie behoren. Een en ander heeft plaats gevonden onder leiding of verantwoordelijkheid van de deurwaarder.25

De lijst met de gebruikte zoektermen met een bijbehorende korte verantwoording is overgelegd als bijlage B bij de deze procedure inleidende dagvaarding (in onderdeel II worden de zoektermen vermeld op de aanwezigheid waarvan is gezocht, niet de zoektermen op de afwezigheid waarvan is gezocht). Voorts is de complete lijst met de geselecteerde bestanden overgelegd in de vorm van een digitaal bestand als bijlage C bij de dagvaarding (de lijst is te lang om te printen en als fysiek stuk over te leggen).

Bij globale kennisneming van de lijst met de gebruikte zoektermen lijkt op het eerste gezicht aannemelijk dat met de zoektermen inderdaad de stukken worden gevonden die thuishoren in de administratie van Belba c.s.

Toepassing art. 843a Rv in dit geval

Als inderdaad sprake is van de administratie van Belba c.s., hebben zij volgens de regels van art. 843a lid 1 Rv in beginsel recht op inzage. Aan de hiervoor in 3.4-3.9 genoemde voorwaarden voor inzage is dan immers voldaan. De administratie van een persoon heeft immers per definitie ‘betrekking op een rechtsbetrekking waarbij deze partij is’ (iemands administratie vormt immers mede de vastlegging van de rechtsbetrekkingen waarbij hij partij is). Het belang bij de inzage en het voldoende concreet zijn van het inzageverzoek zijn dan in beginsel gegeven. Wat dit betreft is het opvallend dat het hof in rov. 2.6 lijkt te ontkennen dat het feit dat het gaat om de administratie van Belba c.s., in beginsel voor inzage al voldoende is en dat het nagaat of andere mogelijke rechtsbetrekkingen die inzage zouden kunnen rechtvaardigen. In voetnoot 11 bij het middel wordt hier dan ook terecht op gewezen. Onderdeel II wijst er echter ook terecht op dat het hof uiteindelijk aan het slot van rov. 2.6 onderkent dat het toegang willen krijgen tot de eigen administratie, voldoende is of kan zijn voor inzage (althans dat als mogelijkheid onder ogen ziet). Het hof overweegt daar – en daarop berust zijn oordeel uiteindelijk in zijn geheel –:

“Zelfs als hiermee voldoende concreet een rechtsbetrekking is geïdentificeerd, geldt dat de gehanteerde zoekvragen om de grofweg 650 duizend bestanden te selecteren zodanig ruim zijn, dat het hof niet overtuigd is dat de daarmee geselecteerde bestanden allemaal behoren tot de administratie van Belba c.s. Belba c.s. hebben hun vordering gezien de betwisting door [verweerster] dan ook onvoldoende onderbouwd. De vordering tot inzage (vordering I) moet daarom afgewezen worden.”

Deze motivering is in het licht van hetgeen hiervoor in 3.10-3.12 is opgemerkt, wat problematisch. Het hof maakt immers niet inzichtelijk waarom het “niet overtuigd is dat de met de zoektermen geselecteerde bestanden allemaal behoren tot de administratie van Belba c.s.”. Het lijkt voor de hand te liggen de reden hiervoor te zoeken in ‘de betwisting door [verweerster] ’ waarnaar het hof in de volgende zin verwijst. Het hof vermeldt echter niet wat die betwisting door [verweerster] inhoudt. Vermoedelijk heeft het hof het oog op een deel van het hiervoor in 2.3 vermelde verweer van [verweerster] , dat de rechtbank heeft vermeld in rov. 5.6 van haar vonnis. Dat zal dan niet dat deel zijn dat inhoudt dat Belba c.s. al beschikken over hun eigen administratie. In dat geval zou het hof immers simpelweg hebben overwogen dat inzage niet nodig is in de zin van art. 843a lid 4 Rv, en zou het de vordering op die grond hebben afgewezen. Het hof overweegt echter niets in die trant. Belba c.s. hebben ook gemotiveerd aangevoerd dat het wel om hun administratie gaat en dat lijkt het hof ook met zoveel woorden te aanvaarden, maar met de tegenwerping dat het “niet overtuigd is dat de met de zoektermen geselecteerde bestanden allemaal behoren tot de administratie van Belba c.s.” (cursivering toegevoegd).

Blijft over het verweer van [verweerster] dat het háár administratie betreft én dat de bestanden vertrouwelijke of persoonlijke informatie bevatten, waarmee Belba c.s. niets te maken hebben. De vraag is of de verwijzing naar dit verweer het oordeel van het hof kan dragen.

De rechter zal hier dus met een ‘tussenoplossing’ moeten komen, waarbij zo goed mogelijk de tegenstrijdige belangen met elkaar worden verzoend. Art. 843a lid 2 Rv, dat als gezegd inhoudt dat de rechter zo nodig de wijze waarop inzage zal worden verschaft, bepaalt, biedt daartoe de mogelijkheid. Die bepaling geeft de rechter immers blijkens haar tekst de mogelijkheid om voorschriften te geven. Die bepaling maakt ook duidelijk dat het daarbij om een ambtshalve uit te oefenen bevoegdheid gaat.29 De lagere rechtspraak luidt dan ook in die zin.30 Het al genoemde HR 19 februari 2021 bevat ook overwegingen die in deze zin zijn op te vatten.31 De opvolger van de bepaling, art. 195 lid 2 Rv, dat als gezegd op 1 januari 2025 in werking treedt, is bovendien uitdrukkelijk in deze zin bedoeld. De toelichting lijkt er daarbij van uit te gaan dat het om al geldend recht gaat. Opgemerkt wordt:

“Als de rechter het inzageverzoek toewijst, bepaalt hij de voorwaarden, de wijze waarop en de termijn waarbinnen inzage moet worden verstrekt. Deze bepaling in het tweede lid van artikel 195 (nieuw) is ontleend aan artikel 843a, tweede lid. Aan het inzageverzoek kan de rechter bijvoorbeeld de voorwaarde verbinden dat de partij aan wie inzage moet worden verstrekt, vertrouwelijk met de verkregen informatie omgaat. Een andere voorwaarde kan inhouden dat de informatie alleen op de griffie ter inzage hoeft te worden gedeponeerd om te voorkomen dat de gegevens verder worden verspreid. Bij de wijze waarop de gegevensverstrekking moet plaatsvinden, kan de rechter bijvoorbeeld bepalen dat de informatie naar de zitting wordt meegenomen, zodat ook de rechter daarvan kan kennisnemen. Verder valt te denken aan het aanwijzen van een onpartijdige derde die de gegevens mag inzien en daarvan bijvoorbeeld slechts mededeling mag doen aan de verzoeker. De rechter kan partijen ook bevelen samen een of meer deskundigen aan te wijzen die een selectie maken van de gegevens waarop wel en waarop geen recht op inzage bestaat. (…)”32

De als laatste in dit citaat genoemde weg zou in dit geval mogelijk een oplossing kunnen zijn. Ook kan worden gedacht aan het toevoegen van meer positieve of negatieve zoektermen aan de lijst van bijlage B bij de dagvaarding om uit de reeds gemaakte selectie een nadere selectie te maken, zo dat mogelijk is. M.i. mag van de aangesproken persoon, in dit geval [verweerster] , gevergd worden dat hij of zij behoorlijk meewerkt aan het maken van een selectie die tot inzage kan leiden. Art. 843a lid 1 Rv brengt mee dat de kosten van een extra onderzoek in beginsel ten laste komen van degene die inzage wenst. Ook kan de vraag worden gesteld hoe bezwaarlijk het is dat deels inzage wordt gegeven in stukken waarop geen recht bestaat, als dat onvermijdelijk is (wat het standpunt is dat Belba c.s. in dit geval innemen). Dat vraagt om een afzonderlijke afweging van de betrokken belangen.

De rechter zal hier dus een behoorlijke oplossing moeten zoeken.

Overigens hebben Belba c.s. die met vordering I ook uitdrukkelijk gevraagd. Die vordering omvat immers mede dat inzage plaatsvindt op de door de rechtbank nader te omschrijven wijze (zie hiervoor in 2.2), wat onmiskenbaar een verwijzing naar art. 843a lid 2 Rv is.

Naar ik meen kan hetgeen het hof heeft overwogen, zijn afwijzing van de inzagevordering dan ook als zodanig niet dragen.

Bespreking onderdeel II

Daarmee kom ik toe aan de bespreking van onderdeel II, dat deze kwestie aan de orde stelt. Subonderdeel II.1 klaagt dat het hof in rov. 2.6 voor de toewijsbaarheid van de vordering tot inzage ten onrechte de eis heeft gesteld dat het er van overtuigd moet zijn dat de circa 650 duizend bestanden allemaal behoren tot de administratie van Belba c.s. Een dergelijk criterium bestaat niet voor de beoordeling van de toewijsbaarheid van een vordering tot inzage van bescheiden op de voet van art. 843a Rv, aldus het subonderdeel.

Subonderdeel II.2-A voert aan dat niet zonder meer valt in te zien dat de bij selectie van de 650 duizend geselecteerde bestanden gebruikte zoektermen te ruim of te algemeen zijn, zoals het hof zegt in rov. 2.6. Subonderdeel II.2-B klaagt dat het oordeel van het hof dat Belba c.s. hun vordering, gezien de betwisting door [verweerster] , onvoldoende hebben onderbouwd, onbegrijpelijk is, gelet op de gebruikte zoektermen en het feit dat [verweerster] niet van enig specifiek bestand heeft aangevoerd dat dit niet tot de administratie van Belba c.s. behoort. Subonderdeel II.2-C veronderstelt dat het oordeel van het hof berust op toepassing van art. 149 Rv.

De klachten van de subonderdelen II.1, II.2-A en II.2-B stellen het hiervoor in 3.21 genoemde gebrek in het oordeel van het hof m.i. genoegzaam aan de orde en zijn dus gegrond. Subonderdeel II.2-C faalt omdat de veronderstelling waarvan het uitgaat, onjuist is: het oordeel van het hof berust niet op art. 149 Rv.

Bespreking onderdeel I

Subonderdeel I.1 klaagt dat het hof, na te hebben geoordeeld dat de gevorderde inzage in de bestanden op de gegevensdrager niet kan worden toegewezen op voet van art. 843a Rv, ten onrechte niet heeft onderzocht of het gevorderde op een andere rechtsgrond toewijsbaar is. De subonderdelen I.2-I.4 noemen als andere rechtsgronden waarop de gevorderde inzage zouden kunnen worden toegewezen, onrechtmatige daad (subonderdeel I.2), analoge toepassing van de regeling van revindicatie van art. 5:2 BW (subonderdeel I.3), en de verplichting van art. 3:15j BW tot openlegging van een tot administratie behorende boeken, bescheiden en andere gegevensdragers (subonderdeel I.4).

Subonderdeel I.5 voert aan dat, voor zover het oordeel van het hof in rov. 2.13 dat geen grond is voor toewijzing van de vordering tot revindicatie omdat Belba c.s. onvoldoende hebben onderbouwd dat zij eigenaar zijn van de opgevorderde (fysieke) administratie, ook ten grondslag ligt aan de afwijzing van de vordering tot inzage in de gegevensdrager, dit onjuist of onbegrijpelijk is. De beperkingen die bestaan bij revindicatie zijn volgens het subonderdeel niet van toepassing op het opeisen van gekopieerde bestanden omdat degene van wie dat wordt gevorderd de beschikking over de originele bestanden niet verliest.

Subonderdeel I.6 klaagt tot slot dat indien het hof van oordeel was dat Belba c.s. van de in subonderdelen I.2 en I.3 genoemde grondslagen afstand zouden hebben gedaan, dit onjuist dan wel onbegrijpelijk is.

De gedachte achter subonderdeel I.3 spreekt mij aan. Ieder dient tot op zekere hoogte een administratie te voeren. Voor beroepsbeoefenaren en ondernemingen geldt die plicht in uitgewerkte vorm op grond van diverse wettelijke bepalingen, die op verschillende wijzen worden gesanctioneerd (vgl. o.m. de art. 3:15i en 2:10 BW).34 Het belang bij het kunnen beschikken over de eigen administratie is dan ook zeer groot. Het zal in de praktijk lang niet altijd mogelijk zijn om de eigendom van de tot de administratie behorende stukken aan te tonen als deze zich onder een derde bevinden, zoals in dit geval. Wie revindiceert, zal immers moeten aantonen dat hij een beter recht heeft dan degene die de zaak onder zich heeft en daarvan de eigendom beweert te hebben. Vordering II is daarop bij het hof begrijpelijkerwijs stukgelopen (en het is begrijpelijk dat het middel op dit punt geen klacht bevat).

Het belang bij het kunnen beschikken over de tot een administratie behorende stukken is echter zodanig groot dat behoefte bestaat aan een aanspraak op afgifte van tenminste kopieën daarvan in het geval dat de eigendom van de stukken niet kan worden aangetoond. Die aanspraak moet dan ook in rechte worden erkend, naar ik zou menen, net zoals bijvoorbeeld recht op inzage in het eigen medisch dossier bestaat (art. 7:456 BW) of op de eigen persoonsgegevens die door een ander zijn verwerkt (art. 15 AVG).35

Voor die aanspraak is het enkele feit dat het stuk deel uitmaakt van de administratie (daartoe redelijkerwijs te rekenen valt, bijvoorbeeld omdat het betrekking heeft op de rechtspositie of financiële positie van betrokkene), dan al voldoende te achten.

Als deze aanspraak wordt aanvaard, dan hebben Belba c.s. voor de toewijzing van vordering I op de grondslag van die aanspraak voldoende aangevoerd, zoals het onderdeel onder verwijzing naar diverse passages uit de memorie van grieven betoogt. Belba c.s. hebben namelijk de hele procedure vooral aangevoerd dat het om hún administratie gaat en zij dáárom inzage daarin (waaronder afschrift daarvan) moeten krijgen, zoals de in het onderdeel aangehaalde passages inhouden.

Als genoemde aanspraak wordt aanvaard, dan lijken de subonderdelen I.1 en I.3 mij naar hun strekking gegrond.36

Voor het geval dat aan de behandeling van het onderdeel wordt toegekomen, merk ik nog op dat de veronderstellingen waarvan de subonderdelen I.5 en I.6 uitgaan, onjuist zijn en die subonderdelen daarom falen.

Belang bij slagende klachten

De rechtbank heeft vordering I afgewezen omdat naar haar oordeel het bewijsbeslag was vervallen (zie hiervoor in 2.4 en 2.5). Het hof heeft de juistheid van dit oordeel in rov. 2.7 uitdrukkelijk in het midden gelaten, zodat de vraag rijst of vordering I niet op de juistheid van dat oordeel moet afstuiten. Daarom merk ik op dat, zoals hiervoor in voetnoot 21 al vermeld, dit oordeel onjuist is: voor de toewijzing van de inzagevordering is een voorafgaand (bewijs)beslag niet vereist. Belba c.s. hebben op dit punt in hoger beroep ook gegriefd.37

Bespreking onderdeel III

Dit onderdeel faalt bij gebrek aan belang. Zoals hiervoor in 2.8 vermeld, heeft het hof de zaak wat betreft de nog niet door de rechtbank besliste vorderingen, inclusief de nieuw bij de rechtbank ingestelde vorderingen, aan zich gehouden (rov. 2.10 en 2.11). Het hof heeft alle vorderingen afgewezen. Dit heeft tot (opvallend) gevolg dat het tussenvonnis van de rechtbank van 31 augustus 2022 geen betekenis meer heeft. Het onderhavige geding is immers in zijn geheel geëindigd, mede doordat het hof de zaak aan zich heeft gehouden op de voet van art. 356 Rv en deze vervolgens in zijn geheel heeft afgedaan, door alle ingestelde vorderingen bij dictum te beslissen. Voor de rechtbank valt na het arrest van het hof dus niets meer te beslissen in deze zaak. Doordat de overwegingen in het tussenvonnis van 31 augustus 2022 als het ware zijn ingehaald door het arrest van het hof – het hof heeft zijn beslissingen gebaseerd op andere gronden – en het arrest van het hof niet op dat vonnis voortbouwt, komt aan dat vonnis daarom geen kracht of gezag van gewijsde toe. Een beslissing bij dictum bevat dat vonnis (immers) niet en de rechtbank kan geen volgend vonnis meer wijzen.

Van de ‘bug’ die volgens het onderdeel zou ontstaan als geen hoger beroep van het vonnis zou openstaan, is dus geen sprake. Overigens zou normaal gesproken in een geval als dit (met een procesverloop zoals hiervoor weergegeven in 2.4-2.8) naderhand van het tussenvonnis hoger beroep hebben opengestaan met het eindvonnis dan wel met een volgend tussenvonnis, zo daarvan wel hoger beroep zou zijn opengesteld. Hier is dat anders doordat het hof de zaak geheel aan zich heeft gehouden (inclusief de later ingestelde vorderingen) én de zaak daardoor in haar geheel is afgelopen, ook bij de rechtbank. Maar dat heeft als gezegd ook tot gevolg dat geen belang meer bestaat bij bestrijding van het tussenvonnis.

Zou deze bijzonderheid zich niet hebben voorgedaan dan zou steeds genoemde route van een later beroep tegen het tussenvonnis na toestemming daarvoor of ter gelegenheid van het eindvonnis gevolgd hebben kunnen worden. Van een leemte of ‘bug’ zou in dat geval dus evenmin sprake zijn geweest.

Slotsom