Uitspraken

De verdediging heeft betoogd dat de dagvaarding vanwege onvoldoende opgave van het feit (naar de rechtbank begrijpt: partieel) nietig dient te worden verklaard. In de tenlastelegging zijn opgenomen, naast 11 specifieke werken “ongeveer 4.000 werken” “van kunst waarop valselijk de naam of naamsteken is vervalst”. De verdediging is in zoverre niet in staat te bepalen om welke werken het hier gaat, zodat het onmogelijk is tegen een dergelijk vaag en uitgebreid verwijt verweer te voeren. Bovendien is de rechtbank niet in staat de tenlastelegging voor dit deel te onderwerpen aan de verschillende onderzoeken die in verband met de bewijsvraag noodzakelijk zijn.

De rechtbank verwerpt dit verweer. Zij is van oordeel dat de dagvaarding geldig is en overweegt dienaangaande als volgt.

Artikel 261 van het Wetboek van Strafvordering (Sv) strekt ertoe dat de opgave van het tenlastegelegde feit zo duidelijk is dat de verdachte zich naar behoren kan verdedigen terwijl bovendien voor de rechtbank duidelijk moet zijn wat het object van onderzoek is. In de tenlastelegging staat vermeld dat het verwijt ziet op ongeveer 4.000 etsen en/of schilderijen, waarbij van een deel (11) van die etsen een afbeelding is aangehecht. In de tenlastelegging is voorts ook aangegeven dat het gaat om etsen en/of schilderijen afkomstig uit “de zogenaamde Josef Santen verzameling”. Tegen de achtergrond van het dossier is voldoende duidelijk om welke werken het dan zou moeten gaan.

De rechtbank is van oordeel dat de tenlastelegging in samenhang met het onderliggende dossier voldoende duidelijk en feitelijk is omschreven, en het voor verdachte duidelijk moet zijn geweest tegen welk verwijt hij zich moest verdedigen. Dit is ter zitting ook ruimschoots gebleken. Aan de vereisten die in artikel 261 Sv worden gesteld is voldaan, zodat de dagvaarding geldig is.

Deze rechtbank is bevoegd tot kennisneming van de ten laste gelegde feiten en de officier van justitie is ontvankelijk. Er zijn geen redenen voor schorsing van de vervolging.

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat zowel feit 1 als feit 2, in meest ruime zin, bewezen kan worden verklaard en daartoe, kort samengevat, het volgende naar voren gebracht.

Uit de verschillende getuigenverklaringen is naar voren gekomen dat de zogenaamde ‘Santen-collectie’ niet bestaan heeft en Anton Heyboer (hierna: Heyboer) in de jaren ‘50 niet een hoeveelheid van meer dan 4.000 etsen heeft kunnen produceren. Er zijn geen werken van Anton Heyboer uit de jaren ’50 in de nalatenschap van Josef Santen (hierna: Santen) aangetroffen.

Dat de ingebrachte werken vals zijn, blijkt daarnaast uit het optische en chemische onderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut (hierna: NFI). De ets met nummer HB06 wijkt af ten opzichte van de andere, echte, onderzochte etsen waar het betreft het papier en de zwarte inkt. Door het NFI is ook een signatuuronderzoek verricht, waarbij de deskundige tot de conclusie is gekomen dat het veel waarschijnlijker is dat ets HB06 door iemand anders dan Heyboer is ondertekend dan dat deze door Heyboer zelf is ondertekend. Een representatieve verzameling van 185 van de betwiste etsen is voorts samengesteld, welke qua signaturen zijn vergeleken met een referentiecollectie uit het Gemeentemuseum Den Haag. Ook hier is de conclusie van de deskundige dat het veel waarschijnlijker is dat de betwiste etsen door iemand anders dan Heyboer zijn ondertekend, dan dat Heyboer ze zelf heeft ondertekend. Het is verder opmerkelijk dat tussen het betwiste materiaal etsen zitten met de nummering 2/12 en 3/12, terwijl getuigen hebben verklaard dat Heyboer nooit meer dan 9 afdrukken van één ets maakte.

Er zijn diverse feiten en omstandigheden die naar verdachte wijzen. Verdachte kende Santen goed uit de periode dat hij in Groningen woonde. Verdachte is opgeleid aan de Rijksacademie Amsterdam tot beeldend kunstenaar en heeft zijn hele leven de schilderkunst beoefend. Verdachte is ook een ervaren etser. Hij wil niet zeggen of hij de betwiste etsen heeft gemaakt en moet zich tijdens zijn verhoor bij de politie corrigeren wanneer hij verklaart er niet trots op te zijn dat hij beter werk dan Heyboer maakt. Verdachte heeft in de Anton Heyboer Winkel van de getuigen [naam 2] en [naam 1] nooit zijn echte naam willen geven en heeft hij zich voorgedaan als professor [professor] , hoogleraar in de archeologie. Ook was verdachte nooit bereikbaar voor de eigenaren van die winkel. Nu verdachte geen alternatieve aannemelijke verklaring heeft gegeven voor de herkomst van de door hem verkochte etsen, moet het ervoor worden gehouden dat verdachte degene is die de etsen, te koop heeft aangeboden en verkocht aan de Anton Heyboer Winkel. Aan de vereisten van opzet uit de artikelen 326b en 326 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) is voldaan, omdat verdachte op de hoogte moet zijn geweest van de valsheid van de handtekening van Heyboer op de ingebrachte werken. Dit kan worden afgeleid uit zijn kennis van het werk en de werkwijze van Heyboer in de periode 1950-1960, zijn eigen kennis en vaardigheden op het gebied van het maken van etsen, zijn kennis over de vriendschap tussen Heyboer en Santen en het niet bestaan van de ‘Santen-collectie’.

De raadsman heeft betoogd dat verdachte dient te worden vrijgesproken van het ten laste gelegde en daartoe, kort samengevat, het volgende aangevoerd.

[naam 2] en [naam 1] verklaren dat er ook andere aanbieders zijn geweest, naast de persoon die zich [professor] noemde, van werken uit de – wat zij noemen - ‘Santen-collectie’, waaronder een Zwitserse dame. Het is niet doenlijk om per werk buiten iedere twijfel vast te stellen dat verdachte het heeft aangeleverd.

De valsheid kan evenmin worden bewezen. Aan het onderzoek door Bas van Velzen van de Universiteit van Amsterdam kan geen enkele waarde voor het bewijs worden toegekend. Er is bij dit onderzoek namelijk sprake geweest van verregaande contaminatie van de bron en er heeft bewuste of onbewuste overdracht van de wetenschap over de echtheid van de werken plaatsgevonden.

Het door het NFI verrichte optisch en chemisch onderzoek is van generlei waarde. Uit een persbericht van het NFI van 31 januari 2014 blijkt immers dat papier- en inktonderzoek geen uitsluitsel kan geven over de echtheid van de werken, omdat de werken op verschillende locaties zijn gedrukt en daardoor vaak verschil in papier en inkteigenschappen kan ontstaan.

Het onderzoek van drs. Fagel van het NFI naar de signaturen op de werken moet worden beschouwd als een pseudowetenschappelijke beschouwing. Er is bovendien sprake geweest van contaminatie door de heer van Velzen, nu Van Velzen aan drs. Fagel verteld zou hebben op welke manier bepaalde signaturen geschreven zouden zijn. Daarnaast kan uit de vraagstelling van het onderzoek worden afgeleid dat de onderzoeker bij iedere signatuur wist of deze afkomstig was van werken uit de betwiste ‘Santen-collectie’ of uit de collectie van het Haags Gemeentemuseum. De deskundigheid van de onderzoeker zou in zekere mate beoordeeld kunnen worden wanneer het door hem verrichte onderzoek ‘dubbel blind’ was verricht. Dit is niet gebeurd. Daarnaast dient opgemerkt te worden dat de deskundigen de referentiecollecties hebben opgeschoond tot een verzameling in relevante opzichten vergelijkbare werken die wel significant verschilden van de betwiste werken. Onbegrijpelijk is ook dat per map alle werken zijn samengenomen waarvoor met één conclusie kon worden volstaan. Uit een oogpunt van waarheidsvinding valt niet te begrijpen dat de deskundige de betwiste signaturen niet op de door hem wetenschappelijk geachte wijze heeft onderzocht om te bezien of deze afkomstig waren van één of meerdere personen. De verdediging is verder met betrekking tot de handschriftonderzoeken niet op de hoogte gesteld van de benoeming van de deskundigen en heeft geen suggesties kunnen doen in verband met de te hanteren methode. Hiermee is inbreuk gemaakt op het beginsel van de equality of arms, wat heeft geleid tot een wetenschappelijk onzorgvuldig en ten gevolge daarvan ook onbetrouwbaar onderzoek.

Er is sprake van onherstelbare vormverzuimen in het vooronderzoek die de betrouwbaarheid van het onderzoek hebben aangetast en de NFI- rapportage kan dan ook niet meewerken tot het bewijs.

Voor het geval de rechtbank niet aanstonds tot vrijspraak zou besluiten en een van de verrichte technische onderzoeken op enig onderdeel redengevend voor het bewijs mocht achten, verzoekt de verdediging subsidiair een deskundige te benoemen ter beantwoording van de vraag of de onderzoeksopzet en de uitgevoerde onderzoeken voldoen aan de minimumeisen die daaraan gesteld moeten worden.

Niet bewezen kan worden dat de Santen-collectie niet bestaat. Anton Heyboer was in de jaren ’50 niet een prutsende alcoholist, maar een kunstenaar die juist in die periode erkenning binnen en buiten Nederland begon te krijgen. Op grond van de gedetailleerde verklaring van getuige [naam 3] , zou de voorlopige aanname moeten zijn dat Heyboer inderdaad de bestreden werken heeft vervaardigd.

Indien de rechtbank er vanuit gaat dat de werken van een valse signatuur zijn voorzien, dan is er nog geen enkel bewijsmiddel waaruit volgt dat verdachte wist dat de werken die hij aanbood aan de heren van de Anton Heyboer Winkel niet echt waren. Verdachte wil niet nader verklaren over de herkomst, omdat hij anderen niet in de problemen wil brengen. Verdachte heeft nooit gezegd of zelfs maar gesuggereerd tegenover [naam 2] en [naam 1] dat het om echte werken van Heyboer ging. De werken werden aangekocht voor prijzen die zoveel lager waren dan wat de originele vroege Heyboers zouden opbrengen, dat de indruk bestaat dat de heren van de Anton Heyboer Winkel zo hun eigen twijfels hadden over de echtheid van de werken.

Verdachte heeft ook niet aan [naam 2] en [naam 1] het verhaal over de Santen-collectie verteld. Het is aannemelijk dat [naam 2] en [naam 1] door de massale inkoop uit de – wat zij noemen – ‘Santen-collectie’ zonder enige verificatie met betrekking tot de verkopers, de herkomst en de echtheid van de werken in een zeer moeilijk parket waren beland. Om de kopers, en later de critici, te overtuigen van de echtheid van de werken, is het verhaal van [professor] en de ‘Santen-collectie’ ontstaan. De verklaringen van [naam 2] en [naam 1] met betrekking tot [professor] en de ‘Santen-collectie’ zijn inconsistent en blijken in het licht van externe bronnen onwaar. Er resteert geen bewijs voor de stelling dat verdachte het heeft doen voorkomen alsof de door hem aangeboden werken en de daarop voorkomende signaturen door Heyboer vervaardigd waren. Voor het geval de rechtbank niet aanstonds tot vrijspraak zou concluderen, wordt subsidiair verzocht de zaak aan te houden en [naam 2] en [naam 1] als getuigen te horen.

Het voorgaande samenvattend is de verdediging van mening dat niet bewezen kan worden dat de in de tenlastelegging genoemde werken door verdachte te koop zijn aangeboden, vals waren, dat, indien wel van valsheid wordt uitgegaan, verdachte wist dat de werken vals waren of dat verdachte heeft doen voorkomen alsof de werken en signaturen van Anton Heyboer waren, waardoor hij vrijgesproken dient te worden van beide ten laste gelegde feiten.

Ten aanzien van feit 1 en 2:

De rechtbank acht het onder 1 en 2 ten laste gelegde wettig en overtuigend bewezen op de wijze al hierna onder 5 weergegeven. Het komt er in de kern op neer dat de rechtbank bewezen acht dat verdachte meermalen, in een periode van zeven jaren, een grote hoeveelheid etsen met daarop een valse signatuur van Anton Heyboer heeft verkocht aan [naam 2] en [naam 1] van de Anton Heyboer Winkel. De rechtbank heeft kunnen vaststellen dat in totaal circa 1000 van dergelijke werken door verdachte zijn verkocht. Ook acht de rechtbank bewezen dat verdachte wist dat het om valse werken ging. Verdachte heeft deze werken, in strijd met de waarheid, bij de afnemers gepresenteerd als ware het werken van Heyboer uit zijn Haarlemse periode, in het bijzonder uit de periode van 1952 tot en met 1960. Verdachte heeft genoemde personen bewogen tot betaling van geldbedragen voor die etsen, onder meer door zich voor te doen als professor [professor] en een onwaar verhaal over de herkomst van de etsen te vertellen, namelijk dat ze afkomstig zouden zijn uit de nalatenschap van wijlen Josef Santen.

De rechtbank zal ten aanzien van de verschillende onderdelen van het bewezenverklaarde een nadere motivering geven, mede gelet op de diverse verweren en/of twistpunten van procespartijen.

De rechtbank heeft op grond van de bewijsmiddelen de overtuiging verkregen dat verdachte het ten laste gelegde heeft begaan. Deze bewijsmiddelen zijn in bijlage I opgenomen. De als geschrift aangeduide bewijsmiddelen worden slechts als steunbewijs gebezigd .

De benadeelde partij [naam 6] heeft zich gevoegd in deze procedure met een vordering tot schadevergoeding. Deze vordering bestaat uit € 6.000,- aan materiële schade.

De officier van justitie heeft gevorderd de vordering van [naam 6] toe te wijzen met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel zoals opgenomen in artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht.

De raadsman heeft primair bepleit dat [naam 6] in zijn vordering niet ontvankelijk zal worden verklaard, nu hij vrijspraak heeft bepleit. Subsidiair heeft de raadsman aangevoerd dat de waarde van het betwiste werk in mindering op de vordering moet worden gebracht, omdat veel mensen van mening zijn dat de betwiste werken beter en levendiger zijn dan de niet betwiste werken van Anton Heyboer, en dus ook een bepaalde waarde vertegenwoordigen.

De rechtbank oordeelt als volgt. Uit het onderzoek ter terechtzitting is gebleken dat de behandeling van de vordering van [naam 6] niet een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. Tevens is komen vast te staan dat de benadeelde partij als gevolg van de hiervoor bewezen geachte feiten rechtstreeks schade heeft geleden. De rechtbank waardeert deze op € 6.000,- (zegge zesduizend euro). De vordering kan dan ook tot dat bedrag worden toegewezen. De beweerdelijke waarde van het betwiste werk, waar [naam 6] niet om had gevraagd, komt niet voor aftrek in aanmerking.

Voorts zal verdachte worden veroordeeld in de kosten die de benadeelde partij heeft gemaakt en ten behoeve van de tenuitvoerlegging van deze uitspraak nog zal maken.

De rechtbank ziet in de aard van de geleden schade reden om de schadevergoedingsmaatregel, als bedoeld in artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht, niet op te leggen.

De benadeelde partij [naam 7] heeft zich gevoegd in deze procedure met een vordering tot schadevergoeding. Deze vordering bestaat primair uit € 308.576,17 aan materiële schade.

De raadsman van de benadeelde partij, mr. C. Nierop, heeft zich aan de hand van zijn pleitnota en in aanvulling op de reeds ingediende vordering op het standpunt gesteld dat de primaire vordering integraal dient te worden toegewezen, met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel en de wettelijke rente.

De primaire vordering heeft betrekking op de door de erven Heyboer gederfde winst, berekend op basis van een gemiddelde omzet in de jaren voorafgaand aan de door verdachte veroorzaakte onrust op de markt. Subsidiair heeft de raadsman zich op het standpunt gesteld dat de vordering dient te worden toegewezen tot een bedrag van € 200.000,-, te weten door de erven Heyboer gederfde winst, berekend op basis van de door verdachte genoten winst. Meer subsidiair heeft de raadsman zich op het standpunt gesteld dat de vordering, bij wijze van voorschot, dient te worden toegewezen tot een bedrag van € 20.000,-.

In aanvulling hierop heeft de raadsman aangevoerd dat verdachte dient te worden veroordeeld in de kosten voor de juridische bijstand voor een bedrag van € 2.167,17. Ter terechtzitting heeft de raadsman de vordering met betrekking tot de juridische bijstand, wegens uitloop van de inhoudelijke behandeling ter terechtzitting, aangevuld met anderhalf uur honorarium à € 150,- per uur, met daarbovenop 6 procent kantoorkosten en 21 procent BTW.

De officier van justitie heeft gevorderd, althans zo begrijpt de rechtbank, de vordering van [naam 7] bij wijze van voorschot toe te wijzen tot een bedrag van € 20.000,- met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel zoals opgenomen in artikel 36f Sr en voor het overige de vordering niet ontvankelijk te verklaren.

De raadsman heeft primair verzocht [naam 7] in haar vordering niet ontvankelijk te verklaren, nu hij vrijspraak geeft bepleit. Subsidiair heeft de raadsman bepleit dat de vordering niet ontvankelijk dient te worden verklaard, nu de behandeling ervan een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. Meer subsidiair heeft de raadsman een voorwaardelijk verzoek gedaan tot het horen van de vennoten van de vennootschap onder firma ‘Heyboer Malomajo’ als getuigen, indien de rechtbank tot toewijzing van enig bedrag van de vordering komt.

De rechtbank oordeelt als volgt. Uit het onderzoek ter terechtzitting is gebleken dat de behandeling van de vordering van [naam 7] een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. Daarom is de benadeelde partij daarin niet-ontvankelijk. De benadeelde partij kan de vordering wel bij de burgerlijke rechter aanbrengen. Nu de rechtbank de benadeelde partij niet ontvankelijk verklaart, behoeven de overige verweren van de raadsman van verdachte geen bespreking.