Uitspraken

Het gaat in deze zaak om de vraag of de bank de relatie met de stichting mocht beëindigen en of de bank de gegevens van [eisers] c.s. mag registreren op de CAAML-lijst (een met het Intern Verwijzingsregister (IVR) vergelijkbaar, intern register bij de bank). Gedurende deze procedure heeft de bank laten weten dat zij de registratie heeft uitgesteld in afwachting van de uitkomst van deze procedure, zodat het ten aanzien van de registratie niet gaat om een verwijdering van gegevens (2.12).

Bij beantwoording van de vraag of de bank tot beëindiging van de relatie mocht overgaan gelden de volgende uitgangspunten.

Het beginsel van contractsvrijheid brengt mee dat iedereen het recht heeft om een contractuele relatie aan te gaan met een ander op de voorwaarden die men wil overeenkomen. Voorts geldt dat een ieder die gecontracteerd heeft in beginsel ook het recht heeft om de relatie te beëindigen. Dit geldt ook voor banken. Deze rechten zijn fundamenteel en zwaarwegend, maar ze zijn niet onbegrensd. Voor banken is onder meer van belang dat hun maatschappelijke functie een bijzondere zorgplicht meebrengt die onder omstandigheden meebrengt dat zij geen gebruik mogen maken van een overeengekomen recht de overeenkomst te beëindigen.

In onderhavig geval is het recht van de bank om de relatie met de stichting te beëindigen vastgelegd in de Algemene Bankvoorwaarden (artikel 35, zie 2.4). In deze voorwaarden is ook de zorgplicht vastgelegd (artikel 2, idem).

Uit het arrest van de Hoge Raad van 10 oktober 2014 (ING/De Keijzer)2 volgt dat de vraag of een bank in een specifieke situatie gebruik mag maken van een overeengekomen opzegbevoegdheid ervan afhangt of dit gebruik, gelet op alle omstandigheden van het geval, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (artikel 6:248 lid 2 Burgerlijk Wetboek), waarbij de vraag of de bank in strijd met haar zorgplicht van artikel 2 van de Algemene Bankvoorwaarden heeft gehandeld wordt betrokken in de beoordeling.

Voorts heeft de bank op grond van de Wet financieel toezicht (Wft) en de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) verschillende onderzoeks- en controleverplichtingen. Zo is de bank verplicht om relaties met klanten tegen te gaan die het vertrouwen in de financiële onderneming of financiële markten kunnen schaden. De bank is daarbij gehouden cliëntenonderzoek en onderzoek naar verrichte transacties uit te voeren. Dit houdt onder meer in dat de bank een voortdurende controle op de zakelijke relatie en de tijdens de duur van deze relatie verrichte transacties moet uitvoeren. Onderdeel van een cliëntenonderzoek is ook het identificeren van de UBO (artikel 3 lid 2 sub b Wwft). Dit alles wordt ook wel de poortwachtersfunctie van een bank genoemd wat onder meer tot doel heeft te voorkomen dat criminele geldstromen door het financiële stelsel lopen.

De bank heeft naar aanleiding van het Odebrecht-onderzoek een herzien cliënten onderzoek uitgevoerd. Daarbij heeft zij vastgesteld dat het bij het Odebrecht-onderzoek om zeer serieuze verdenkingen gaat die de kern raken van het financiële stelsel, namelijk corruptie waarbij het Nederlandse financiële stelsel gebruikt is om het betalen van steekpenningen te verhullen. Tussen partijen staat vast dat [naam kind 1] en [naam kind 2] als verdachte betrokken zijn bij dit onderzoek, dat [naam kind 1] is aangehouden en dat [naam kind 1] en [naam kind 2] UBO’s zijn van de stichting. Daarnaast heeft de bank verschillende banden vastgesteld tussen de stichting en [naam kind 1] en [naam kind 2] , te weten een financieringsrelatie met [naam bv 1] B.V. en [naam bv 2] B.V. (2.5), een investeringsmogelijkheid die [naam kind 1] heeft aangedragen (2.6) en een lening aan [naam] , een relatie van [naam kind 1] (2.7).

Het vorenstaande is voor de bank aanleiding geweest om met een opzegtermijn van twee maanden (later verlengd naar vier maanden) de relatie met de stichting te beëindigen (2.9).

De rechtbank is van oordeel dat onder de gegeven omstandigheden de bank over kon gaan tot beëindiging van de relatie en dit dus niet naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Daartoe geldt het volgende, waarbij steeds aan de orde komt wat [eisers] c.s. daar tegenin hebben gebracht.

• -

  i) Bij het Odebrecht-onderzoek gaat het om serieuze verdenkingen die de kern van het financiële stelsel raken. [eisers] c.s. hebben hetgeen de bank gemotiveerd heeft gesteld over dit onderzoek en de in verband daarmee gerezen verdenkingen tegen [naam kind 1] en [naam kind 2] vooral afgedaan als stemmingmakerij, maar niet onderbouwd aangevoerd dat de stellingen van de bank onjuist zijn. De verwijzing van [eisers] c.s. naar het artikel uit de Telegraaf van 15 maart 2021 (productie 12 bij repliek) is daartoe onvoldoende, nu dat vooral ziet op de rol van de bank zelf en niet op de verdenkingen tegen [naam kind 1] en [naam kind 2] . De rechtbank gaat daarom uit van de juistheid van de stellingen van de bank op dit punt.

• -

  ii) Dat nog geen strafrechtelijke veroordeling van [naam kind 1] en [naam kind 2] is gevolgd, zoals [eisers] c.s. hebben gesteld, laat onverlet dat een serieuze verdenking een grond kan zijn om een bankrelatie te beëindigen. Een andere uitkomst zou betekenen dat een bank steeds gehouden is een relatie voort te zetten, zelfs bij ernstige verdenkingen, zolang de strafrechter geen uitspraak heeft gedaan.

• -

  iii) [naam kind 1] en [naam kind 2] zijn UBO’s van de stichting en daarmee direct economisch belanghebbenden. Dat zij geen beleidsbepalers zijn, zoals [eisers] c.s. hebben gesteld, en inmiddels ook geen bestuurders meer, is daarbij niet relevant. Het zijn van UBO is voldoende om een economisch belang bij de stichting aan te nemen. Daarbij is ook niet relevant dat de stichting zelf geen onderdeel is van het Odebrecht-onderzoek, zoals ABN AMRO overigens ook niet heeft gesteld.

• -

  iv) Daarnaast is sprake van zakelijke banden tussen de stichting en [naam kind 1] en [naam kind 2] (via [naam bv 1] B.V., [naam bv 2] B.V. en [naam] ) en heeft [naam kind 1] een investeringsmogelijkheid aangedragen. Daarmee staat vast dat de stichting meer dan incidentele relaties heeft met (vennootschappen van) [naam kind 1] en [naam kind 2] . Of die vennootschappen zelf onderdeel zijn van het Odebrecht-onderzoek – zoals de bank heeft gesteld en [eisers] c.s. hebben betwist – is niet vast komen te staan. Maar ook als dat niet het geval is blijft gelden dat er zakelijke banden bestaan tussen de stichting en [naam kind 1] en [naam kind 2] .

[eisers] c.s. hebben nog gesteld dat de belangenafweging in hun voordeel moet uitvallen omdat het voortbestaan van de stichting in gevaar komt zonder toegang tot het bancaire systeem. Dit belang, alhoewel mogelijk aanwezig, leidt niet tot een andere uitkomst omdat de rechtbank aan de belangen van de bank een zwaarder gewicht toekent. Daarbij komt dat [eisers] c.s. zelf hebben benadrukt dat de omvang van de activiteiten van de stichting zeer aanzienlijk is teruggebracht en het nog maar om drie kleinere beleggingen gaat.

Tot slot hebben [eisers] c.s. nog gesteld dat zij in het verleden altijd naar tevredenheid van de bank hebben meegewerkt aan verzoeken om informatie. Dat heeft de bank ook niet betwist, maar leidt niet tot een andere uitkomst, omdat de bank iets anders aan de beëindiging van de relatie ten grondslag heeft gelegd.

De slotsom van het vorenstaande is dat de bank gerechtigd was om de relatie met de stichting te beëindigen. Dit betekent dat vorderingen a en b worden afgewezen.

Nu de bank gerechtigd was om de relatie met de stichting te beëindigen, zullen ook de vorderingen van [eisers] c.s. die zien op het niet opnemen van de stichting op de CAAML-lijst (vorderingen c en d) worden afgewezen. [eisers] c.s. hebben aan deze vorderingen niets anders ten grondslag gelegd dan dat de opzegging onrechtmatig was. Dat is niet gebleken.

Hetgeen de rechtbank hiervoor onder 4.9 heeft overwogen rechtvaardigt bovendien opname van de gegevens van de stichting op de CAAML-lijst. Die opname is noodzakelijk ter behartiging van de gerechtvaardigde belangen van de bank, die bestaan in het waarborgen van de veiligheid en de integriteit van de financiële sector en het voorkomen van fraude en misbruik. Het belang van de stichting om niet op de CAAML-lijst geregistreerd te staan weegt daar niet tegenop. De registratie voldoet ook aan de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit (zie onder meer hiervoor onder 4.10).

De vorderingen van [eiser 2] en [eiser 3] die zien op mogelijke opname van hun persoonsgegevens op de CAAML-lijst worden hierna beoordeeld.

Het opnemen van persoonsgegevens op de CAAML-lijst is een verwerking van persoonsgegevens en moet voldoen aan de eisen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Dat betekent dat er een grond voor rechtmatige verwerking als bedoeld in artikel 6 AVG moet zijn. De bank moet op grond van artikel 6 lid 1 sub f van de AVG een afweging maken tussen het belang van de bank om in het kader van de veiligheid en integriteit van de bank zo min mogelijk risico te lopen en anderzijds het belang van de betrokken persoon om niet geregistreerd te staan. Uit vaste rechtspraak3 inzake de AVG volgt verder dat iedere verwerking van persoonsgegevens moet voldoen aan de eisen van subsidiariteit en proportionaliteit.

[eisers] c.s. hebben hiertegen ingebracht dat [eiser 2] en [eiser 3] (te) ver af staan van de reden die de bank heeft aangegeven voor het beëindigen van de relatie met de stichting, namelijk de negatieve berichten rondom [naam kind 1] en [naam kind 2] . Het zijn van familie met een op zichzelf niet betwiste hechte familieband en het zijn van bestuurders van de stichting is onvoldoende om [eiser 2] en [eiser 3] op te nemen op de CAAML-lijst. [eisers] c.s. beroepen zich daarbij onder meer op hun privacy belang en bescherming van de persoonlijke levenssfeer (artikel 8 EVRM). Tot slot zou registratie zeer verstrekkende consequenties hebben voor [eiser 2] en [eiser 3] , waaronder vragen in het klantacceptatieproces bij banken en financiële instellingen, aldus steeds [eisers] c.s.

De rechtbank laat in dit geval de belangen van [eiser 2] en [eiser 3] zwaarder wegen dan die van de bank. Daartoe geldt het volgende.

Een (hechte) familieband is onvoldoende voor opname op de CAAML-lijst. Het feit dat [naam kind 1] en [naam kind 2] verdachte zijn bij het Odebrecht-onderzoek, ook al gaat om serieuze verdenkingen die de kern van het financiële stelsel raken, maakt niet dat [eiser 2] en [eiser 3] op de CAAML-lijst gezet mogen worden enkel en alleen omdat zij familie van [naam kind 1] en [naam kind 2] zijn. Het belang van de bank om risico’s ten aanzien van [naam kind 1] en [naam kind 2] in kaart te kunnen brengen en de poortwachtersfunctie wegen niet voldoende op tegen de (privacy)belangen van [eiser 2] en [eiser 3] .

Hetzelfde geldt voor de bestuursfunctie die [eiser 2] en [eiser 3] bij de stichting vervullen. Zoals in 4.9 overwogen is het de verdenking tegen [naam kind 1] en [naam kind 2] en hun betrokkenheid bij de stichting die maken dat de bank de relatie met de stichting mocht beëindigen. Daarmee is niet gezegd dat de huidige bestuurders van de stichting, [eiser 2] en [eiser 3] , tegen wie geen verdenkingen bestaan, een dusdanig risico vormen voor de bank dat opname van hun gegevens op de CAAML-lijst gerechtvaardigd is. De bank heeft niet, althans onvoldoende, gesteld dat er afgezien van de verdenking van [naam kind 1] en [naam kind 2] andere omstandigheden zijn die een registratie van de gegevens van [eiser 2] en/of [eiser 3] rechtvaardigen of noodzakelijk maken.

De door de bank nog aangedragen omstandigheden, dat het slechts om een interne lijst gaat die niet raadpleegbaar is buiten ABN AMRO en dat opname op de CAAML-lijst geen blokkade oplevert maar slechts een signalering van eerder geconstateerde risico’s als een nieuwe aanvraag wordt gedaan, maken het vorenstaande niet anders. [eisers] c.s. hebben voldoende aannemelijk gemaakt dat zij nadelige gevolgen ondervinden van opname op de CAAML-lijst, waarmee de effecten verder reiken dan alleen binnen ABN AMRO.

Het vorenstaande betekent dat het eerste deel van vorderingen g (ten aanzien van [eiser 2] ) en l (ten aanzien van [eiser 3] ) wordt toegewezen. Nu de bank heeft toegelicht dat het om de CAAML-lijst gaat en niet om het IVR, zal de verklaring voor recht beperkt worden tot de CAAML-lijst en soortgelijke registers. De overige vorderingen die zien op de registratie (f, h, i en k, m, n) worden afgewezen. Zij zien ofwel op een verwijdering van gegevens die niet aan de orde is omdat er nog niets is geregistreerd, ofwel betreffen zij variaties op vorderingen g en l die zonder toelichting geen zelfstandige betekenis hebben.

De drie vorderingen tot schadevergoeding (vorderingen e, j en o) zullen worden afgewezen. Nu vaststaat dat de bank de relatie mocht beëindigen, de gegevens van de stichting op de CAAML-lijst mocht opnemen en de registratie van de gegevens van [eiser 2] en [eiser 3] op de CAAML-lijst is uitgesteld in afwachting van de uitkomst van deze procedure, is van onrechtmatig handelen geen sprake. Dit betekent ook dat vordering p, die ziet op vergoeding van buitengerechtelijke kosten, wordt afgewezen nu de grondslag daarvoor ontbreekt.

Aangezien elk van partijen als op enig punt in het ongelijk gesteld is te beschouwen, zullen de proceskosten worden gecompenseerd op de hierna te vermelden wijze.