Uitspraken

Het verloop van de procedure blijkt uit:

• -

  de dagvaardingen van SEC van 19 juli 2021 tegen gedaagde 1, de rechtsvoorgangers van gedaagde 2, en gedaagde 3, met producties,

• -

  de rolbeslissing van 22 september 2021 en de daarin vermelde stukken,

• -

  de dagvaardingen van SCC van 17 januari 2022 tegen gedaagden 1 tot en met 137,

• -

  de dagvaardingen van SDEJ van 18 januari 2022 tegen gedaagden 1 tot en met 141,

• -

  de akte fusie, naamswijziging en omzetting van (de rechtsvoorgangers van) gedaagde 2, met één productie,

• -

  de rolbeslissing van 2 februari 2022 en de daarin vermelde stukken,

• -

  het herstelexploot van SDEJ van 22 maart 2022 ten aanzien van gedaagde 6,

• -

  de akte overlegging producties van SCC,

• -

  de akte overlegging producties van SDEJ,

• -

  de akte houdende afstand van instantie van SEC jegens de aanvankelijk en uitsluitend door SEC mede gedagvaarde rechtspersoon naar buitenlands recht [naam 1] GmbH, met één productie,

• -

  de rolbeslissing van 22 juni 2022 en de daarin vermelde stukken,

• -

  de rolbeslissing van 20 juli 2022 en de daarin vermelde stukken,

• -

  de akte houdende uitlating gedaagden 4 tot en met 141 en aanwijzing exclusieve belangenbehartiger van SEC,

• -

  de akte uitlating aanwijzing exclusieve belangenbehartiger van SCC, met producties,

• -

  de akte uitlaten aanwijzing exclusieve belangenbehartiger van SDEJ, met producties,

• -

  het tussenvonnis van 5 oktober 2022, waarbij een mondelinge behandeling is bepaald,

• -

  de antwoordconclusie houdende excepties van onbevoegdheid, niet-toepasselijkheid Wamca, niet-ontvankelijkheid Stichtingen, toepasselijk recht en aanwijzing van de exclusieve belangenhartiger, tevens houdende verzoek tot (gedeeltelijke) aanhouding, van Stellantis c.s., met producties,

• -

  de antwoordconclusie niet-toepasselijkheid Wamca, niet-ontvankelijkheid Stichtingen, toepasselijk recht en aanwijzing van de exclusieve belangenhartiger, van de Autodealers, met producties,

• -

  het proces-verbaal van de mondelinge behandeling van 14 maart 2023 en de daarin vermelde (proces)stukken,

• -

  een brief van 25 april 2023 van de advocaten van Stellantis c.s. met opmerkingen over het proces-verbaal,

• -

  een brief van 4 mei 2023 van de advocaten van SCC en SDEJ naar aanleiding van het proces-verbaal, tevens reactie op de brief van 25 april 2023 van Stellantis c.s.,

• -

  een reactie van 5 mei 2023 van de advocaten van Stellantis c.s.

Ten slotte is vonnis bepaald.

Deze zaak is een zogenoemde collectieve actie. Elk van de Stichtingen wil in deze zaak als belangenbehartiger opkomen voor de (voormalige en huidige) bezitters van bepaalde typen dieselauto’s van de automerken Peugeot, Citroën en Opel (in het Verenigd Koninkrijk Vauxhall genoemd). Volgens de Stichtingen bevatten bepaalde typen dieselvoertuigen ontoelaatbare emissiecontrolesystemen (zogenoemde sjoemelsoftware), waardoor de dieselvoertuigen meer stikstofoxide (NOx) uitstoten dan is toegestaan. Volgens de Stichtingen hebben de autobezitters daardoor schade geleden. De Stichtingen hebben vorderingen ingesteld tegen Stellantis c.s. (bestaande uit onder meer topholdings, autofabrikanten en distributeurs) en de Autodealers.

In deze fase van de procedure gaat het nog niet om de inhoud van de zaak. Eerst wordt in dit vonnis beslist of de Nederlandse rechter rechtsmacht heeft, of het oude of het sinds 1 januari 2020 geldende recht voor collectieve acties van toepassing is en of de Stichtingen voldoen aan de geldende ontvankelijkheidseisen. Ook wordt in dit vonnis beslist welk recht van toepassing is bij de beoordeling van de vorderingen ten gronde.

Dit vonnis is vanaf hier als volgt opgebouwd:

SEC is opgericht op 11 december 2020. Artikel 2.1 van haar statuten luidt:

In de definitielijst van de statuten staan onder meer de volgende definities van in de statuten gebruikte begrippen:

In de dagvaarding van SEC staat, voor zover van belang, het volgende:

In deze procedure vertegenwoordigt de Stichting de belangen van alle (eerste en opvolgende) kopers en alle lessees van Sjoemeldiesels en [toevoeging rechtbank: die] in de periode tussen 1 september 2009 en 1 september 2019 (de “Relevante Periode”) (…) in Nederland zijn geïmporteerd, in Nederland (bij de RDW) zijn geregistreerd en/of in Nederland zijn verkocht of geleaset, steeds met uitzondering van Gedaagden. Deze groep bestaat zowel uit consumenten, als ook uit professionele partijen (zoals verhuurbedrijven, leasemaatschappijen, ondernemingen met een eigen wagenpark of taxiondernemingen), gezamenlijk aangeduid als “de Gedupeerden”.

De artikelen 3, 5, 6 en 10 van de statuten van SEC luiden, voor zover van belang, als volgt:

De governance structuur van de stichting is opgezet in overeenstemming met de bepalingen van de Claimcode.

Binnen het bestuur en de raad van toezicht en tussen bestuursleden en leden van de raad van toezicht mogen geen nauwe familie- of vergelijkbare relaties bestaan, met inbegrip van maar niet beperkt tot huwelijk, geregistreerd partnerschap of ongehuwd samenwonen. Indien de stichting een financieringsovereenkomst heeft met een externe partij, geldt hetzelfde voor de relaties van bestuurders en toezichthouders met personen die zijn verbonden aan deze externe partij.

De bestuurders hebben geen rechtsreeks of middellijk winstoogmerk dat via de stichting wordt gerealiseerd.

Het bestuur is verplicht jaarlijks de hoofdlijnen van de governance structuur van de stichting aan de hand van de Claimcode uiteen te zetten. In deze uiteenzetting neemt het bestuur op in hoeverre de stichting de bepalingen in de Claimcode opvolgt. Voor zover van de Claimcode wordt afgeweken, geeft het bestuur aan waarom en in hoeverre de stichting daarvan afwijkt.

In de Claimcode zijn bepalingen over de gewenste samenstelling van raad van toezicht van de stichting opgenomen. Bij de benoeming van leden van de raad van toezicht worden deze bepalingen zoveel mogelijk gevolgd.

SEC heeft onder meer Stellantis N.V. en de rechtsvoorgangers van Stellantis Nederland B.V. (Peugeot Nederland N.V., Citroën Nederland B.V. en Opel Nederland B.V.) bij brief van 4 juni 2021 aansprakelijk gesteld voor de door haar achterban geleden schade, hen uitgenodigd die aansprakelijkheid te erkennen en over die schade in onderhandeling te treden.

SCC is opgericht op 1 oktober 2015. Artikel 2 lid 1 van haar statuten luidt:

In de definitielijst van de statuten staan onder meer de volgende definities van in de statuten gebruikte begrippen:

In de dagvaarding van SCC staat, voor zover van belang, het volgende:

De artikelen 3, 5, 6 en 10 van de statuten van SCC luiden, voor zover van belang, als volgt:

SCC heeft in de periode van augustus 2021 tot en met december 2021 verschillende brieven gestuurd aan de later door haar gedagvaarde partijen, waarin SCC hen uitnodigde in overleg te treden en een redelijke oplossing te vinden voor haar achterban met betrekking tot de gevolgen van het dieselemissieschandaal.

SDEJ is opgericht op 1 juli 2019. Artikel 2 lid 1 van haar statuten luidt:

In de definitielijst van de statuten staan onder meer de volgende definities van in de statuten gebruikte begrippen:

In de dagvaarding van SDEJ staat, voor zover van belang, het volgende:

De artikelen 6 en 10 van de statuten van SDEJ luiden, voor zover van belang, als volgt:

SDEJ heeft in december 2021 en januari 2022 brieven gestuurd aan Stellantis c.s. en de Autodealers, waarin SDEJ hen aansprakelijk heeft gesteld en heeft uitgenodigd voor overleg over een minnelijke regeling.

Stellantis N.V. bestaat in haar huidige vorm sinds 17 januari 2021 en is vanaf dat moment de topholding van groepsmaatschappijen die de automerken Peugeot, Citroën, DS, Opel en Vauxhall exploiteren.

Tot 1 augustus 2017 waren de automerken Opel en Vauxhall onderdeel van de General Motors-groep. De General Motors-groep (zie hierna in 3.29) heeft op 1 augustus 2017 Opel en Vauxhall (en de aandelen in de ondernemingen die deze merken exploiteren) verkocht aan het in Frankrijk gevestigde Peugeot S.A. (hierna: PSA), dat de automerken Peugeot, Citroën en DS al exploiteerde. Op 16 januari 2021 is PSA gefuseerd met Fiat Chrysler Automobiles N.V. (hierna: FCA), waarbij PSA is opgegaan in FCA. Op 17 januari 2021 is de naam FCA gewijzigd in Stellantis N.V.

Stellantis Nederland B.V. is sinds 1 oktober 2021 de (enige) officiële importeur en distributeur in Nederland van nieuwe Peugeot-, Citroën-, DS- en Opelvoertuigen die bestemd zijn voor de Nederlandse markt. Tot 1 oktober 2021 werd de import en distributie van deze voertuigen uitgevoerd door haar rechtsvoorgangers: Peugeot Nederland N.V., Citroën Nederland B.V. en Opel Nederland B.V. Op 1 oktober 2021 zijn deze drie vennootschappen gefuseerd, met Peugeot Nederland N.V. als verkrijgende vennootschap, en is de naam en de rechtsvorm gewijzigd in Stellantis Nederland B.V.

Behalve Stellantis N.V. en Stellantis Nederland B.V. behoren op dit moment ook de hierna onder 3.20 tot en met 3.28 genoemde ondernemingen tot de Stellantis-groep.

PSA Automobiles S.A. (hierna: PSA Automobiles) houdt zich bezig met het ontwerp, de ontwikkeling en productie van (onderdelen van) voertuigen (inclusief de software) van de automerken Peugeot, Citroën en DS.

Automobiles Peugeot S.A. (hierna: Peugeot) houdt zich bezig met de productie van (onderdelen van) Peugeot-voertuigen, en sinds 2019 ook Opel-voertuigen, en de marketing van Peugeot-voertuigen.

Automobiles Citroën S.A.S. (hierna: Citroën) houdt zich bezig met de productie van (onderdelen van) Citroën- en DS-voertuigen en de marketing van die voertuigen.

Opel Automobile GmbH (hierna: Opel Automobile) is in augustus 2017 overgenomen door PSA en behoorde daarvóór tot de General Motors-groep. Opel Automobile houdt zich sinds augustus 2017 bezig met het ontwerpen, de ontwikkeling, de productie en de marketing van Opel-voertuigen.

PSA Retail UK Limited (hierna: PSA Retail UK) houdt zich bezig met de verkoop, lease en marketing van nieuwe en gebruikte Peugeot-, Citroën-, DS- en Vauxhall-voertuigen (en onderdelen daarvan) in het Verenigd Koninkrijk via een netwerk van dealers.

Vauxhall Motors Limited (hierna: Vauxhall Motors) is de distributeur van Vauxhall-voertuigen in het Verenigd Koninkrijk en houdt zich bezig met de marketing daarvan.

Vauxhall Finance Plc. (hierna: Vauxhall Finance) houdt zich bezig met het leasen, financieren en verzekeren van Vauxhall-voertuigen in het Verenigd Koninkrijk.

IBC Vehicles Limited (hierna: IBC Vehicles) exploiteert de autofabriek in Luton (Engeland) waar Vauxhall- en Opel-voertuigen worden geproduceerd en sinds april 2019 ook Peugeot- en Citroën-voertuigen.

Vauxhall Motors, Vauxhall Finance en IBC Vehicles behoorden voor de overname door PSA in 2017 tot de General Motors-groep. Nu zijn zij entiteiten binnen de Stellantis-groep.

General Motors Company (hierna: GM Company) is de topholding van de General Motors-groep en houdt alle aandelen in General Motors Holdings LLC (hierna: GM Holdings). De General Motors-groep was tot 1 augustus 2017 eigenaar van onder meer de automerken Opel en Vauxhall. De activiteiten met betrekking tot deze twee automerken werden door Duitse en Engelse dochterondernemingen uitgevoerd. Op 1 augustus 2017 heeft PSA Opel en Vauxhall overgenomen van GM Holdings.

GM Holdings houdt direct of indirect alle aandelen in de binnenlandse en buitenlandse dochtervennootschappen van de General Motors-groep, waaronder in General Motors LLC (hierna: GM LLC).

GM LLC houdt zich bezig met het ontwerp, de ontwikkeling, de productie en de verkoop van voertuigen voor de merken Chevrolet, Cadillac, GMC en Buick in de Verenigde Staten van Amerika (VS).

Adam Opel GmbH (hierna: Adam Opel) behoort tot de General Motors-groep. Zij hield zich tot de overname van haar activiteiten door Opel Automobile op 1 juli 2017 bezig met het ontwerp, de ontwikkeling, de productie en de marketing van Opel-voertuigen. Zij houdt zich nu hoofdzakelijk bezig met de administratie van pensioenvoorzieningen. GM Company was tot 1 juli 2017 de moedermaatschappij van Adam Opel.

Alle drie de Stichtingen hebben vorderingen ingesteld tegen Stellantis N.V, Stellantis Nederland B.V. en GM LLC. SCC en SDEJ hebben daarnaast vorderingen ingesteld tegen andere ondernemingen binnen de Stellantis-groep en de GM-groep, waaronder de autofabrikanten, en tegen de Autodealers. SDEJ heeft ook nog vorderingen ingesteld tegen de vier in het Verenigd Koninkrijk gevestigde ondernemingen van de Stellantis-groep.

De vorderingen van de Stichtingen, zoals opgenomen in de dagvaardingen, zijn woordelijk weergegeven in de aan dit vonnis gehechte bijlagen I tot en met III. SEC, SCC en SDEJ vorderen verklaringen voor recht en schadevergoeding. SCC en SDEJ vorderen ook ontbinding en vernietiging van de koop- en leaseovereenkomsten die zijn gesloten tussen de benadeelden en de Autodealers. Zeer kort samengevat leggen de Stichtingen ieder aan hun vorderingen ten grondslag dat hun achterban schade heeft geleden doordat Stellantis c.s. voertuigen met een verboden manipulatie-instrument op de markt heeft gebracht. Dit is onrechtmatig, omdat die voertuigen niet aan de toepasselijke emissienormen voldoen. De benadeelden voor wie de Stichtingen opkomen, hebben daarom recht op schadevergoeding. Ook levert dit volgens SCC en SDEJ een grond op voor aantasting van de koop- en leaseovereenkomsten tussen de benadeelden en de Autodealers. SCC en SDEJ beroepen zich daarom mede op non-conformiteit (artikel 7:17 BW) en (wederzijdse) dwaling (artikel 6:228 BW). SDEJ beroept zich daarnaast nog op de Wet oneerlijke handelspraktijken (artikel 6:193a e.v. BW) en onrechtmatig handelen in groepsverband (artikel 6:166 BW).

De rechtbank heeft bij rolbeslissing van 20 juli 2022 een procesorde vastgesteld. Daarin is bepaald dat deze eerste fase van de procedure gaat over (i) de rechtsmacht van de Nederlandse rechter, (ii) het toepasselijke collectieve actierecht, (iii) de ontvankelijkheidsvereisten voor de Stichtingen onder artikel 3:305a oud en/of nieuw BW, (iv) de aanwijzing van een exclusieve belangenbehartiger en (v) het toepasselijk recht op de vorderingen van de Stichtingen.

Deze zaak heeft deels een internationaal karakter. Daarom moet de rechtbank (ook ambtshalve) beoordelen of zij rechtsmacht heeft.

PSA Automobiles, Peugeot, Citroën, Opel Automobile en Adam Opel zijn gevestigd in de Europese Unie (hierna de ‘EU-gedaagden’). GM Company, GM Holdings en GM LLC zijn gevestigd in de VS (hierna ook wel: de ‘VS-gedaagden’) en PSA Retail UK, Vauxhall Motors, Vauxhall Finance en IBC Vehicles zijn gevestigd in het Verenigd Koninkrijk (hierna ook wel: de VK-gedaagden). De VS-gedaagden en VK-gedaagden zijn dus buiten de Europese Unie gevestigd (hierna gezamenlijk de ‘Buiten EU-gedaagden’).

De vraag of de Nederlandse rechter rechtsmacht heeft moet ten aanzien van de EU-gedaagden worden beantwoord aan de hand van de Verordening Brussel I-bis1. Het geschil valt materieel, formeel en temporeel onder het toepassingsgebied van deze verordening (artikel 1, 6 en 66 Verordening Brussel I-bis).

De Verordening Brussel I-bis is vanwege de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie (‘Brexit’) niet van toepassing op het geschil tussen SDEJ en de VK-gedaagden. De procedure van SDEJ tegen deze gedaagden is op 18 januari 2022 ingesteld. Deze datum is gelegen na 31 december 2020, het einde van de overgangsperiode uit artikel 67 lid 2 van het Terugtrekkingsakkoord2. In deze zaak is het overgangsrecht op grond waarvan Verordening Brussel I-bis voor in het Verenigd Koninkrijk gevestigde gedaagden nog zijn gelding behield, daarom niet van toepassing.

Voor de Buiten EU-gedaagden geldt dat de internationale rechtsmacht, bij gebreke van toepasselijke verordeningen of verdragen, moet worden bepaald aan de hand van de commune Nederlandse regels voor internationale rechtsmacht in de artikelen 1 tot en met 14 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv). Bij de uitleg van deze regels moet in beginsel aansluiting worden gezocht bij de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU) over (de voorlopers van) de Verordening Brussel I-bis. Dit is anders indien aannemelijk is dat de Nederlandse wetgever heeft beoogd om bij de inrichting van een commune regel af te wijken van de Unierechtelijke instrumenten of de uitleg daarvan door het HvJEU.3

De Verordening Brussel I-bis en Rv bevatten geen bijzondere regels voor de rechtsmacht in geval van collectieve acties, zodat de algemene regels van toepassing zijn. Bij de toepassing van die regels moet worden uitgegaan van de (groepen van) (rechts)personen voor wier belangen de Stichtingen stellen op te komen. Dat betekent dat de rechtbank de vraag naar haar internationale en relatieve bevoegdheid in deze procedure, waarbij de Stichtingen als eisende partijen optreden, beantwoordt met als uitgangspunt dat de (rechts)personen voor wier belangen zij stellen op te komen, zelf de betreffende rechtsvorderingen tegen de gedaagden zouden hebben ingesteld.4

Zowel artikel 3:305a (oud) BW als artikel 3:305a (nieuw) BW bepaalt dat een stichting of vereniging een rechtsvordering kan instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen, voor zover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt.

Niet alle vorderingen van de Stichtingen zijn ingesteld tegen dezelfde gedaagden. Ook verschillen de (groepen van) (rechts)personen wier belangen de Stichtingen stellen te behartigen. Deze verschillen zijn van belang voor de beoordeling van de rechtsmacht.

De EU-gedaagden en de VS-gedaagden zijn – met uitzondering van GM LLC – uitsluitend door SCC en SDEJ gedagvaard. De VK-gedaagden zijn alleen door SDEJ gedagvaard.

Op de rechtsmacht ten aanzien van GM LLC zal in 5.41 afzonderlijk worden ingegaan. Voor de andere VS-gedaagden, de EU-gedaagden en de VK-gedaagden betogen SCC en SDEJ dat de Nederlandse rechter rechtsmacht heeft op grond van artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis en artikel 7 lid 1 Rv, onder verwijzing naar (onder meer) Stellantis N.V. als zogenoemde ankergedaagde. SCC en SDEJ beroepen zich daarnaast op artikel 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis en artikel 6 onder e Rv, omdat de plaats waar hun Nederlandse achterban schade heeft geleden (het ‘Erfolgsort’) in Nederland is gelegen.

De rechtbank zal hierna eerst onderzoeken of een nauwe band bestaat (artikel 8 Verordening Brussel I-bis) respectievelijk of er samenhang is in de zin van artikel 7 lid 1 Rv tussen de vorderingen van de Stichtingen tegen Stellantis N.V. enerzijds en de vorderingen van de Stichtingen tegen de EU-gedaagden, VS-gedaagden en VK-gedaagden anderzijds. Stellantis N.V. is gevestigd in het arrondissement Amsterdam en kan daardoor mogelijk ankergedaagde zijn.

Op grond van artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis kan een verweerder die op het grondgebied van een lidstaat woonplaats heeft, indien er meer dan één verweerder is, worden opgeroepen voor het gerecht van de woonplaats van een van de verweerders, op voorwaarde dat tussen de vorderingen tegen de verschillende verweerders een zo nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om hun gelijktijdige behandeling en berechting. Zo wordt vermeden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven.

De door het HvJEU verstrekte uitleg van de voorlopers van deze bepaling5 geldt ook voor artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis.6

De bevoegdheidsregel van artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis strekt ertoe een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken, parallel lopende processen zo veel mogelijk te beperken en dus te vermijden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven.7 Omdat met deze bevoegdheidsregel wordt afgeweken van de hoofdregel van Verordening Brussel I-bis dat de rechter van de woonplaats van de verweerder bevoegd is (artikel 4), moet deze regel eng worden uitgelegd. Die uitleg mag zich alleen uitstrekken tot de in die verordening uitdrukkelijk bedoelde gevallen.8

Uit de rechtspraak van het HvJEU blijkt in dit verband dat beslissingen niet reeds onverenigbaar kunnen worden geacht op grond van een divergentie in de beslechting van het geschil; daartoe is bovendien vereist dat deze divergentie zich voordoet in het kader van eenzelfde situatie, feitelijk en rechtens.9

Bij de beoordeling van de vraag of de tegen verschillende gedaagden ingestelde vorderingen zodanig samenhangend zijn dat in geval van afzonderlijke berechting gevaar voor onverenigbare beslissingen bestaat, moet rekening worden gehouden met alle noodzakelijke elementen van het dossier. Daarbij kan van belang zijn of de gedaagden onafhankelijk van elkaar hebben gehandeld. Ook de rechtsgrondslag van de vorderingen zal de rechter in zijn beschouwing moeten betrekken. De rechtsgrondslagen van de tegen de verschillende gedaagden ingestelde vorderingen (bijvoorbeeld het op die vorderingen toepasselijke recht) hoeven niet identiek te zijn voor toepassing van artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis, mits voor de gedaagden voorzienbaar was dat zij konden worden opgeroepen in de lidstaat waarin ten minste een van hen zijn woonplaats heeft.10

De vorderingen van SCC en SDEJ tegen PSA Automobiles, Peugeot, Citroën, Opel Automobile en Adam Opel (hierna ook: de Autofabrikanten) zijn gebaseerd op onrechtmatige daad en berusten op de stellingen dat deze gedaagden in strijd met de Kaderrichtlijn14 en de Emissieverordening15 hebben gehandeld. Volgens SCC en SDEJ hebben de Autofabrikanten een verboden manipulatie-instrument ontwikkeld en toegepast, voertuigen met een verboden manipulatie-instrument geproduceerd en op de markt gebracht, ten onrechte Euro 5 en Euro 6 typegoedkeuringen voor de betrokken voertuigen aangevraagd en ten onrechte een certificaat van overeenstemming voor deze voertuigen afgegeven.

Stellantis N.V. heeft betoogd dat zij en haar rechtsvoorganger PSA geen operationele entiteiten zijn. Zij betwist dat zij of PSA betrokken is geweest bij het ontwikkelen, vervaardigen of verkopen van motoren en/of emissiecontrolesystemen. Ook bestrijdt Stellantis N.V. dat zij of PSA het operationele beleid van de dochtervennootschappen heeft bepaald. Volgens Stellantis N.V. verrichten haar werknemers enkel administratieve, financiële, juridische, fiscale en HR-gerelateerde werkzaamheden. Zij verwijst naar een schriftelijke verklaring van haar chief legal officer van 7 november 2022 waarin hij verklaart dat Stellantis N.V. en PSA niet betrokken waren bij het ontwerp, de ontwikkeling en de productie van voertuigen of het vervaardigen van emissiecontrolesystemen en het verkrijgen van typegoedkeuringen. Daarom is geen sprake van eenzelfde situatie feitelijk en rechtens, geen voorzienbaarheid dat de Autofabrikanten zouden kunnen worden opgeroepen voor de Nederlandse rechter en is er geen gevaar voor onverenigbare beslissingen of een rechtsbedeling die gebaat is bij een gezamenlijke behandeling van de vorderingen. Een nauwe band tussen de vorderingen tegen Stellantis N.V. en de vorderingen tegen de EU-gedaagden kan dus niet worden aangenomen, aldus Stellantis c.s.

De rechtbank maakt bij haar beoordeling onderscheid tussen enerzijds de vorderingen, voor zover die door SCC en SDEJ zijn ingesteld namens betrokkenen die in Nederland een voertuig hebben gekocht of geleased (hierna: de Nederlandse autobezitters), en anderzijds de vorderingen, voor zover die door SDEJ zijn ingesteld namens betrokkenen die buiten Nederland hun voertuig hebben gekocht of geleased (hierna: de buitenlandse autobezitters). De rechtbank is van oordeel dat de Nederlandse rechter op grond van artikel 8 Verordening Brussel I-bis rechtsmacht heeft als het gaat om de ten behoeve van de Nederlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen de EU-gedaagden/Autofabrikanten. Rechtsmacht is er echter niet als het gaat om de ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen de EU-gedaagden/Autofabrikanten. Daartoe is het volgende redengevend.

De vorderingen tegen Stellantis N.V. en de Autofabrikanten zijn gebaseerd op dezelfde juridische grondslag: onrechtmatige daad. Stellantis N.V. wordt als rechtsopvolger van de voormalige moedermaatschappijen PSA en GM Holdings (zie hierna 5.35) en als beleidsbepaler mede verantwoordelijk gehouden voor het onrechtmatig handelen van de Autofabrikanten. Of Stellantis N.V. (en haar rechtsvoorganger PSA) zelf een operationele entiteit is, is dus in zoverre niet van belang. Aan de vorderingen tegen Stellantis N.V. en de Autofabrikanten ligt hetzelfde feitencomplex ten grondslag. Stellantis N.V. (of haar rechtsvoorgangers) en de Autofabrikanten maken deel uit van dezelfde keten, die volgens SCC en SDEJ is gericht op het ontwikkelen, produceren, op de markt brengen en leveren van dieselvoertuigen met een verboden manipulatie-instrument. Voor de beoordeling van de vorderingen moeten in essentie dezelfde feitelijke en juridische vragen worden beantwoord (waarvan de eerste is of een verboden manipulatie-instrument is ontwikkeld en toegepast). Ten aanzien van Stellantis N.V. moet in aanvulling daarop worden beoordeeld of zij als rechtsopvolger van de voormalige moedermaatschappijen en/of als beleidsbepaler mede aansprakelijk is.

Voor het summierlijk oordeel waartoe de rechtbank zich bij de beantwoording van de rechtsmachtvraag kan beperken (zie 5.20), hebben de Stichtingen voldoende onderbouwd dat PSA als moedermaatschappij beslissende invloed heeft gehad op de betrokken economische activiteit van de Autofabrikanten. De verklaring van de chief legal officer van Stellantis N.V. is onvoldoende om het vermoeden dat PSA beslissende invloed heeft gehad op de Autofabrikanten op voorhand te ontkrachten. Verder betwist Stellantis N.V. niet dat zij op haar beurt aansprakelijk kan worden gehouden voor (mogelijke) onrechtmatige gedragingen van haar rechtsvoorgangers PSA en GM Holdings.

Ondanks de mogelijkheid dat op de afzonderlijke vorderingen tegen de verschillende gedaagden verschillende rechtstelsels van toepassing kunnen zijn, is de omstandigheid dat sprake is van eenzelfde feitelijke grondslag én eenzelfde juridische grondslag (onrechtmatige daad) voldoende om aan te nemen dat sprake is van eenzelfde situatie, feitelijk en rechtens.

Als het gaat om de ten behoeve van de Nederlandse autobezitters ingestelde vorderingen was voor de Autofabrikanten ook voorzienbaar dat zij zouden kunnen worden gedagvaard voor de Nederlandse rechter. De Autofabrikanten moesten er immers rekening mee houden dat zij zouden kunnen worden opgeroepen voor een rechter van een lidstaat waarin de door hen geproduceerde voertuigen op de markt zijn gebracht.

Als het gaat om de ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen ontbreekt de hiervoor genoemde voorzienbaarheid. De door de buitenlandse autobezitters gekochte of geleasede voertuigen zijn in andere landen dan Nederland op de markt gebracht en buiten Nederland gekocht of geleased. Anders dan SDEJ betoogt, kan de voorzienbaarheid niet worden gebaseerd op de omstandigheid dat Stellantis N.V. als (huidige) moedermaatschappij van de Autofabrikanten in Nederland is gevestigd. Stellantis N.V. is namelijk pas vanaf januari 2021 de moedermaatschappij. Daarvoor was het in Frankrijk gevestigde PSA de moedermaatschappij van de Autofabrikanten (en tot medio 2017 was dat het in de VS gevestigde GM Company voor de automerken Opel en Vauxhall). De beleidsbeslissingen zijn in de relevante periode dus buiten Nederland genomen. SDEJ heeft niet gesteld dat na januari 2021 nog voor de beoordeling van de vorderingen relevante beleidsbeslissingen zijn genomen. De conclusie is dan ook dat het voor de Autofabrikanten niet voorzienbaar was dat zij voor schadevergoedingsvorderingen van de buitenlandse autobezitters zouden worden opgeroepen voor de rechtbank van de vestigingsplaats van Stellantis N.V.

Dit betekent dat voor de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen de EU-gedaagden niet voldaan is aan het bepaalde in artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I-bis.

Het beroep van SDEJ op artikel 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis (de plaats van het schadebrengende feit) slaagt in dit verband ook niet. De plaats waar de schade is ingetreden (het ‘erfolgsort’) bevindt zich voor de buitenlandse autobezitters immers niet in Nederland, terwijl er evenmin aanknopingspunten zijn om aan te nemen dat de plaats waar voor een buitenlandse autobezitter de schadeveroorzakende gebeurtenis heeft plaatsgevonden (het ‘handlungsort’) in Nederland is gelegen.

Ook overigens is de rechtbank niet gebleken van een andere grond voor rechtsmacht als het gaat om de ten behoeve van de buitenlandse autobezitters tegen de EU-gedaagden ingestelde vorderingen. De rechtbank zal zich daarom onbevoegd verklaren om kennis te nemen van de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters tegen de EU-gedaagden ingestelde vorderingen.

Stellantis c.s. heeft aangevoerd dat de VS-gedaagden geen concernrelatie met Stellantis N.V. hebben of hebben gehad. Dat ooit activiteiten zijn overgedragen aan PSA, waarvan de topholding in Frankrijk was gevestigd, maakt dat het voor deze gedaagden niet voorzienbaar was dat zij voor het gerecht van de vestigingsplaats van Stellantis N.V. konden worden opgeroepen. Daarom kan de in artikel 7 Rv vereiste samenhang tussen enerzijds de vorderingen tegen Stellantis N.V. en anderzijds de vorderingen tegen de VS-gedaagden niet worden aangenomen, aldus Stellantis c.s.

Ook hier geldt dat de verwijten die aan Stellantis N.V., GM Company en GM Holdings worden gemaakt van elkaar verschillen en mogelijk naar verschillende rechtstelsels moeten worden beoordeeld, maar gebaseerd zijn op dezelfde feiten. Onderzocht zal moeten worden of Opel Automobile en Adam Opel voertuigen met een verboden manipulatie-instrument hebben geproduceerd en op de markt hebben gebracht en welke entiteit (Stellantis N.V., GM Company of GM Holdings) daarvoor na de activa passiva-transactie tussen GM Holdings en PSA als moedermaatschappij (mogelijk) mede aansprakelijk kan worden gehouden. Dit betekent dat tussen de vorderingen van SCC en SDEJ tegen Stellantis N.V. als rechtsopvolger van PSA en de vorderingen van SCC en SDEJ tegen GM Company en GM Holdings een zodanige samenhang bestaat dat redenen van doelmatigheid een gezamenlijke behandeling van die vorderingen rechtvaardigen. Zo wordt voorkomen dat verschillende rechters die dezelfde vragen moeten beantwoorden, tegenstrijdige beslissingen geven over de aansprakelijkheid van Stellantis N.V., GM Company of GM Holdings voor de gedragingen van Opel Automobile en Adam Opel. Het was voor GM Company en GM Holdings ook redelijkerwijs voorzienbaar dat zij voor de Nederlandse rechter zouden kunnen worden gedaagd. Zij moesten er immers rekening mee houden dat zij konden worden opgeroepen voor een rechter van een lidstaat waarin de door hun voormalige dochtermaatschappijen geproduceerde voertuigen op de markt zijn gebracht. Het voorgaande betekent dat voldaan is aan de voorwaarden van artikel 7 lid 1 Rv en dat de rechtbank op grond daarvan bevoegd is kennis te nemen van de ten behoeve van Nederlandse autobezitters door SCC en SDEJ ingestelde vorderingen tegen GM Company en GM Holdings.

Als het gaat om de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen GM Company en GM Holdings is niet voldaan aan het voorzienbaarheidsvereiste. Voor deze gedaagden was niet voorzienbaar dat zij voor schadevergoedingsvorderingen van de buitenlandse autobezitters zouden worden opgeroepen voor de rechtbank van de vestigingsplaats van Stellantis N.V. Verwezen wordt naar hetgeen hiervoor in 5.29 is overwogen.

Dit betekent dat voor de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen GM Company en GM Holdings niet is voldaan aan de voorwaarden van artikel 7 lid 1 Rv.

Het beroep van SDEJ op artikel 6 onder e Rv (de plaats van het schadebrengende feit) slaagt in dit verband ook niet. Verwezen wordt naar hetgeen hiervoor in 5.31 is overwogen.

Ook overigens is de rechtbank niet gebleken van een andere grond voor rechtsmacht als het gaat om de ten behoeve van de buitenlandse autobezitters tegen GM Company en GM Holdings ingestelde vorderingen. De rechtbank zal zich daarom onbevoegd verklaren om kennis te nemen van de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters tegen de GM Company en GM Holdings ingestelde vorderingen.

De door artikel 7 Rv vereiste samenhang ontbreekt als het gaat om de vorderingen van de Stichtingen tegen GM LLC. De Stichtingen hebben GM LLC uitsluitend mede gedagvaard voor het – naar zij zelf stellen – onwaarschijnlijke maar niet ondenkbare scenario dat bij de verkoop van Opel/Vauxhall aan PSA in 2017 enige aansprakelijkheid is achtergebleven. Enig concreet aanknopingspunt wat steun zou kunnen bieden aan dat scenario, is echter niet gesteld en ook niet gebleken. Zo is niet gebleken dat GM LLC als contractspartij betrokken was bij de verkoop van Opel/Vauxhall of bij het verstrekken van garanties. Verder hebben de Stichtingen niet toegelicht hoe de activiteiten van GM LLC samenhangen met het op de Europese en Nederlandse markt brengen van Opel- en Vauxhall-voertuigen met een vermeend verboden manipulatie-instrument. Uit de door SDEJ overgelegde informatie over GM LLC volgt ook niet dat GM LLC de moedermaatschappij was van Adam Opel of dat zij op andere wijze bij deze activiteiten betrokken was. Dit betekent dat de door artikel 7 lid 1 Rv vereiste samenhang tussen de vorderingen van de Stichtingen tegen Stellantis N.V. en de vorderingen van de Stichtingen tegen GM LLC niet kan worden aangenomen.

Toepassing van de bevoegdheidsregel van artikel 6 onder e Rv kan de Stichtingen ten aanzien van GM LLC niet baten, omdat de Stichtingen niet hebben toegelicht welke specifieke onrechtmatige gedragingen GM LLC worden verweten en welke schade hun achterban daardoor heeft geleden. Hierdoor zijn er onvoldoende aanknopingspunten om te bepalen dat de plaats waar de schade is ingetreden (het ‘erfolgsort’) of de plaats waar de schadeveroorzakende gebeurtenis heeft plaatsgevonden (het ‘handlungsort’) in Nederland is gelegen.

De rechtbank zal zich daarom ten aanzien van de vorderingen van de Stichtingen tegen GM LLC onbevoegd verklaren.

Beoordeeld moet worden of sprake is van samenhang als bedoeld in artikel 7 lid 1 Rv tussen de vorderingen op Stellantis N.V. en de vorderingen op de VK-gedaagden. Uitsluitend SDEJ heeft vorderingen tegen de VK-gedaagden ingesteld. De vorderingen tegen de VK-gedaagden, zo begrijpt de rechtbank, zijn uitsluitend ingesteld ten behoeve van een deel van de buitenlandse autobezitters, te weten degenen die in het Verenigd Koninkrijk een voertuig hebben gekocht of geleased.

De VK-gedaagden – Vauxhall Motors, Vauxhall Finance, IBC Vehicles en PSA Retail UK – houden zich bezig met de verkoop, lease, marketing, distributie en verzekering van Vauxhall-voertuigen en de exploitatie van een autofabriek in het Verenigd Koninkrijk. Zij zijn nu onderdeel van de Stellantis-groep.

Stellantis c.s. heeft aangevoerd dat de VK-gedaagden geen autofabrikant zijn en niet betrokken zijn bij de door de SDEJ verweten gedragingen. Zij heeft erop gewezen dat SDEJ ten aanzien van de VK-gedaagden geen feitelijke situatie heeft gesteld en dat het enkel deel uitmaken van het Stellantis-concern onvoldoende is om samenhang tussen de vorderingen tegen Stellantis N.V. en de vorderingen tegen de VK-gedaagden aan te nemen. Er is geen sprake van eenzelfde situatie feitelijk en rechtens, geen voorzienbaarheid dat de VK-gedaagden zouden kunnen worden opgeroepen voor de Nederlandse rechter en geen gevaar voor onverenigbare beslissingen of een rechtsbedeling die gebaat is bij een gezamenlijke behandeling van de vorderingen, aldus Stellantis c.s.

De rechtbank overweegt als volgt. Stellantis c.s. heeft terecht aangevoerd dat de VK-gedaagden geen fabrikant(en) van auto’s zijn. Over wat de rol is van elk van de VK-gedaagden binnen de door SDEJ gestelde keten en welke verwijten in dit verband aan elke VK-gedaagde worden gemaakt, heeft SDEJ geen concrete stellingen ingenomen. Reeds hierom kan niet op het eerste gezicht (zie 5.20) worden aangenomen dat sprake is van samenhangende vorderingen die een gezamenlijke behandeling rechtvaardigen. Voor de VK-gedaagden was bovendien ook niet voorzienbaar dat zij voor schadevergoedingsvorderingen van autobezitters uit het Verenigd Koninkrijk zouden worden opgeroepen voor de rechtbank van de vestigingsplaats van Stellantis N.V. Daarvoor geldt hetzelfde als in 5.29 is overwogen.

Ook overigens is de rechtbank niet gebleken van een andere grond voor rechtsmacht als het gaat om de tegen de VK-gedaagden ingestelde vorderingen. De rechtbank zal zich daarom onbevoegd verklaren om kennis te nemen van de door SDEJ tegen de VK-gedaagden ingestelde vorderingen.

Anders dan Stellantis c.s. heeft betoogd, kan het aanbrengen van de vorderingen ten behoeve van de Nederlandse autobezitters tegen de EU-gedaagden, GM Holdings en GM Company bij de Nederlandse rechter niet als misbruik van de bevoegdheidsbepalingen van artikel 8 Verordening Brussel I-bis en artikel 7 Rv worden beschouwd. Toewijzing van de vorderingen tegen Stellantis N.V. kan niet op voorhand uitgesloten worden geacht. Daarom kan ook niet worden geconcludeerd dat SCC en SDEJ de voorwaarden voor toepassing van deze bepalingen kunstmatig hebben gecreëerd.16

Voor het geval de rechtbank (deels) rechtsmacht zou aannemen voor vorderingen die ten behoeve van buitenlandse autobezitters zijn ingesteld, hebben de EU-gedaagden (de Autofabrikanten) en de VK-gedaagden zich subsidiair beroepen op litispendentie dan wel samenhang met buitenlandse procedure in de zin van de artikelen 29, 30, 33 en 34 Verordening Brussel I-bis en artikel 12 Rv. Volgens de EU-gedaagden en de VK-gedaagden zijn in Duitsland, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk eerder collectieve en individuele procedures aanhangig gemaakt tegen (een deel van) de EU-gedaagden en de VK-gedaagden.

De rechtbank komt niet toe aan een beoordeling van het beroep op litispendentie dan wel samenhang met buitenlandse procedures door de EU-gedaagden en de VK-gedaagden. Uit de eerder gegeven beslissingen volgt immers dat er geen rechtsmacht is voor de door SDEJ ten behoeve van de buitenlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen deze gedaagden. Als het gaat om de buitenlandse autobezitters is er uitsluitend rechtsmacht voor zover ten behoeve van hen vorderingen zijn ingesteld tegen Stellantis N.V. Stellantis N.V. heeft zich echter niet beroepen op litispendentie of samenhang met buitenlandse procedures. Evenmin is gesteld of gebleken dat Stellantis N.V. (of haar rechtsvoorganger PSA) partij is in de procedures in Duitsland, Oostenrijk of het Verenigd Koninkrijk. Overigens, ook als dat laatste wel het geval zou zijn, is er in dit geval geen belang bij een beoordeling van het beroep op litispendentie of samenhang, omdat de rechtbank hierna in het kader van de ontvankelijkheid zal oordelen (zie hierna 7.15) dat SDEJ niet kan worden ontvangen in de ten behoeve van buitenlandse autobezitters tegen Stellantis N.V. ingestelde vorderingen.

De rechtbank Amsterdam is op grond van artikel 99 lid 1 Rv ten aanzien van Stellantis N.V., Stellantis Nederland B.V. en de Autodealers, voor zover die in het arrondissement Amsterdam zijn gevestigd, ook relatief bevoegd. Met betrekking tot de niet in het arrondissement gevestigde Autodealers geldt dat zij zich niet op de voet van artikel 110 lid 1 Rv hebben beroepen op relatieve onbevoegdheid van deze rechtbank. Deze rechtbank is daarom ten aanzien van ieder van hen eveneens relatief bevoegd.

Op grond van artikel 10:3 BW is Nederlands collectief actierecht van toepassing, ongeacht het (materiële) recht dat van toepassing is op de vorderingen van de Stichtingen tegen de gedaagden. Dit is tussen partijen ook niet in geschil. Wel is in geschil welk temporeel collectief actierecht van toepassing is op de vorderingen van de Stichtingen tegen de gedaagden. Welk actierecht temporeel van toepassing is, bepaalt onder meer welke ontvankelijkheidseisen aan de Stichtingen worden gesteld en of er schadevergoeding in geld kan worden gevorderd.

De wettelijke regeling voor collectieve acties inzake massaschade was tot 1 januari 2020 geregeld in de Wet collectieve afwikkeling massaschade17, neergelegd in de artikelen 3:305a tot en met 3:305d (oud) BW (hierna: het ‘oude collectieve actierecht’). Met ingang van 1 januari 2020 is de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (hierna te noemen: WAMCA) in werking getreden.18 Hiermee zijn de artikelen 3:305a tot en met 3:305d BW gewijzigd en is titel 14A aan Boek III van Rv toegevoegd.

De WAMCA geeft een nieuw regime voor de behandeling van collectieve acties die zijn ingesteld op of na 1 januari 2020. Op basis van het bijbehorende overgangsrecht (het resultaat van het amendement Van Gent c.s.) zijn de bepalingen van de WAMCA (alleen) van toepassing op rechtsvorderingen die betrekking hebben op een (schadeveroorzakende) gebeurtenis of gebeurtenissen die op of na 15 november 2016 heeft of hebben plaatsgevonden.19 In de toelichting bij het amendement staat hierover – samengevat – het volgende. Op 15 november 2016 is het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd en kunnen partijen in theorie weten dat de nieuwe wet eraan komt. Als iemand een massaschadeprocedure wil beginnen wegens een gebeurtenis die vóór 15 november 2016 heeft plaatsgevonden, kan dat op basis van de wet zoals die toen gold. In het theoretische geval dat sprake is van een reeks van gebeurtenissen die zowel vóór als na 15 november 2016 hebben plaatsgevonden, is het recht van toepassing zoals dat geldt op het moment dat de laatste gebeurtenis waarop de vordering betrekking heeft, heeft plaatsgevonden. De voordelen van deze vorm van overgangsrecht zijn dat het rechtszekerheidsbeginsel wordt gewaarborgd en dat de mogelijkheid van dubbele procedures op grond van verschillende juridische regimes kleiner wordt.

In deze zaak dateren de dagvaardingen van de Stichtingen van na 1 januari 2020, dus van na de inwerkingtreding van de WAMCA. Partijen verschillen van mening over de vraag of de vorderingen van de Stichtingen betrekking hebben op een (schadeveroorzakende) gebeurtenis of gebeurtenissen die heeft of hebben plaatsgevonden vóór of (op en) na 15 november 2016. Het moment van de schadeveroorzakende gebeurtenis of gebeurtenissen bepaalt welk collectief actierecht van toepassing is.

De voorgaande vraag is al eerder aan de orde geweest in andere zaken over beweerdelijk verboden manipulatie-instrumenten in dieselvoertuigen.20 In die zaken heeft deze rechtbank steeds geoordeeld dat het oude collectieve actierecht van toepassing is. Ook in deze zaak is de rechtbank van oordeel dat artikel 3:305a (oud) BW van toepassing is en niet de WAMCA. Daarvoor is het volgende redengevend.

De Stichtingen hebben in de kern aan hun vorderingen ten grondslag gelegd dat hun achterban schade heeft geleden doordat Stellantis c.s. voertuigen met een verboden manipulatie-instrument op de Nederlandse markt en op de Europese markt heeft gebracht. Deze voertuigen zijn door de Autodealers verkocht. De ontwikkeling van dat beweerdelijk verboden manipulatie-instrument is daarmee de initiële, gemeenschappelijke en alles overkoepelende schadeveroorzakende gebeurtenis. Weliswaar hebben daarna ook andere handelingen plaatsgevonden die nodig zijn geweest voor het intreden van de schade, zoals het op de markt brengen, de verkoop en de levering van de voertuigen aan de autobezitters, maar in deze collectieve actie tegen zowel Stellantis c.s. alsook de Autodealers is de ontwikkeling van het beweerdelijk verboden manipulatie-instrument de gemeenschappelijke en alles overkoepelende schadeveroorzakende gebeurtenis. Zonder het beweerdelijk verboden manipulatie-instrument zouden de overige handelingen en gebeurtenissen niet onrechtmatig zijn en zouden de autobezitters geen schade hebben geleden.

De Euro 5 en Euro 6 emissienormen zijn ingevoerd op 1 september 2009 en 1 september 2014. Dit betekent dat de ontwikkeling van het emissiecontrolesysteem voor de betrokken Euro 5 en Euro 6 voertuigen vóór die data afgerond moet zijn geweest, omdat anders geen typegoedkeuring zou zijn afgegeven. Daarmee ligt de (gestelde) gemeenschappelijke schadeveroorzakende gebeurtenis vóór 15 november 2016. De omstandigheden dat het emissiecontrolesysteem daarna (beweerdelijk) nog verder is ontwikkeld, dat de ontwikkeling een continu proces zou zijn en dat updates zouden hebben plaatsgevonden, maakt niet dat sprake is van een reeks van schadeveroorzakende gebeurtenissen in de zin van het overgangsrecht. Die omstandigheden zijn ook niet aan te merken als nieuwe gemeenschappelijke, zelfstandige schadeveroorzakende gebeurtenissen. De verdere ontwikkeling en updates zijn immers onlosmakelijk verbonden met het gestelde verboden manipulatie-instrument.

Daarbij komt dat het doel en de strekking van het overgangsrecht is dat in één kwestie over de hele linie dezelfde regels van het burgerlijk recht gelden. Het overgangsrecht probeert te voorkomen dat een deel van de rechtsvorderingen onder de WAMCA moet worden beoordeeld en een deel onder het oude collectieve actierecht. Door aan te sluiten bij de ontwikkeling van het beweerdelijk verboden manipulatie-instrument worden alle rechtsvorderingen (zowel de verschillende vorderingen tegen één gedaagde als gelijkluidende vorderingen tegen de verschillende gedaagden) onder één collectief actieregime beoordeeld, hetgeen blijkens het amendement Van Gent c.s. de bedoeling van de wetgever is.

Anders dan de Stichtingen subsidiair hebben bepleit, is er geen grond om deels het oude en deels het nieuwe collectieve actierecht van toepassing te laten zijn. De vergelijking die de Stichtingen maken met de zaak-Vattenfall21 gaat niet op, omdat daar een andere situatie (het doorlopend in rekening brengen van een bepaalde vergoeding) aan de orde was.

De slotsom is dus dat artikel 3:305a (oud) BW van toepassing is op deze collectieve actie. Dit heeft tot gevolg dat de rechtbank niet toekomt aan de beoordeling van de volgende (voorwaardelijke) verzoeken en vorderingen van de Stichtingen:

• -

  een Exclusieve Belangenbehartiger te benoemen (vordering 1 van SEC, vorderingen 2 en 3 van SCC en vordering III van SDEJ),

• -

  de nauw omschreven groep in de zin van artikel 1018d Rv te bepalen (vordering II van SDEJ),

• -

  de voorschriften voor ‘opt-in’ of ‘opt-out’ in de zin van artikel 1018f lid 1 en lid 5 slotzin Rv te bepalen (vordering 4 van SCC en vordering IV van SDEJ),

• -

  de voorwaarden tot collectieve schadeafwikkeling te bepalen (vordering 12 van SCC en vordering IX van SDEJ),

• -

  gedaagden te veroordelen in de kosten die de Exclusieve Belangenbehartiger heeft gemaakt (vordering 13.iii en 13.iv. van SCC en vordering X.c. van SDEJ),

• -

  gedaagden te veroordelen in de kosten van schadeafwikkeling (vordering X.d. van SDEJ),

• -

  een kostenveroordeling uit te spreken op grond van artikel 1018l lid 2 Rv (vordering 5 (deels) van SEC en vordering X.b. (deels) van SDEJ).

Voor het geval de rechtbank zou oordelen dat het oude collectieve actierecht van toepassing is, hebben SEC en SCC verzocht om in de gelegenheid te worden gesteld om hun vorderingen (en de gronden daarvan) aan te passen. Daarvoor ziet de rechtbank geen aanleiding, omdat SEC en SCC met die uitkomst al rekening hadden kunnen houden (en ook hebben gehouden) in de formulering van hun vorderingen. Waarom de beslissing van de rechtbank zou nopen tot (verdere) aanpassing hebben zij bovendien niet toegelicht.

De vraag of de Stichtingen ontvankelijk zijn, moet – zoals hiervoor is geoordeeld – worden beantwoord aan de hand van het oude collectieve actierecht (artikel 3:305a (oud) BW).

In artikel 3:305a lid 1 (oud) BW is bepaald dat een stichting i) een rechtsvordering kan instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen (het gelijksoortigheidsvereiste), ii) voor zover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt (het statutenvereiste). In lid 2 is bepaald dat een belangenorganisatie niet ontvankelijk is, indien zij iii) in de gegeven omstandigheden onvoldoende heeft getracht het gevorderde te bereiken door het voeren van overleg met de gedaagde(n) (het overlegvereiste) of indien iv) met de rechtsvordering de belangen van de personen ten behoeve van wie de rechtsvordering is ingesteld onvoldoende zijn gewaarborgd (het waarborgvereiste).

Op de Stichtingen rust de stelplicht en, bij betwisting, de bewijslast met betrekking tot de in artikel 3:305a lid 1 (oud) BW genoemde vereisten. Dat zijn immers de twee voorwaarden om als collectieve actie-organisatie een rechtsvordering te kunnen instellen. Daarentegen rust op gedaagden in beginsel de stelplicht en bewijslast dat sprake is van een situatie als bedoeld in artikel 3:305a lid 2 (oud) BW. Deze situaties vormen immers een uitzondering op lid 1 en het zijn de gedaagden die zich op het bestaan daarvan beroepen.

Tussen partijen is niet in geschil dat de Stichtingen voldoen aan het statutenvereiste en aan het overlegvereiste. De rechtbank heeft ook geen aanwijzingen om aan te nemen dat de Stichtingen niet aan deze twee vereisten voldoen. Partijen verschillen wel van mening of aan het gelijksoortigheidsvereiste en aan het waarborgvereiste is voldaan. Die twee vereisten komen hierna achtereenvolgens in 7.7 en verder en 7.75 en verder aan de orde.

In artikel 3:305a lid 3 (oud) BW is bepaald dat de vordering niet kan strekken tot schadevergoeding in geld. Voor zover de vorderingen van de Stichtingen strekken tot betaling van schadevergoeding in geld, kunnen die dus niet in deze collectieve procedure worden ingesteld. SEC wordt daarom niet-ontvankelijk verklaard in vordering 4 en SDEJ in vorderingen VII en VIII. De vorderingen 8 en 11 van SCC en vordering VI.e van SDEJ zijn komen te vervallen.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben aangevoerd dat artikel 3:305a lid 3 (oud) BW eveneens in de weg staat aan gevorderde verklaringen voor recht dat gehoudenheid bestaat tot vergoeding van schade. De rechtbank is met gedaagden van oordeel dat dergelijke verklaringen voor recht niet mogelijk zijn onder artikel 3:305a lid 3 (oud) BW. In zoverre is SEC deels niet-ontvankelijk in haar vordering 3.

Het gaat hier om de vraag of de door de Stichtingen ingestelde vorderingen strekken tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen. Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad is aan het vereiste van gelijksoortigheid voldaan als de belangen ter bescherming waarvan de vorderingen strekken, zich lenen voor bundeling, zodat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming ten behoeve van de belanghebbenden kan worden bevorderd. De vorderingen lenen zich voor bundeling als daarover in één procedure geoordeeld kan worden zonder naar de bijzondere omstandigheden van de individuele belanghebbenden te kijken.22 Voldoende gelijksoortigheid van belangen hoeft niet mee te brengen dat de posities, achtergronden en belangen van degenen ten behoeve van wie een collectieve actie wordt ingesteld identiek of zelfs overwegend gelijk zijn. In een collectieve actie past dan ook een zekere abstracte toetsing.23

Gedaagden hebben verschillende argumenten aangevoerd waarom geen sprake is van voldoende gelijksoortige en zich voor bundeling lenende belangen. De rechtbank gaat hierna eerst in op een aantal kwesties die van belang zijn voor meerdere vorderingen van de Stichtingen en vervolgens bespreekt de rechtbank de afzonderlijke vorderingen.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben allereerst aangevoerd dat onduidelijk is voor welke belanghebbenden de Stichtingen opkomen. De samenstelling van de groep belanghebbenden voor wie de Stichtingen krachtens hun statuten opkomen, is afhankelijk van de vraag of het voertuig dat de belanghebbenden hebben gekocht of geleased, is voorzien van een beweerdelijk verboden manipulatie-instrument. Dat is geen duidelijk afgebakende groep, omdat die groep daarmee afhankelijk is van een juridische of technische beoordeling, aldus Stellantis c.s. en de Autodealers.

Dit verweer slaagt niet. De stellingen van de Stichtingen gaan er vanuit dat in de voertuigen een verboden manipulatie-instrument aanwezig is. Dat zal, gelet op de betwisting van gedaagden, in de inhoudelijke fase inderdaad eerst beoordeeld moeten worden, maar het op dit moment ontbreken van een inhoudelijk oordeel op dit punt, dat inherent is aan deze fase van de procedure, maakt niet dat onvoldoende duidelijk is voor welke belanghebbenden de Stichtingen opkomen.

Volgens Stellantis c.s. en de Autodealers maakt de insteek van de procedures door de Stichtingen een collectieve beoordeling onmogelijk. In dat verband hebben zij gewezen op meerdere verschillen. Op de aangevoerde verschillen gaat de rechtbank hierna in.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben aangevoerd dat zodanige feitelijke en juridische verschillen bestaan tussen de leden van de gestelde achterbannen van de Stichtingen dat hiervan niet kan worden geabstraheerd in deze collectieve actie. Verschillend zijn volgens Stellantis c.s. en de Autodealers onder meer de context waarin een betrokken voertuig is aangeschaft, wat daarbij aan informatie is verstrekt, of een betrokken voertuig is doorverkocht en of het betrokken voertuig is gekocht of is geleased. Daarnaast heeft Stellantis c.s. aangevoerd dat op de vorderingen van de Stichtingen minstens dertig rechtstelsels van toepassing zijn die in tal van opzichten van elkaar verschillen. Daarom kan geen gemeenschappelijk oordeel worden gegeven over de vorderingen van de Stichtingen voor de gehele achterban.

De rechtbank overweegt als volgt. De omstandigheid dat binnen de achterbannen van de Stichtingen verschillende groepen zijn te onderscheiden die op verschillende feitelijke en/of juridische punten ongelijksoortig zijn, neemt niet weg dat bepaalde belangen binnen die groepen voldoende met elkaar overeenstemmen om in een collectieve actie beoordeeld te kunnen worden. De leden van de achterbannen van de Stichtingen hebben in ieder geval met elkaar gemeen dat zij door koop of lease bezitter zijn of zijn geweest van een voertuig waarin volgens de stellingen van de Stichtingen een verboden manipulatie-instrument aanwezig is of was. Voornoemde verschillen staan in zoverre op zich niet in de weg aan bundeling. Zo nodig kan bovendien bij de beoordeling rekening worden gehouden met bepaalde verschillen. Of specifieke verschillen in de weg staan aan een collectieve beoordeling zal in relatie tot de concrete vorderingen worden beoordeeld (zie hierna 7.23).

Voor mogelijke verschillen in het op de vorderingen toepasselijke recht geldt het volgende. Hierna onder 8.2 zal worden geoordeeld dat op de vorderingen van de Stichtingen het recht van toepassing is van het land waar een belanghebbende het voertuig heeft gekocht of geleased, omdat daar de schade wordt geleden. Voor benadeelden die het voertuig in Nederland hebben gekocht of geleased (de Nederlandse autobezitters), geldt dus dat Nederlands recht van toepassing is op de ten behoeve van hen ingestelde vorderingen. Voor de groep van Nederlandse autobezitters is dus hetzelfde rechtstelsel van toepassing.

Het voorgaande ligt anders voor de vorderingen van SDEJ tegen Stellantis N.V. ten behoeve van de buitenlandse autobezitters.. Zij hebben (de gestelde) schade geleden in andere Europese jurisdicties (inclusief het Verenigd Koninkrijk). De vorderingen ten behoeve van de buitenlandse autobezitters op Stellantis N.V. strekken, zoals Stellantis c.s. terecht heeft betoogd, onvoldoende tot bescherming van gelijksoortige belangen. Op die vorderingen is immers steeds het recht van toepassing van het land waar deze belanghebbende het voertuig heeft gekocht of geleased. Dit brengt mee dat bij de buitenlandse autobezitters onderscheid zou moeten worden gemaakt in een groot aantal verschillende subgroepen, al naar gelang het land waar zij hun voertuig hebben gekocht of geleased. Dat leidt voor de buitenlandse autobezitters vervolgens tot een waaier aan toepasselijke rechtstelsels, dat wil zeggen voor elke subgroep een eigen rechtstelsel, met elk stelsel zijn eigen merites. Dat maakt de vorderingen in zoverre zodanig ongelijksoortig dat het voor de buitenlandse autobezitters in dit geval niet efficiënt en effectief is om deze vorderingen in één procedure te laten beoordelen. Dat SDEJ mede schending van het Europese recht, zoals de Emissieverordening, aan haar vorderingen ten grondslag legt, maakt het voorgaande niet anders. Behalve de Emissieverordening zullen immers ook andere juridische onderwerpen aan de orde komen die door het toepasselijke buitenlandse recht worden beheerst. SDEJ zal daarom niet-ontvankelijk worden verklaard in haar vorderingen tegen Stellantis N.V. voor zover die vorderingen zijn ingesteld ten behoeve van de buitenlandse autobezitters.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben aangevoerd dat de door de Stichtingen ingestelde vorderingen betrekking hebben op een grote verzameling dieselvoertuigen. Die verzameling bestaat uit verschillende voertuigmodellen en uitvoeringen daarvan van verschillende producenten, met verschillende motoren en motorinhoud. Voor elk model en elke uitvoering moet volgens Stellantis c.s. en de Autodealers een aparte typegoedkeuring of ten minste een apart deelcertificaat worden afgegeven voordat deze in productie wordt genomen en op de markt wordt gebracht. Bovendien verschilt de door PSA ontwikkelde technologie van die van de General Motors-groep. De Stichtingen zullen daarom per merk, per model en per uitvoering moeten bewijzen dat door de desbetreffende autofabrikant ontoelaatbare emissiecontrolesystemen en motorbesturingssoftware zijn ontwikkeld en ingezet. Een generieke en collectieve beoordeling van die – gemeenschappelijke – vraag is niet mogelijk, omdat voor het beslissen op die vraag steeds naar de specifieke omstandigheden aangaande dat type voertuig zal moeten worden gekeken. Bundeling van gestelde daaraan te relateren belangen van de achterban in een collectieve actie is niet effectief en efficiënt, aldus steeds Stellantis c.s. en de Autodealers.

De rechtbank overweegt dat de omstandigheid dat er verschillende typen voertuigen met verschillende typen dieselmotoren zijn, niet maakt dat deze procedure zich niet leent voor een collectieve beoordeling. Alle vorderingen zijn gegrond op de stelling dat in de voertuigen een verboden manipulatie-instrument zit, zodat de vorderingen op dit punt strekken tot bescherming van gelijksoortige belangen die collectief beoordeeld kunnen worden. Bij de beoordeling of sprake is van een verboden manipulatie-instrument kan, indien daartoe aanleiding zou bestaan, worden gedifferentieerd naar bijvoorbeeld type voertuig, merk, model en/of uitvoering.

Stellantis c.s. heeft aangevoerd dat sprake is van ongelijksoortigheid aan de zijde van de gedaagden. Binnen de heterogene groep van de gedaagden, die onder Stellantis c.s. vallen, bestaan volgens Stellantis c.s. onderling verschillen die in de weg staan aan een collectieve beoordeling van de vorderingen van de Stichtingen. De gedaagden staan als gevolg van de onderlinge verschillen in een andere feitelijke en juridische verhouding tot de belanghebbenden voor wie de Stichtingen stellen op te komen. Bij de beoordeling van de vorderingen en rechtsgrondslagen dienen deze verschillen volgens Stellantis c.s. steeds in aanmerking te worden genomen, waardoor een collectieve beoordeling van en beslissing op de vorderingen niet mogelijk is.

De rechtbank oordeelt over het betoog van Stellantis c.s. als volgt. Dat er verschillen bestaan tussen de gedaagden onderling die onder de Stellantis-groep vallen, dat zij een verschillende rol hebben en dat zij niet steeds in dezelfde verhouding staan tot een belanghebbende, staat aan een collectieve beoordeling niet in de weg. Zo nodig kan met die verschillen rekening worden gehouden bij de beoordeling van de vorderingen. Gedaagden wordt in de kern verweten dat zij voertuigen die niet voldeden aan de geldende regelgeving in het verkeer hebben gebracht door voertuigen met een verboden manipulatie-instrument te produceren, op de markt te brengen en daarin te handelen, zodat in zoverre sprake is van dezelfde feitelijke gebeurtenissen. Of voldoende is gesteld voor een succesvolle vordering op elk van gedaagden, is in deze fase van de procedure nog niet aan de orde.

Over het betoog van de Autodealers oordeelt de rechtbank als volgt. Ook als van de juistheid van de door de Autodealers gestelde onderlinge verschillen wordt uitgegaan, staan die verschillen niet in de weg aan een collectieve beoordeling. De Autodealers zijn allen officiële dealers van de automerken Peugeot, Citroën, DS en Opel. Volgens SCC en SDEJ zijn in Nederland in de relevante periode in ieder geval honderdduizenden Peugeot-, Citroën-, DS- en Opelvoertuigen met een beweerdelijk verboden manipulatie-instrument verkocht of geleased. Nu de Autodealers in ieder geval gemeen hebben dat zij allemaal hebben gehandeld in voertuigen van één of meer van voornoemde automerken en de stelling is dat elk van die automerken voertuigen met een beweerdelijk verboden manipulatie-instrument heeft geproduceerd, kan ervan uit worden gegaan dat die ook door elk van de Autodealers verhandeld zijn. Indien een autodealer meent dat zij in de relevante periode geen enkel voertuig van Peugeot, Citroën, DS of Opel heeft verkocht of als agent heeft opgetreden, heeft zij de mogelijkheid om dat in de inhoudelijke fase te stellen en te onderbouwen. Vooralsnog kunnen de Autodealers als eenzelfde groep worden gezien.

SCC en SDEJ zullen evenwel niet-ontvankelijk worden verklaard in hun vorderingen tegen de Autodealers voor zover die strekken tot behartiging van belangen van (rechts)personen die in de relevante periode een dieselvoertuig van Peugeot, Citroën, DS en/of Opel door middel van een leaseconstructie in gebruik hebben gekregen (‘leaserijders’). De Autodealers hebben toegelicht dat zij geen leaseovereenkomsten sluiten en dat lease-activiteiten zijn ondergebracht in aparte vennootschappen. Hierop hebben SCC en SDEJ niet gereageerd. Bij deze stand van zaken hebben SCC en SDEJ onvoldoende onderbouwd dat de vorderingen tegen de Autodealers, voor zover die zijn ingesteld ten behoeve van leaserijders, strekken tot gelijksoortige belangen. Hierdoor hebben SCC en SDEJ ook onvoldoende aangetoond dat er een groep leaserijders is die uiteindelijk baat zal hebben bij de collectieve actie als de vorderingen tegen de Autodealers worden toegewezen. SCC en SDEJ zullen in deze vorderingen daarom niet-ontvankelijk worden verklaard.

Hierna zal per vordering worden beoordeeld of die vordering belangen betreft die zich voldoende laten veralgemeniseren. Hierbij geldt als uitgangspunt of bij de beoordeling van de collectieve vorderingen (voldoende) kan worden geabstraheerd van de bijzonderheden van individuele gevallen (zie hiervoor onder 7.7).

De Stichtingen vorderen – kort samengevat – verklaringen voor recht dat ieder van de door hen gedagvaarde gedaagden onrechtmatig jegens de autobezitters heeft gehandeld en dat die gedaagden hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de als gevolg daarvan door de autobezitters geleden en nog te lijden schade. Dit betreffen de vorderingen van SEC onder 2 en 3, de vorderingen van SCC onder 6.i. t/m 6.iv en de vordering van SDEJ onder V.f.i.24.

Aan de gevorderde verklaringen voor recht heeft SEC, kort gezegd, ten grondslag gelegd dat de rechtsvoorgangers van Stellantis N.V. op grote schaal hebben gefraudeerd met de emissie-uitstoot door de wettelijke emissienormen te ontduiken met verboden manipulatie-instrumenten. Als importeur rust op (de rechtsvoorgangers van) Stellantis Nederland B.V. een eigen verplichting om te verifiëren dat de dieselvoertuigen aan de geldende emissienormen voldoen. Voor zover (de rechtsvoorgangers van) Stellantis Nederland B.V. niet op de hoogte waren van de fraude, zijn zij daarvoor risico-aansprakelijk. Zij zijn ook mede-verantwoordelijk voor reclame- en marketinguitingen, aldus SEC.

SCC en SDEJ hebben aan hun vorderingen, kort samengevat, ten grondslag gelegd dat Stellantis c.s. onrechtmatig heeft gehandeld door willens en wetens voertuigen op de markt te brengen die de emissienormen overschrijden. Stellantis c.s. heeft zich bediend van verboden manipulatie-instrumenten om dat te verhullen. Dat is in strijd met de Emissieverordening, de Kaderrichtlijn en ongeschreven zorgvuldigheidsnormen.

Stellantis c.s. heeft aangevoerd dat deze vorderingen, voor zover gebaseerd op schending van ongeschreven zorgvuldigheidsnormen en misleidende reclame, niet collectief kunnen worden beoordeeld. Die rechtsgronden vergen naar hun aard een individuele beoordeling. Als eerste moet de vraag worden beantwoord of het type dieselvoertuig van een belanghebbende voldoet aan de Emissieverordening en de Kaderrichtlijn. Dat laat zich niet generiek vaststellen, maar zal steeds per type voertuig moeten worden beoordeeld. Er kan niet in algemene zin worden geoordeeld of onrechtmatig is gehandeld jegens een belanghebbende zonder daarbij ook de bijzondere omstandigheden van elke individuele belanghebbende in aanmerking te nemen, aldus Stellantis c.s.

Naar het oordeel van de rechtbank strekken de gevorderde verklaringen voor recht dat Stellantis c.s. onrechtmatig jegens autobezitters heeft gehandeld tot bescherming van gelijksoortige belangen, zodat deze vorderingen collectief kunnen worden beoordeeld. Gelet op wat de Stichtingen aan deze verklaringen voor recht ten grondslag hebben gelegd, zal in de inhoudelijke fase moeten worden beoordeeld of de Euro 5 en Euro 6 dieselvoertuigen, die vanaf 1 september 2009 op de Nederlandse markt zijn gebracht en vervolgens door de autobezitters zijn gekocht of geleased, verboden manipulatie-instrumenten bevatten. Bij de beoordeling van de vraag of onrechtmatig is gehandeld, kan dus worden geabstraheerd van bijzondere omstandigheden aan de zijde van de autobezitters. Die omstandigheden zijn pas relevant bij vragen over bijvoorbeeld schade-omvang en causaal verband. Die vragen liggen in deze procedure nog niet voor en kunnen na een gegeven onrechtmatigheidsoordeel in individuele vervolgprocedures aan de orde komen. Dat verschillen bestaan tussen de autobezitters, doet hieraan dus niet af. De belangen van de autobezitters die door de verweten gedragingen stellen te zijn benadeeld, komen op dit punt met elkaar overeen en zijn dus bundelbaar.

In deze collectieve actie kan dus in algemene zin een oordeel over de gestelde onrechtmatigheid worden uitgesproken. Dit geldt ook voor de verklaringen voor recht dat gedaagden hoofdelijk aansprakelijk zijn.

Dit betreft de vorderingen van SDEJ onder V.f.i. en V.f.ii.

SDEJ heeft aan deze vorderingen ten grondslag gelegd dat de Autodealers zich niet of onvoldoende ervan hebben vergewist of de inhoud van het Certificaat van Overeenstemming juist was. Of de Autodealers ervan op de hoogte waren dat dat certificaat onjuist was, is volgens SDEJ niet relevant. Voor zover wetenschap wel zou zijn vereist, heeft SDEJ zich op het standpunt gesteld dat de Autodealers dat hadden behoren te weten, omdat hun bedrijfsvoering voor een groot deel, zo niet volledig, afhankelijk is van de verkoop van de getroffen dieselvoertuigen. De Autodealers hebben onvoldoende onderzocht of de voertuigen aan de wettelijke vereisten en de opgegeven specificaties voldeden.

De Autodealers hebben het volgende aangevoerd. Elke dealer heeft een andere rechtspositie jegens elk van de belanghebbenden. Tegen elk van de dealers zal afzonderlijk moeten worden beoordeeld of onrechtmatig is gehandeld. Ook is onduidelijk wat SDEJ de Autodealers precies verwijt aan onrechtmatig handelen.

De rechtbank is van oordeel dat de vorderingen van SDEJ onder V.f.1. en V.f.ii. collectief kunnen worden beoordeeld. De verwijten van SDEJ in dit verband zijn voldoende duidelijk en toegespitst op de vraag of en in hoeverre de Autodealers een onderzoeksplicht hebben gehad. De juistheid van de door SDEJ gemaakte verwijten behoeft geen individueel onderzoek, maar kan collectief worden beoordeeld.

Dit betreft de vordering van SDEJ onder V.f.iii.

SDEJ vordert een verklaring voor recht dat Stellantis N.V., Stellantis B.V., de Autofabrikanten en de Autodealers zich schuldig hebben gemaakt aan onrechtmatig handelen in groepsverband. Daartoe heeft SDEJ gesteld dat voornoemde gedaagden gezamenlijk een keten vormen en zijn te beschouwen als groep in de zin van artikel 6:166 BW. Meerdere deelnemers van de groep hebben een onrechtmatige daad gepleegd. De kans dat als gevolg van het groepshandelen schade zou ontstaan, had de leden van de groep van deelname aan het groepshandelen behoren te weerhouden. Ieder van de gedaagden was, als essentieel onderdeel van de keten, bij machte om de onrechtmatige daad te voorkomen en had dat ook moeten doen, aldus SDEJ.

De vraag of de door SDEJ genoemde gedaagden als groep in de zin van artikel 6:166 BW kunnen worden gezien, kan pas worden beantwoord als zicht is gekregen op de vraag of en welke onrechtmatige gedragingen van de afzonderlijke gedaagden hebben plaatsgevonden. Hiervoor onder 7.28 is geoordeeld dat de verklaringen voor recht die zijn gericht op het vaststellen van onrechtmatig handelen van ieder van de gedaagden voldoende gelijksoortig zijn. Daaruit volgt dat de belangen in zoverre voldoende bundelbaar zijn. Daaruit vloeit voort dat ook de vraag of gedaagden als groep in de zin van artikel 6:166 BW onrechtmatig hebben gehandeld en daarvoor hoofdelijk aansprakelijk kunnen worden gehouden, in een collectieve actie kan worden onderzocht. SDEJ is daarom in deze vordering ontvankelijk.

Dit betreft de gevorderde verklaringen voor recht van SDEJ onder V.b.i. t/m V.b.iv. Daaraan is ook de gevorderde verklaring voor recht onder V.a. gekoppeld (reflexwerking van consumentenbescherming voor kleine zelfstandigen).

SDEJ heeft zich op het standpunt gesteld dat Stellantis N.V., Stellantis B.V. en de Autofabrikanten zich schuldig hebben gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken, alsmede dat de gedragingen van voornoemde gedaagden ook zijn toe te rekenen aan de Autodealers. SDEJ doet een beroep op artikel 6:193g aanhef en onder a, d en i BW en op artikel 6:193c lid 1 aanhef en onder b BW. Deze vier bepalingen normeren het verstrekken van onjuiste, onvolledige dan wel anderszins onterechte informatie met betrekking tot een specifiek product.

Stellantis c.s. heeft zich op het standpunt gesteld dat deze vorderingen zich niet collectief laten beoordelen. Daartoe heeft zij het volgende aangevoerd. Over de gehele periode zal per type voertuig moeten worden beoordeeld welke informatie daarover is verstrekt in Nederland. Aangezien de leden van de verschillende achterbannen verspreid over een periode van tien jaar allemaal op verschillende momenten zelfstandig individuele overeenkomsten hebben gesloten, met verschillende wederpartijen en met betrekking tot een verzameling aan verschillende voertuigen, laat zich niet collectief beoordelen of bij al die transacties en dus jegens alle belanghebbenden sprake is geweest van een oneerlijke handelspraktijk. Bij die beoordeling zal namelijk steeds naar de specifieke situatie van desbetreffende belanghebbende moeten worden gekeken. Iedere autobezitter is immers op een ander moment in zijn of haar jurisdictie over zijn of haar voertuig geïnformeerd.

De Autodealers hebben zich op het standpunt gesteld dat deze vorderingen zich niet lenen voor een collectieve beoordeling en daartoe het volgende aangevoerd. De bepalingen waarop SDEJ zich baseert, gaan over informatieverstrekking met betrekking tot het specifieke product dat door de consument is aangeschaft. De vraag welke informatie door een autodealer aan een belanghebbende is verstrekt, kan slechts individueel worden beantwoord. De Autodealers wijzen er verder op dat artikel 6:193j lid 3 BW - waarin staat dat een overeenkomst die als gevolg van een oneerlijke handelspraktijk tot stand is gekomen, vernietigbaar is - vereist dat een individu de overeenkomst niet zou zijn aangegaan, indien hij op de hoogte was van de vermeende oneerlijke handelspraktijk. De vraag of daarvan sprake is dat kan slechts per individu worden beantwoord. Daarom leent art. 6:193j lid 3 BW zich ook niet voor een collectieve vordering tot vernietiging.

Met inachtneming van hetgeen hiervoor is overwogen, zijn de belangen van de benadeelden ook gelijksoortig voor zover het gaat om gedragingen van de Autofabrikanten en Stellantis B.V. die aan de Autodealers zouden zijn toe te rekenen (vordering van SDEJ onder V.b.ii.). Hetgeen SDEJ aanvoert over waarom gedragingen van de Autofabrikanten en Stellantis N.V. aan de Autodealers zijn toe te rekenen, namelijk vanwege de rol van een importeur en een autodealer in het productie- en verkoopproces en de maatschappelijke opvattingen daarover, vereist geen individuele beoordeling per autodealer, maar geldt voor alle autodealers. In zoverre is deze vordering dan ook ontvankelijk.

Vordering V.a. van SDEJ, die ziet op de reflexwerking voor kleine zelfstandigen, laat zich niet collectief beoordelen. Voor beantwoording van de vraag of een zelfstandige een beroep kan doen op de aan consumenten toekomende bescherming op grond van de Wet oneerlijke handelspraktijken zijn de individuele omstandigheden van de betrokkene van belang, waaronder de vraag of het voertuig mede voor privégebruik is gekocht. In vordering V.a. is SDEJ dus niet-ontvankelijk.

SEC en SCC hebben geen afzonderlijke vorderingen ten aanzien van oneerlijke handelspraktijken geformuleerd, maar leggen aan hun vorderingen op grond van onrechtmatige daad wel mede handelen in strijd met de Wet oneerlijke handelspraktijken ten grondslag. Daarvoor geldt dan hetzelfde als hiervoor is overwogen. Dat betekent ook dat SCC niet-ontvankelijk is in haar vordering 5 (verklaring voor recht dat kleine zelfstandigen hebben te gelden als particulieren).

Dit zijn de vorderingen van SCC onder 7.i. t/m 7.iii en 9. Van SDEJ zijn dit de vorderingen onder V.d.i. t/m V.d.iv. Daaraan hebben SEC en SDEJ in essentie ten grondslag gelegd dat de getroffen voertuigen vanwege de aanwezigheid van het gestelde verboden manipulatie-instrument non-conform zijn. Daaraan verbinden zij vervolgens het recht op (gedeeltelijke) ontbinding, prijsvermindering en/of zaaksvervanging. Deze vorderingen zijn hoofdzakelijk gegrond op artikel 7:17 e.v. BW.

In de eerste plaats vorderen SCC en SDEJ verklaringen voor recht dat de getroffen voertuigen niet de eigenschappen bezitten die voor een normaal gebruik nodig zijn (non-conform zijn).

De Autodealers hebben betoogd dat de vorderingen uit hoofde van non-conformiteit zich niet lenen voor bundeling. Daartoe hebben zij het volgende aangevoerd. Bij een beroep op non-conformiteit moeten de specifieke mededelingen van de Autodealers in de beoordeling worden betrokken. De vraag welke mededelingen de Autodealers hebben gedaan aan iedere belanghebbende en welke eigenschappen iedere belanghebbende mocht verwachten op grond van de met haar of hem gesloten overeenkomst, kan alleen op individuele basis worden vastgesteld. Er zijn namelijk allerlei verschillen aan te wijzen in de uitlatingen van de dealers en de inhoud van de individuele overeenkomsten. De vraag of de voertuigen de eigenschappen hebben die verschillende kopers op basis van de mededelingen van de Autodealers of de inhoud van de overeenkomst mochten verwachten, kan daarom niet in zijn algemeenheid worden beantwoord.

De rechtbank overweegt dat indien het gestelde verwijt over de aanwezigheid van een verboden manipulatie-instrument komt vast te staan, de posities van de autobezitters dan op dat (essentiële) punt met elkaar overeenkomen (zie 7.41). De rechtbank is verder van oordeel dat op voorhand niet kan worden uitgesloten dat de gestelde omstandigheid, dat een voertuig is voorzien van een verboden manipulatie-instrument en daardoor niet voldoet aan de geldende regelgeving, moet worden gekwalificeerd als non-conform. Of dat zo is, is een vraag die in zijn algemeenheid kan worden beantwoord. In dit verband is ook van belang dat over de aanwezigheid van het gestelde verboden manipulatie-instrument niets is medegedeeld aan de autobezitters. De informatie die door Autodealers wel is verstrekt en die inderdaad van geval tot geval verschillend kan zijn geweest, heeft in elk geval niet de strekking gehad dat werd gewaarschuwd voor de aanwezigheid van een verboden manipulatie-instrument of dat werd medegedeeld dat het voertuig niet voldeed aan de toepasselijke regelgeving. Daarom staan de verschillen in wat aan de kopers en lessees is medegedeeld in zoverre niet aan bundelbaarheid in de weg. Dat betekent dat SCC ontvankelijk is in haar vordering onder 7.i. en SDEJ in haar vordering onder V.d.i.

De vorderingen van SCC onder 7.ii. en van SDEJ onder V.d.ii. betreffen de verklaringen voor recht dat de redelijke termijn tot herstel of vervanging van de (gestelde) gebreken in de getroffen voertuigen ongebruikt is verstreken. Daaraan is ten grondslag gelegd dat zelfstandig herstel door de Autodealers in dit geval (technisch gezien) niet mogelijk is en dat de Autodealers niet hebben gereageerd op een verzoek van SCC van 21 oktober 2021 om tot herstel over te gaan. De juistheid van deze stellingen, die voor alle autobezitters gelden, kan naar het oordeel van de rechtbank worden beoordeeld zonder individuele omstandigheden in aanmerking te nemen. SCC is dus ontvankelijk in haar vordering 7.ii en SDEJ in haar vordering V.d.ii.

SCC vordert dat de rechtbank de gedeeltelijke ontbinding van de koopovereenkomsten tussen de Autodealers en autobezitters zal uitspreken (vordering 9). SDEJ vordert een verklaring voor recht dat autobezitters de bevoegdheid hebben om hun overeenkomst te ontbinden (vordering V.d.iv.)

Volgens de Autodealers zijn de vorderingen ter zake van de ontbinding op grond van artikel 6:265 BW niet vatbaar voor een collectieve beoordeling, omdat zowel de vraag of sprake is van verzuim als de vraag of de vermeende tekortkoming de ontbinding rechtvaardigt, afhankelijk is van de individuele omstandigheden van elke afzonderlijke autobezitter. Ook ontbinding op grond van artikel 7:22 lid 1 sub a BW leent zich om vergelijkbare redenen niet voor een collectieve toepassing, omdat deze bepaling een equivalent kent van het verzuimvereiste (namelijk de klachtplicht uit artikel 7:23 BW) en eveneens vereist dat het gebrek de ontbinding rechtvaardigt. Verder kan volgens de Autodealers onder het oude collectieve actierecht geen vordering tot aantasting van rechtshandelingen worden gehonoreerd.

De rechtbank heeft hiervoor (in 7.48) al geoordeeld dat de gevorderde verklaringen voor recht met betrekking tot non-conformiteit gelijksoortig zijn. De gevorderde verklaringen voor recht met betrekking tot ontbinding liggen in het verlengde daarvan, omdat ontbinding één van de remedies is bij non-conformiteit (zie artikel 7:22 lid 1 onder a BW). Op de voet van artikel 7:22 lid 1 onder a BW moet worden beoordeeld of een betrokken voertuig met een verboden manipulatie-instrument aan de overeenkomst beantwoordt. Of een betrokken voertuig dat een verboden manipulatie-instrument bevat, een afwijking van het overeengekomene vormt, die de gevolgen van ontbinding rechtvaardigt, kan naar het zich laat aanzien in het algemeen worden beantwoord. Individuele omstandigheden hoeven bij dit oordeel niet te worden betrokken. Ook is op voorhand niet uitgesloten dat in dit geval is voldaan aan het verzuim-vereiste op een grondslag die gezien de aard van het gestelde gebrek in de prestatie voor alle autobezitters geldt. De vraag of de Autodealers zich kunnen beroepen op de “tenzij-formule” van artikel 6:265 BW kan in individuele vervolgprocedures na een collectief oordeel over de non-conformiteit aan de orde komen. Dat betekent dat SCC ontvankelijk is in vordering 9 en SDEJ in vordering V.d.iv.

SCC vordert een verklaring voor recht dat bepaalde autobezitters bij een gedeeltelijke ontbinding bevoegd zijn de koopprijs te verminderen (vordering 7.iii).

De Autodealers hebben zich op het standpunt gesteld dat bij de beoordeling van deze vordering, net als bij de andere vorderingen in relatie tot ontbinding, telkens de individuele omstandigheden in aanmerking moeten worden genomen, zodat die vordering niet collectief kan worden beoordeeld.

SDEJ vordert een verklaring voor recht dat de autobezitters gerechtigd zijn van Stellantis B.V. of de betreffende autodealer vervanging van het voertuig te vorderen (vordering V.d.iii.).

SDEJ heeft aan die vordering het volgende ten grondslag gelegd. Nu de auto’s non-conform zijn, is sprake van een tekortkoming en hebben de kopers op grond van artikel 7:21 lid c BW recht op vervanging van de voertuigen. De afwijking van de overeenkomst rechtvaardigt de vervanging, terwijl bovendien sprake is van consumentenkoop zodat de ernst van de afwijking op grond van lid 4 van artikel 7:21 BW geen rol speelt. Eventuele terugroepacties wegen niet op tegen zaaksvervanging, nu onbekend en niet aannemelijk is dat die soelaas bieden.

Stellantis c.s. heeft daartegen het volgende aangevoerd. Bij gebrek aan een contractuele verhouding is onduidelijk op welke grondslag SDEJ voor haar achterban aanspraak maakt op vervanging van de auto’s door Stellantis c.s. Daarnaast geldt voor deze vordering (ook) dat een generieke en collectieve beoordeling niet mogelijk is. Bij de beantwoording van de vraag of de Autofabrikanten en de Importeur verplicht zijn de getroffen voertuigen terug te nemen en te vervangen door een nieuw exemplaar zonder dat zij daarbij aanspraak kunnen maken op een vergoeding, dient steeds naar alle specifieke omstandigheden aangaande het type voertuig te worden gekeken. Bundeling van gestelde daaraan te relateren belangen van de achterban in een collectieve actie is dan ook niet effectief en efficiënt.

De Autodealers hebben aangevoerd dat SDEJ in deze vordering niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Deze vordering stuit volgens hen af op het gelijksoortigheidsvereiste.

Dit betreffen de subsidiair gevorderde verklaringen voor recht van SCC onder 7.iv. en 7.v., alsmede de subsidiaire vordering tot gedeeltelijke vernietiging onder 10. Voor SDEJ is dit onder meer de gevorderde verklaring voor recht onder V.c.

SCC en SDEJ hebben hieraan het volgende ten grondslag gelegd. De overeenkomsten tussen de autobezitters en de Autodealers zijn (gedeeltelijk) vernietigbaar op grond van dwaling. De autobezitters zijn van de onjuiste veronderstelling uitgegaan dat de voertuigen voldeden aan de wet en niet van een verboden manipulatie-instrument waren voorzien. SCC heeft daaraan toegevoegd dat ook is gedwaald over het ‘groene karakter’ van de voertuigen. Die zijn ten onrechte aangeprezen als milieuvriendelijk. Zowel het (niet) voldoen aan de wet als het milieu(on)vriendelijke karakter betreft een essentiële eigenschap. Volgens SCC en SDEJ is (in elk geval) sprake van wederzijdse dwaling (artikel 6:228 lid 1 sub c BW). SCC heeft zich verder op het standpunt gesteld dat onjuiste of onvolledige inlichtingen zijn verstrekt (artikel 6:228 lid 1 sub a en sub b BW). Bij een juiste voorstelling van zaken zouden de overeenkomsten niet zijn gesloten, althans niet onder dezelfde voorwaarden, aldus SCC en SDEJ.

De rechtbank overweegt als volgt. In het algemeen vereist een beroep op dwaling een beoordeling van individuele omstandigheden aan de zijde van de belanghebbende en de invloed daarvan op de wilsvorming. In deze zaak gaat het echter bij alle autobezitters om precies dezelfde omstandigheid, namelijk de onbekendheid met de (gestelde) aanwezigheid van een verboden manipulatie-instrument bij aankoop van het voertuig en het als gevolg daarvan niet voldoen aan de toepasselijke Nederlandse en Europese wet- en regelgeving. Op voorhand kan niet worden uitgesloten dat deze omstandigheid zoveel gewicht in de schaal legt, dat deze ook zonder bijkomende individuele omstandigheden tot toewijzing van de gevraagde verklaring voor recht kan leiden. Datzelfde geldt voor de onbekendheid van de autobezitters met de (mogelijk) minder milieuvriendelijke prestaties van de voertuigen. De belangen van de autobezitters zijn dus in zoverre voldoende gelijksoortig om in een collectieve actie te worden beoordeeld. Of de aanwezigheid van een verboden Manipulatie-instrument en/of de minder milieuvriendelijke prestaties van een voertuig zulke essentiële eigenschappen zijn dat geen weldenkende koper bij wetenschap daarvan het betrokken voertuig zou kopen, zal in de inhoudelijk fase van de procedure worden beoordeeld. Of tijdig is geklaagd, kan mogelijk in algemene zin worden beantwoord, indien vast zou komen te staan dat het gestelde gebrek (de aanwezigheid van een verboden manipulatie-instrument) door een individuele koper redelijkerwijs niet kon worden ontdekt.

De conclusie is dat de subsidiaire vorderingen van SCC onder 7.iv. en 10, alsmede de vordering van SDEJ onder V.c., bundelbaar zijn.

SCC heeft zich ook op het standpunt gesteld dat de autobezitters recht hebben op een prijsvermindering als gevolg van de gestelde dwaling (op grond van gedeeltelijke vernietiging). Deze vordering is eveneens bundelbaar, zodat SCC ook ontvankelijk is in haar subsidiaire vordering 7.v. Als het gaat om de omvang van de prijsvermindering na een geslaagd beroep op gedeeltelijke vernietiging geldt daarvoor hetzelfde als wat is overwogen in 7.55.

Dit betreft de (primaire, subsidiaire en meer subsidiaire) vorderingen van SDEJ onder V.e. VI.a. tot en met VI.d. Al deze vorderingen strekken ertoe dat wordt vastgesteld dat de autobezitters bij vernietiging, ontbinding of zaaksvervanging geen vergoeding in verband met het gebruik van het voertuig of de waardevermindering daarvan verschuldigd zijn tegenover de Autofabrikanten, Stellantis B.V. of de Autodealers. Volgens SDEJ is het in alle gevallen onjuist en onredelijk om een gebruiks- of waardevergoeding toe te kennen vanwege de opzettelijke en structurele misleiding door de Autofabrikanten die aan ieder van de gedaagden kan worden toegerekend.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben aangevoerd dat de vorderingen over het al of niet vaststellen van een gebruiksvergoeding een individuele beoordeling vergen. Dit vergt immers een beoordeling of de koper die gedurende verschillende jaren een voertuig heeft gebruikt, daardoor is verrijkt, of de partij aan wie het voertuig wordt terug geleverd daardoor is verarmd en of het vergoeden van schade wegens ongerechtvaardigde verrijking redelijk is. Dit zal van geval tot geval verschillen. De vraag of een gebruiksvergoeding is verschuldigd, hangt daarmee af van individuele omstandigheden, zoals het aantal jaren dat het voertuig is gebruikt en hoeveel kilometers daarmee is gereden. Het is duidelijk dat de verschillen in aantal jaren en mate van gebruik tussen de belanghebbenden enorm zijn, aldus Stellantis c.s. en de Autodealers.

De rechtbank overweegt als volgt. Uitsluitend het standpunt van SDEJ, dat het in alle gevallen onjuist en onredelijk is om enige gebruiks- of waardevergoeding toe te kennen vanwege de opzettelijke en structurele misleiding door de Autofabrikanten die aan ieder van de gedaagden zou zijn toe te rekenen, laat zich in zijn algemeenheid beoordelen. Aan dat standpunt ligt immers ten grondslag dat de specifieke omstandigheden van de individuele autobezitter er vanwege de opzettelijke misleiding niet toe doen. In zoverre lenen de hierop gebaseerde vorderingen van SDEJ zich voor bundeling.

Voor het overige – dat wil zeggen voor zover in de hoofdzaak zou worden geoordeeld dat voornoemd standpunt van SDEJ niet wordt gevolgd – lenen voornoemde vorderingen zich niet voor collectieve beoordeling. Indien immers komt vast te staan dat bij het bepalen van de gevolgen van een (gedeeltelijke) vernietiging, ontbinding of zaaksvervanging gedaagden wel aanspraak kunnen maken op een vergoeding in verband met het gebruik van het voertuig en/of de waardevermindering daarvan, dan moeten bij de vaststelling van de hoogte daarvan de individuele omstandigheden van autobezitter, zoals de staat van het voertuig, in aanmerking worden genomen.

De conclusie is dat de belangen, met inachtneming van hetgeen hiervoor is overwogen, voldoende bundelbaar zijn. SDEJ is in zoverre ontvankelijk in haar vorderingen V.e. en VI.a. tot en met VI.d.

In hetgeen de Autodealers hebben aangevoerd over de Bovag-voorwaarden ziet de rechtbank onvoldoende reden om SCC of SDEJ in één of meer van hun vorderingen niet-ontvankelijk te verklaren. Als het gaat om de beperkte schadevergoedingsplicht geldt dat de omvang van schade in deze procedure niet aan de orde is vanwege de toepasselijkheid van het oude collectieve actierecht. Verder zal in de hoofdzaak moeten worden beoordeeld of (ook) de zakelijke kopers de rechten kunnen uitoefenen die de wet hen toekent bij non-conformiteit. Dat zal in elk geval voor een gedeelte collectief kunnen worden beoordeeld. Als het gaat om de termijn waarbinnen moet worden geklaagd, geldt dat in verband daarmee niet uitgesloten is dat daarvoor eveneens algemene vragen moeten worden beantwoord, zoals de vraag of kan worden gevergd dat wordt geklaagd. Het beroep van de Autodealers op de Bovag-voorwaarden betekent dus niet dat de beoordeling van één of meer vorderingen noodzakelijkerwijs en volledig beperkt is tot een beoordeling van de individuele omstandigheden van een betrokkene.

De slotsom is dat de vorderingen van de Stichtingen – met uitzondering van de vorderingen die strekken tot betaling van schadevergoeding in geld – zich merendeels voor een collectieve beoordeling in deze procedure lenen.

1. in hoeverre hebben de betrokkenen uiteindelijk baat bij de collectieve actie indien het gevorderde wordt toegewezen, en

2. in hoeverre mag erop vertrouwd worden dat de eisende organisatie over voldoende kennis en vaardigheden beschikt om de procedure te voeren.

Gezichtspunten die hierbij in algemene zin een rol kunnen spelen zijn onder meer25:

a. welke overige werkzaamheden heeft de organisatie verricht om zich voor de belangen van betrokkenen in te zetten en heeft de organisatie in het verleden ook daadwerkelijk doelstellingen kunnen realiseren en,

b. indien sprake is van een ad hoc organisatie, is deze opgericht door een reeds bestaande organisatie die in het verleden succesvol de belangen van de betrokkenen heeft behartigd,

c. hoeveel benadeelden zijn aangesloten bij de organisatie en in hoeverre ondersteunen zij de collectieve actie; en

d. of de organisatie voldoet aan de principes uit de Claimcode.

De Claimcode zoals bedoeld in gezichtspunt d, is een door de Commissie Claimcode in 2011 opgesteld en in 2019 herzien en aangevuld document waarin principes zijn uitgewerkt waaraan organisaties moeten voldoen die, zoals de Stichtingen, optreden op grond van artikel 3:305a (oud) BW. De Claimcode is een vorm van zelfregulering door betrokken marktpartijen, bedoeld om wildgroei van rechtspersonen die optreden overeenkomstig artikel 3:305a (oud) BW te voorkomen en ervoor te zorgen dat de belangen van de gedupeerden worden gewaarborgd en niet de (commerciële) belangen van de oprichters van deze rechtspersonen. Het voldoen aan de principes van de Claimcode is geen wettelijke voorwaarde voor ontvankelijkheid, maar de Claimcode heeft sinds 1 juli 2013 wel een indirecte verankering in de wet, via artikel 3:305a lid 2, laatste volzin, (oud) BW. Bij de beantwoording van de vraag of en in hoeverre erop mag worden vertrouwd dat de eisende organisatie over voldoende kennis en vaardigheden beschikt om de belangen te behartigen van de personen voor wie zij stelt op te komen, kan een aanwijzing zijn dat de organisatie voldoet aan de in de Claimcode opgenomen ‘principes’. Het wel of niet voldoen aan de principes van de Claimcode is dan ook een belangrijk gezichtspunt bij de beoordeling of de belangen van de benadeelden voldoende zijn gewaarborgd. Afwijking van de principes en uitwerkingen van de Claimcode kan onder bijzondere omstandigheden gerechtvaardigd zijn.

Stellantis c.s. heeft zich op het standpunt gesteld dat de Stichtingen niet ontvankelijk zijn, omdat geen van hen voldoet aan het waarborgvereiste. Stellantis c.s. heeft, behalve op de gezichtspunten a t/m d, ook gewezen op twee factoren die in de wetsgeschiedenis worden genoemd: i) of de Stichtingen optreden als gesprekspartner voor de overheid of als spreekbuis in de media en ii) of de Stichtingen een eventueel veroordelend vonnis daadwerkelijk ten uitvoer kunnen leggen tegen buitenlandse gedaagden. Verder heeft zij onder meer aangevoerd dat geen van de Stichtingen representatief is. De Autodealers hebben zich bij het standpunt van Stellantis c.s. en de onderbouwing daarvan aangesloten, voor zover het over de ontvankelijkheid van SCC en SDEJ gaat.

De rechtbank zal hierna aan de hand van de gezichtspunten beoordelen of de Stichtingen voldoen aan het waarborgvereiste.

De Stichtingen hebben – heel kort samengevat – aangevoerd dat zij beschikken over voldoende ervaring en deskundigheid om zich in te zetten voor de belangen van de betrokkenen.

Gedaagden hebben aangevoerd dat SEC en SDEJ nog niet of nauwelijks een trackrecord hebben en dat de Stichtingen ad hoc organisaties zijn.

De rechtbank is van oordeel dat toetsing aan deze gezichtspunten voor geen van de Stichtingen een belemmering vormt voor het voldoen aan het waarborgvereiste. De omstandigheid dat de Stichtingen speciaal zijn opgericht voor het voeren van collectieve acties, maakt niet dat de Stichtingen niet voldoen aan het waarborgvereiste. Het is immers toegestaan om organisaties op te richten met als (voornaamste) doel het voeren van een collectieve actie.

Een trackrecord strekt tot aanbeveling maar is geen voorwaarde om een collectieve actie te kunnen starten. Zowel SEC als SDEJ voert al enige tijd meerdere collectieve procedures. Beide hebben dus wel ervaring in het voeren van dit soort procedures. Dat SEC en SDEJ geen trackrecord hebben, in die zin dat de andere collectieve acties die zij aanhangig hebben gemaakt nog niet zijn afgerond, maakt niet dat zij niet voldoen aan het waarborgvereiste. Dat geldt eveneens voor de omstandigheid dat SEC in één van die andere procedures in eerste aanleg niet-ontvankelijk is verklaard vanwege overschrijding van de termijn van artikel 1018d Rv.

SCC beschikt al over een aantoonbaar trackrecord. Zij heeft een procedure gevoerd tegen onder meer Volkswagen, hetgeen tot een eindvonnis heeft geleid.26

Uit het overige dat door de Stichtingen is aangevoerd blijkt dat zij zich, naast het voeren van deze procedure, in voldoende mate inzetten voor de belangen van hun achterban, onder meer door samenwerking met consumentenorganisaties.

Als uitgangspunt geldt dat artikel 3:305a (oud) BW, anders dan het huidige artikel 3:305a lid 2 BW, voor ontvankelijkheid in een collectieve actie niet de eis stelt dat de belangenorganisatie voldoende representatief is. Wel kan (de mate van) representativiteit (of het ontbreken daarvan) van een belangenorganisatie worden meegewogen bij de beoordeling of is voldaan aan het waarborgvereiste. De wetsgeschiedenis benadrukt dat het aantal benadeelden dat is aangesloten bij een belangenorganisatie geen formeel vereiste is. Wel vormt het een belangrijke aanwijzing dat is voldaan aan het waarborgvereiste. Verder geldt dat als de groep personen ten behoeve van wie de vordering is ingesteld van zodanige omvang is dat het procederen op naam eenvoudig te realiseren is, het instellen van een collectieve actie niet efficiënt en effectief is.

De rechtbank is van oordeel dat de Stichtingen, gelet op het toetsingskader zoals weergegeven onder 7.75 tot en met 7.77 en 7.85, voldoende representatief zijn in het kader van het waarborgvereiste en overweegt daartoe als volgt.

De Stichtingen hebben toegelicht dat de Nederlandse achterban waarvoor zij opkomen, bestaat uit honderdduizenden benadeelden. In de relevante periode zijn volgens SDEJ en SCC respectievelijk ongeveer 310.000 en ruim 300.000 dieselvoertuigen verkocht (of geregistreerd als nieuwe ‘Getroffen Voertuigen’) in Nederland. SEC heeft het aantal gedupeerden geschat op 394.000. Gelet op deze aantallen staat vast dat de groep van personen ten behoeve van wie de Stichtingen de vorderingen hebben ingesteld zodanig omvangrijk is dat het individueel procederen niet eenvoudig te realiseren is en dat het instellen van een collectieve actie juist efficiënt en effectief is.

Anders dan Stellantis c.s. en de Autodealers hebben betoogd, is voldoende duidelijk voor welke belanghebbenden elk van de Stichtingen opkomt. Verwezen wordt naar 5.9. Tot slot hebben de Autodealers aangevoerd dat de Stichtingen niets hebben gesteld over de samenstelling van hun achterban, zodat het onduidelijk is of en hoeveel vermeende belanghebbenden een voertuig hebben gekocht via een autodealer. De rechtbank overweegt dat in het kader van de representativiteit concrete aantallen op dit punt niet nodig zijn en dat dus niet hoeft te worden vastgesteld hoeveel vermeende belanghebbenden bij een (afzonderlijke) autodealer een voertuig hebben gekocht. Gelet op de omstandigheid dat onweersproken is dat de gedagvaarde Autodealers het volledige dealer-/distributienetwerk van Peugeot, Citroën, DS en/of Opel in Nederland vormen, ligt het voor de hand dat een groot deel van de (Nederlandse) autobezitters zijn voertuig heeft gekocht bij een gedagvaarde Autodealer. Dat is voldoende.

Stellantis c.s. en de Autodealers hebben verder aangevoerd dat niet is gebleken dat SEC, SCC en SDEJ hebben opgetreden als gesprekspartner van de overheid of als spreekbuis in de media. Ook hebben de Stichtingen volgens gedaagden niet duidelijk gemaakt hoe een eventuele uitspraak tegen de buitenlandse gedaagden ten uitvoer kan worden gelegd.

Gedaagden stellen dat de Stichtingen niet voldoen aan de principes II, III, IV en VII van de Claimcode 2019.

Principe II betreft de behartiging van collectieve belangen zonder winstoogmerk en luidt als volgt: “(...) Uit de statutaire doelstelling, de feitelijke werkzaamheid en de governance van de belangenorganisatie blijkt dat de belangenorganisatie en de aan de belangenorganisatie rechtstreeks of middellijk verbonden (rechts)personen geen winstoogmerk hebben bij de uitoefening van hun activiteiten.”

Principe III betreft de externe financiering en luidt als volgt: “De belangenorganisatie kan ten behoeve van de financiering van haar statutaire werkzaamheden een overeenkomst aangaan met een solide externe financier. Het bestuur vergewist zich ervan dat individuele bestuurders en leden van de raad van toezicht, alsmede de door de belangenorganisatie ingeschakelde advocaat of andere dienstverleners zelfstandig en onafhankelijk zijn van de externe financier en de aan deze rechtstreeks of middellijk verbonden (rechts)personen, alsmede dat de externe financier en de aan deze rechtstreeks of middellijk verbonden (rechts)personen onafhankelijk zijn van de wederpartij in de collectieve actie. De overeenkomst voorziet in een regeling die de in de vorige volzin bedoelde zelfstandigheid en onafhankelijkheid waarborgt. Het bestuur ziet erop toe dat de financieringsvoorwaarden (waaronder begrepen de omvang en systematiek van de overeen te komen vergoeding) redelijkerwijs niet strijdig zijn met het collectieve belang van de (rechts)personen ten behoeve van wie de belangenorganisatie krachtens haar statutaire doelstelling optreedt.”

Principe IV betreft de onafhankelijkheid en vermijding van belangentegenstelling. Dit principe luidt als volgt: “Het bestuur is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, de raad van toezicht, een eventuele externe financier en de belanghebbenden bij de belangenorganisatie, onafhankelijk en kritisch kunnen opereren.”

Principe VII betreft de raad van toezicht en luidt als volgt: “De stichting kent een raad van toezicht, bestaande uit ten minste drie natuurlijke personen, waarvan er ten hoogste één benoemd is op voordracht van een eventuele financier. De raad van toezicht heeft tot taak het toezicht houden op het beleid en de strategie van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de stichting. Hieronder wordt tevens begrepen het financieel toezicht en het uitoefenen van die taken en bevoegdheden die in deze code en de statuten van de stichting aan de raad van toezicht zijn toegekend. De raad van toezicht geeft op alle belangrijke punten het bestuur gevraagd en ongevraagd advies en richt zich bij de vervulling van zijn taak op de in de statutaire doelstelling van de stichting omschreven belangen.”

De rechtbank stelt voorop dat elk van de Stichtingen zich blijkens de eigen statuten heeft gecommitteerd aan de bepalingen van de Claimcode. Ook heeft elk van de Stichtingen zich verbonden verantwoording af te leggen over de governance-structuur in relatie tot de eisen van de Claimcode (onder andere door middel van op de website gepubliceerde zogeheten claimcode compliance documenten).

SEC heeft op de zitting weersproken dat [naam 3] en [naam 4] in het verleden een dienstverband met Hagens Berman of een daaraan gelieerde vennootschap hebben gehad. Volgens SEC hebben [naam 3] en [naam 4] via hun ondernemingen slechts op opdrachtbasis werkzaamheden verricht. Dat was voor een aan de financier gelieerde vennootschap ( Hagens Berman EMEA LLP). [naam 3] is overigens per 1 maart 2023 wel in dienst getreden van Hagens Berman en om die reden heeft hij op de bestuursvergadering van SEC van 23 februari 2023 ontslag genomen als bestuurder. Ook [naam 4] heeft per die datum ontslag genomen. Daarmee bestaat het bestuur van SEC nu niet meer uit vijf maar uit drie personen. Drie bestuurders zijn op grond van de statuten voldoende. Ten aanzien van [naam 5] heeft SEC erop gewezen dat [naam 5] nooit bestuurder van SEC is geweest, maar slechts een faciliterende rol had en was aangesteld als ‘non-voting and non-paid board member foundation director’. SEC maakt inmiddels geen gebruik meer van de diensten van [naam 5] . De positie van [naam 2] is volgens SEC in overeenstemming met de Claimcode en voor zover dat niet zo zou zijn, staat het SEC vrij om op dit punt van de Claimcode af te wijken.

Conform de vastgestelde procesorde ligt in deze fase van de procedure ook de vraag voor wat het toepasselijk recht is op de vorderingen van de Stichtingen tegen de buitenlandse gedaagden. Gelet op het voorgaande gaat het dan nog om de door SCC en SDEJ ten behoeve van Nederlandse autobezitters ingestelde vorderingen tegen de EU-gedaagden, GM Holdings en GM Company. Aan die vorderingen is, kort gezegd, ten grondslag gelegd dat voornoemde gedaagden onrechtmatig hebben gehandeld.

Op grond van artikel 4 lid 1 Verordening Rome II is het recht van het land waar de schade zich voordoet van toepassing.

Het HvJEU heeft in zijn uitspraak van 9 juli 202030voor recht verklaard dat artikel 7, punt 2, Verordening Brussel I-bis, aldus moet worden uitgelegd dat, wanneer voertuigen door de fabrikant ervan in een lidstaat op onrechtmatige wijze zijn voorzien van software die de emissiegegevens manipuleert alvorens deze voertuigen bij een derde in een andere lidstaat worden gekocht, de plaats waar de schade intreedt zich in deze laatste lidstaat bevindt. Daarmee is dus de plaats waar de auto is gekocht de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan. Hieruit volgt dat de plaats waar de gestelde schade van autobezitters die hun auto in Nederland hebben gekocht, Nederland is. Dit betekent dat Nederlands recht van toepassing is op de vorderingen tegen de EU-gedaagden, GM Holdings en GM Company die ten behoeve van Nederlandse autobezitters zijn ingesteld. Naar analogie met het voorgaande geldt dit naar het oordeel van de rechtbank ook voor de ingestelde vorderingen tegen de EU-gedaagden, GM Holdings en GM Company ten behoeve van Nederlandse autobezitters die hun voertuig in Nederland hebben geleased.

Stellantis c.s. heeft daartegen aangevoerd dat een informatieverzoek in deze fase van de procedure buiten de door de rechtbank bepaalde procesorde valt. Stellantis c.s. laat zich daarom nog niet uit over deze verzoeken in deze fase van de procedure en behoudt zich op dit punt het recht voor daartegen verweer te voeren.

De rechtbank ziet op dit moment nog geen aanleiding om, vooruitlopend op de inhoudelijke conclusies van antwoord van Stellantis c.s. en de Autodealers, gebruik te maken van haar bevoegdheid uit hoofde van artikel 22 Rv.

SDEJ heeft op de zitting (de grondslag van) haar eis vermeerderd, in die zin dat zij de relevante periode aanpast en de einddatum van die periode uitbreidt tot de datum van het in deze zaak te wijzen eindvonnis. Deze eisvermeerdering is tijdig gedaan en niet in strijd met de eisen van een goede procesorde. Gedaagden kunnen in hun conclusie van antwoord inhoudelijk reageren op deze eisvermeerdering.

De rechtbank is bevoegd kennis te nemen van de vorderingen tegen de Nederlandse gedaagden (Stellantis N.V., Stellantis B.V. en de Autodealers) en van de vorderingen die ten behoeve van Nederlandse autobezitters zijn ingesteld tegen de EU-gedaagden (PSA Automobiles, Peugeot, Citroën, Opel Automobile en Adam Opel), GM Company en GM Holdings.

De rechtbank is niet bevoegd kennis te nemen van de vorderingen van de Stichtingen tegen GM LLC. Ook is de rechtbank niet bevoegd kennis te nemen van de vorderingen van SDEJ tegen de VK-gedaagden (Vauxhall Motors, Vauxhall Finance, IBC Vehicles en PSA Retail UK). Datzelfde geldt voor zover SDEJ ten behoeve van buitenlandse autobezitters vorderingen heeft ingesteld tegen de EU-gedaagden (PSA Automobiles, Peugeot, Citroën, Opel Automobile en Adam Opel), GM Company en GM Holdings.

Op de vorderingen van de Stichtingen is het oude collectieve actierecht van toepassing, dat wil zeggen het actierecht zoals dat gold tot 1 januari 2020.

SCC en SDEJ kunnen niet worden ontvangen in hun vorderingen tegen de Autodealers voor zover die vorderingen strekken tot behartiging van belangen van leaserijders. Verder is SDEJ niet-ontvankelijk in haar vorderingen tegen Stellantis N.V. voor zover die vorderingen zijn ingesteld ten behoeve van buitenlandse autobezitters.

Met uitzondering van de vorderingen die zijn gebaseerd op de WAMCA, zoals vorderingen die strekken tot betaling van schadevergoeding in geld, lenen de vorderingen van de Stichtingen zich merendeels voor een collectieve beoordeling in deze procedure.

SEC en SCC voldoen aan het waarborgvereiste: de belangen van de personen ten behoeve van wie de Stichtingen opkomen, zijn voldoende gewaarborgd. Ten aanzien van SDEJ zal eerst nog een aktewisseling plaatsvinden in het kader van het waarborgvereiste.

Op de inhoudelijke beoordeling van de vorderingen is Nederlands recht van toepassing.

Uitsluitend in verband met de in het dictum op te nemen rechtsmachtbeslissingen zal nu een beslissing over de proceskosten in dat verband worden gegeven.

Als het gaat om de rechtsmacht ten aanzien van de EU-gedaagden, GM Company en GM Holdings zijn partijen deels in het gelijk en deels in het ongelijk gesteld. Met betrekking tot de onbevoegdverklaring ten aanzien van GM LLC zijn de Stichtingen als de in het ongelijk gestelde partij te beschouwen. Met betrekking tot de onbevoegdverklaring ten aanzien van de VK-gedaagden is SDEJ als de in het ongelijk gestelde partij te beschouwen. Aangezien GM LLC en de VK-gedaagden samen met (de andere entiteiten binnen) Stellantis c.s. hun standpunten naar voren hebben gebracht, terwijl de rechtsmacht-kwesties ten aanzien van GM LLC en de VK-gedaagden een relatief beperkt onderdeel vormden van het tot nu toe gevoerde debat, is in zoverre niet gebleken dat GM LLC en de VK-gedaagden afzonderlijk kosten hebben gemaakt.

Gelet op het voorgaande is er geen aanleiding om een proceskostenveroordeling ten laste van de Stichtingen of SDEJ uit te spreken ten gunste van Stellantis c.s. Die kosten zullen dan ook worden gecompenseerd, in die zin dat iedere partij de eigen kosten draagt.

Aangezien artikel 3:305a (nieuw) BW niet van toepassing is, zullen de door de Stichtingen aanhangig gemaakte zaken als drie afzonderlijke zaken (onder de volgende zaak- en rolnummers: C/13/705132 / HA ZA 21-687, C/13/712754 / HA ZA 22-71 en C/13/712812 / HA ZA 22-72) worden voortgezet. Wel zal in de roladministratie worden aangetekend dat deze drie zaken met elkaar samenhangen. De zaken zullen daarom (louter administratief) worden gevoegd op de rol (“rolvoeging”). Van de gedaagden in de door SCC en SDEJ aanhangig gemaakte zaken zal daarom ook alsnog afzonderlijk griffierecht worden geheven.

Nu mogelijk drie deels identieke procedures naast elkaar zullen worden gevoerd, heeft Stellantis c.s. voorgesteld om vooralsnog slechts één procedure voort te zetten en de overige procedures aan te houden in afwachting van het verloop (en de afloop) van de voort te zetten procedure. De rechtbank doet een dringende oproep aan de Stichtingen om dit voorstel van Stellantis c.s. ter harte te nemen, mede in het belang van hun achterban. De Stichtingen komen immers op voor grotendeels dezelfde achterban en één procedure zal veel minder kostbaar zijn en sneller kunnen worden gevoerd dan drie procedures. Uitsluitend indien daarover overeenstemming wordt bereikt tussen de betrokken partijen wil de rechtbank daarover geïnformeerd worden; in dat geval kan een gezamenlijk verzoek tot aanhouding van één of meer procedures worden gedaan.

De zaak waarin SDEJ als eisende partij optreedt, zal naar de rol van 13 september 2023 worden verwezen voor een akte als bedoeld in 7.109. Daarop mogen Stellantis c.s. en de Autodealers vier weken daarna bij antwoordakte reageren. Aangezien de aktes uitsluitend betrekking hebben op het bepaalde in 7.109 mag de inhoud van de door partijen te nemen (antwoord)akte niet meer dan vijf pagina’s beslaan. Na de aktewisseling zal de rechtbank vonnis wijzen.

De twee zaken waarin SEC respectievelijk SCC als eisende partij optreden, zal in afwachting van de aktewisseling in de zaak van SDEJ en gelet op hetgeen hiervoor in r.o. 12.2 is overwogen, nu nog niet worden voortgeprocedeerd. Om ervoor te zorgen dat de drie op de rol gevoegde procedures zo veel mogelijk parallel lopen, zullen de zaken waarin SEC respectievelijk SCC als eisende partij optreden weer worden hervat, nadat de rechtbank in de zaak van SDEJ heeft beslist over de ontvankelijkheid van SDEJ. De zaken van SEC en SCC, alsmede - afhankelijk van de uitkomst van de nadere aktewisseling - de zaak van SDEJ, zullen daarna conform de eerder vastgestelde procesorde worden verwezen voor conclusies van antwoord aan de zijde van Stellantis c.s. (in alle zaken) en de Autodealers (in de zaak van SCC en in die van SDEJ), zulks op een termijn van twaalf weken. De rechtbank ziet, anders dan Stellantis c.s. heeft verzocht, geen aanleiding om een regiezitting te plannen voorafgaand aan de inhoudelijke fase.

Iedere verdere beslissing zal worden aangehouden.