Uitspraken

Feiten en omstandigheden

De rechtbank gaat uit van de volgende feiten en omstandigheden. Niet ter discussie staat dat verdachte en aangever elkaar hebben getroffen op 28 juni 2024 in de Albert Heijn te Amsterdam, waarbij een handgemeen is ontstaan bij de geldautomaat.

In het dossier bevinden zich camerabeelden die zijn beschreven door een verbalisant, ter zitting zijn getoond en aan de hand waarvan de rechtbank vervolgens in raadkamer een eigen waarneming heeft vastgesteld. Op deze beelden is te zien dat verdachte en aangever zich verplaatsen naar de uitgang van de Albert Heijn en voor de uitgang, nog in de Albert Heijn, blijven staan. De woordenwisseling zet zich daar voort. Ook getuige [getuige] verklaart dat verdachte en aangever met stemverheffing tegen elkaar spraken. Op dat moment is er geen mes in de hand van verdachte te zien. Vervolgens is te zien (14.32.54 uur) dat aangever zich bukt, een ijzeren mandjeshouder pakt en daarmee uithaalt naar verdachte en hem raakt. Verdachte loopt de winkel uit en aangever wordt vastgepakt en weggetrokken door de beveiliger. Intussen is te zien dat verdachte zich buiten de winkel bukt en zijn hand ter hoogte van zijn schoen of broekspijp beweegt (14.32.54 uur). Daarna is te zien dat hij een aanloop naar binnen neemt. Zijn rechterhand steekt hierbij in zijn rechter jaszak (14.33.01 uur). Tijdens het rennen haalt hij zijn hand uit zijn jaszak en brengt hem naar achteren. Verdachte rent met grote snelheid en een naar achteren getrokken arm op aangever af, die dan nog wordt vastgehouden door de beveiliger. Te zien is dat de beveiliger aangever loslaat en dat verdachte zijn rechterarm met snelheid richting het bovenlichaam van aangever beweegt, die dan met zijn rug tegen een doorzichtig scherm aan staat (14.33.02 uur). Op de beelden is te zien dat verdachtes linkerarm is uitgestrekt naar aangever. Vervolgens brengt verdachte nogmaals zijn rechterarm naar achteren, terwijl hij aangever met zijn linkerarm vasthoudt. Een beveiliger probeert verdachte vast te pakken (14.33.02 uur), terwijl aangever wegrent richting de poortjes van de winkel. Te zien is dat verdachte opnieuw probeert achter aangever aan te gaan (14.33.26 uur).

Vaststelling ten aanzien van het mes en steken

Anders dan de raadsvrouw primair heeft bepleit, stelt de rechtbank vast dat verdachte aangever met een mes in diens borst en arm heeft gestoken. Aangever en getuige [getuige] verklaren dat verdachte een mes had, op de camerabeelden van CAM 3 is een puntig voorwerp te zien en de verwondingen van aangever passen bij steken met een mes.

Kwalificatie poging doodslag

De rechtbank is – anders dan de raadsvrouw en de officier van justitie – van oordeel dat het handelen van verdachte kan worden gekwalificeerd als een poging tot doodslag. Zij overweegt hiertoe als volgt.

Verrichte geweldshandelingen

Uit de verklaringen van aangever en getuige en de camerabeelden volgt dat verdachte met een getrokken mes met een vaart op aangever af is gerend. Te zien is dat hij zijn rechterarm met daarin het mes naar achteren getrokken houdt, gereed om uit te halen. Aangever wordt intussen vastgehouden door een medewerker van de Albert Heijn, die hem pas loslaat als verdachte vlakbij hen is. Verdachte beweegt dan zijn rechterarm van achteren in één beweging met hoge snelheid en kracht richting het bovenlichaam van aangever en raakt aangever. Aangever komt vervolgens met zijn rug tegen een doorzichtig scherm te staan, waarbij verdachte hem met zijn uitgestrekte linkerarm vast houdt en opnieuw zijn rechterarm naar achteren brengt en probeert om opnieuw naar aangever uit te halen maar hem niet raakt omdat aangever wegrent en verdachte wordt tegengehouden door een medewerker.

Letsel

Uit het proces-verbaal van bevindingen van de verbalisanten die op de melding af komen, de verklaringen, de beelden en de foto’s van het letsel blijkt dat verdachte aangever met een mes in zijn biceps heeft gestoken en op zijn borst heeft geraakt.

Voorwaardelijk opzet op de dood

Verdachte heeft ter terechtzitting weinig inzicht gegeven over zijn gemoedstoestand ten tijde van het incident. Hij heeft verklaard zich bedreigd en uitgelokt te hebben gevoeld. Het is, ondanks vragen daarover van de rechtbank, onvoldoende duidelijk geworden wat er ten tijde van het steken omging in verdachte. Hierdoor dient de rechtbank te kijken naar de uiterlijke verschijningsvorm van de gedragingen. De rechtbank stelt de bedreiging niet vast, te meer niet nu aangever na de klap met de mandjeshouder werd weggetrokken en vastgehouden en aangever hem dus niet kon bereiken. De rechtbank ziet echter wel gedragingen die passen bij de verklaring van verdachte dat hij zich uitgelokt voelde. De rechtbank ziet in de gedragingen, te weten het met een getrokken mes op aangever afrennen en hem steken, dat verdachte uit boosheid heeft gehandeld. De rechtbank leidt hieruit af dat verdachte aangever weliswaar iets aan wilde doen, maar niet dat hij de bedoeling – in de zin van vol opzet – had om aangever om het leven te brengen. Kijkend naar de gedragingen komt de rechtbank tot de conclusie dat verdachte in voorwaardelijke zin opzet heeft gehad op de dood van aangever. Het met een vaart op iemand afrennen en in die beweging met een mes uithalen naar het bovenlijf, levert naar het oordeel van de rechtbank de aanmerkelijke kans op dat iemand dodelijk wordt geraakt. Daarbij bestaat onvoldoende controle om te richten en kan het mes slagaders of organen raken. Verdachte heeft die aanmerkelijke kans met zijn handelen bewust aanvaard, door op aangever af te rennen, een mes te trekken en gericht naar aangever uit te halen. Hij heeft bovendien zijn handelen niet uit eigen beweging gestaakt, maar is gestopt door de tussenkomst van de medewerker. Dat het letsel relatief beperkt is gebleven en het mes volgens de verklaringen van aangever en getuige geen groot formaat had, doet aan de vaststelling van een poging doodslag niet af.

De rechtbank acht de ten laste gelegde diefstal wettig en overtuigend bewezen. Op basis van de aangifte en de verklaring van verdachte staat vast dat verdachte een tas met inhoud van het slachtoffer heeft weggenomen. De omstandigheid dat verdachte een plastic zakje met goederen dat kennelijk uit die tas afkomstig was op een later moment terug heeft laten brengen, neemt niet weg dat hij op het moment van wegnemen een oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening heeft gehad.

De raadsvrouw heeft zich op het standpunt gesteld dat er sprake was van een noodweersituatie. Toen verdachte stond te pinnen, kwam aangever dicht achter hem staan. Verdachte zei hier iets van, waarop aangever ‘flipte’. Uit het niets pakte aangever een ijzeren mandjeshouder en haalde hiermee tweemaal hard uit naar verdachtes hoofd. Aangever werd vastgepakt door de beveiliger, maar werd ook weer losgelaten. Op de beelden is te zien dat aangever probeerde los te komen en richting verdachte bewoog. Verdachte heeft hierop uitgehaald en aangever rende vervolgens de Albert Heijn in. Tot dat moment was sprake van een noodweersituatie: een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van verdachte door aangever.

Primair is sprake van noodweer. Verdachte heeft pogingen gedaan om de situatie te de-escaleren door aangever te vragen weg te gaan. Dit had echter geen effect, want aangever sloeg verdachte met de ijzeren mandjeshouder. Toen aangever vervolgens door de beveiliger werd vastgepakt, probeerde hij los te komen en richting verdachte te bewegen. Verdachte heeft hierop uitgehaald. Deze verdediging voldoet aan de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit, nu de slag op het hoofd met de mandjeshouder kan kwalificeren als een poging doodslag en een uithaal (al dan niet met een mes) in dat licht niet als buitenproportioneel kan worden gezien. Verdachte vertrok bovendien zodra hij kon.

Indien de rechtbank van oordeel is dat de noodweersituatie was beëindigd op het moment dat verdachte naar aangever uithaalde, is er subsidiair sprake van (putatief) noodweerexces. Het handelen van verdachte was het onmiddellijke gevolg van een hevige gemoedsbeweging, die was ontstaan door het agressieve gedrag van aangever en de klap met de ijzeren mandjeshouder.

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat het beroep op noodweer dan wel (putatief) noodweerexces niet kan slagen. Op de beelden is niet duidelijk te zien of verdachte voorafgaand aan de uithaal met het mandje door aangever met een mes op aangever is afgekomen, zoals aangever heeft verklaard. Ook als dit niet het geval is geweest, was er op het moment van steken door verdachte geen sprake meer van een noodweersituatie. Aangever werd direct na het uithalen met de mandjeshouder weggetrokken door de beveiliger. Als dit al als een aanval zou kunnen worden gekwalificeerd, dan was die aanval direct voorbij. Het daaropvolgende steken door verdachte is dan ook niet verdedigend, maar in de kern aanvallend. Gelet hierop kunnen de verweren van de verdediging niet slagen.

De rechtbank verwerpt het beroep op noodweer dan wel (putatief) noodweerexces en overweegt daartoe als volgt.

Juridisch kader

Voor een geslaagd beroep op noodweer is vereist dat er sprake is van een noodweersituatie, dat wil zeggen een ‘ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding gericht tegen eigen of andermans lijf, eerbaarheid of goed’, of een dreiging daarvan (artikel 41 lid 1 Wetboek van Strafrecht). Voor noodweer gelden ook de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit: de noodzakelijke verdediging moet in redelijke verhouding tot de aanval staan en er moeten geen andere (vlucht)mogelijkheden hebben bestaan.

Als sprake is van een noodweersituatie en als iemand als onmiddellijk gevolg van een ‘hevige gemoedsbeweging’ te ver gaat in de verdediging, kan er onder omstandigheden sprake zijn van noodweerexces (artikel 41 lid 2 Wetboek van Strafrecht). Ook kan er sprake zijn van noodweerexces als de noodweersituatie inmiddels was beëindigd, maar de gedraging het gevolg was van een hevige gemoedsbeweging die werd veroorzaakt door de daaraan voorafgaande wederrechtelijke aanranding.

Van putatief noodweer is sprake wanneer een verdachte verschoonbaar dwaalt over het bestaan van een noodweersituatie. Dit wil zeggen dat iemand in de veronderstelling verkeerde dat er een noodweersituatie was, terwijl dat in feite niet het geval was. Dus dat iemand zich het (dreigende) gevaar heeft ingebeeld of de situatie verkeerd heeft beoordeeld.

Noodweersituatie

Met de raadsvrouw is de rechtbank van oordeel dat een noodweersituatie heeft bestaan. Op de beelden is te zien dat aangever met een ijzeren mandjeshouder met flinke kracht uithaalt richting het hoofd van verdachte. Tot het moment van uithalen is op geen van de beelden een mes in de hand van verdachte te zien. Daarna is te zien dat verdachte bukt en een beweging maakt ter hoogte van zijn schoen en dat hij zijn hand in zijn jaszak steekt en iets lijkt te pakken. Zoals de rechtbank onder rubriek 4.3.1. heeft vastgesteld, heeft verdachte aangever met een mes gestoken. De rechtbank stelt op basis van de beelden derhalve vast dat verdachte op één van de twee hiervoor omschreven momenten een mes heeft gepakt. Op basis van de beelden gaat de rechtbank ervan uit dat verdachte op het moment van het uithalen met een mandjeshouder door aangever geen mes in zijn handen had. Gelet hierop bestond op dat moment een noodweersituatie: er was een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van verdachte door aangever.

Anders dan de raadsvrouw is de rechtbank van oordeel dat deze noodweersituatie op het moment dat verdachte aangever stak inmiddels beëindigd was. Op de beelden is namelijk te zien dat aangever direct nadat hij heeft uitgehaald met de mandjeshouder door de beveiliger wordt weggetrokken en vastgehouden en dat verdachte de winkel uit is gelopen.

Oordeel ten aanzien van noodweer

Uit het hiervoor overwogene volgt dat de noodweersituatie al was geëindigd toen aangever vastgehouden werd en verdachte de winkel uitgelopen was. Op het moment van steken bestond er dus geen noodzaak tot verdediging meer. Het beroep op noodweer wordt verworpen.

Oordeel ten aanzien van noodweerexces

De raadsvrouw heeft zich subsidiair op het standpunt gesteld dat er bij verdachte sprake was van een hevige gemoedsbeweging die veroorzaakt werd door de wederrechtelijke aanranding, waardoor hij te ver is gegaan in de verdediging. Zoals hiervoor vastgesteld, was de noodweersituatie inmiddels geëindigd op het moment dat verdachte aangever stak. Desondanks kan er dan sprake zijn van een geslaagd beroep op noodweerexces, indien er sprake was van een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding was veroorzaakt, waardoor verdachte te ver is gegaan in de verdediging of waardoor die verdediging te lang doorging. Bij de beoordeling of hiervan sprake is, is het tijdsverloop tussen beëindiging van de noodweersituatie en de gedraging van verdachte van belang en is daarnaast de houding en het gedrag van verdachte relevant.

Ten aanzien van het tijdsverloop stelt de rechtbank het volgende vast. Uit de beelden blijkt dat er een tijdsverloop van vijf seconden is tussen het moment waarop de noodsituatie is geëindigd (als aangever wordt weggetrokken en verdachte buiten de winkel staat) en het moment waarop verdachte aangever steekt. Gelet hierop kan niet zonder meer worden vastgesteld dat de gedraging het onmiddellijke gevolg was van een hevige gemoedsbeweging die werd veroorzaakt door de aanranding.

De rechtbank overweegt ten aanzien van de houding en het gedrag van verdachte het volgende. Uit vaste jurisprudentie blijkt dat een beroep op noodweer of noodweerexces niet kan slagen, indien de gedraging van verdachte noch op grond van diens bedoeling, noch op grond van de uiterlijke verschijningsvorm van zijn gedraging kan worden aangemerkt als verdediging, maar deze – naar de kern bezien – als aanvallend moet worden gezien.1

Over zijn bedoeling en beleving heeft verdachte slechts verklaard dat hij zich uitgelokt en bedreigd voelde en dat het zwart werd voor zijn ogen. De rechtbank heeft van verdachte geen nader inzicht gekregen in zijn gemoedstoestand op het moment dat hij naar aangever toe is gerend en hem heeft gestoken. Er dient dus te worden gekeken naar de uiterlijke verschijningsvorm van de gedraging van verdachte. Zoals bij de vaststelling van de poging doodslag reeds is overwogen, stelt de rechtbank op grond van de uiterlijke verschijningsvorm van de gedragingen zoals hiervoor beschreven een bedreiging niet vast, maar leidt de rechtbank uit de gedragingen van verdachte en passend bij zijn verklaring dat hij uitgelokt werd wel af dat hij uit boosheid handelde. De rechtbank acht voorts van belang dat verdachte, die al buiten de winkel stond, met een naar achteren gebrachte arm met daarin een getrokken mes met een vaart op aangever is afgerend, terwijl aangever met zijn rug tegen een scherm stond en werd vastgehouden. De rechtbank is van oordeel dat op basis van die uiterlijke verschijningsvorm de gedraging niet als verdedigend, maar uitsluitend en in de kern aanvallend was. Gelet op het voorgaande kan ook het beroep op noodweerexces niet slagen.

Putatief noodweer(exces)

Ook het beroep op putatief noodweer(exces) faalt. Uit de feiten en omstandigheden die door verdachte naar zijn voren gebracht en de hetgeen volgt uit het dossier, is geen (verontschuldigbare) dwaling bij verdachte ten aanzien van het bestaan van een noodweersituatie aannemelijk geworden.