Uitspraken

In artikel 2.5 van de Overeenkomst Postkantoor is onder meer het volgende bepaald:

In de eerste plaats stelt VVP dat het eenzijdig wijzigingsbeding in de Overeenkomst Postkantoor (voor zover het betrekking heeft op wijziging van Bijlage B bij deze overeenkomst) heeft te gelden als een algemene voorwaarde, die ex artikel 6:233 sub a BW vernietigbaar is als deze onredelijk bezwarend is. Retailers hebben volgens VVP niet de mogelijkheid gehad om over dit beding te onderhandelen en waren in feite niet in de positie om het in de Overeenkomst Postkantoor neergelegde aanbod van PostNL af te wijzen. Volgens VVP hebben de retailers zich destijds niet gerealiseerd dat de Overeenkomst Postkantoor Post NL onbeperkte mogelijkheden gaf tot het eenzijdig wijzigen van de aan hen toekomende vergoedingen. De Overeenkomst Postkantoor voorziet niet in een compensatie voor het eenzijdig wijzigingsbeding. VVP wijst er in dit verband tevens op dat de Overeenkomst Postkantoor een exclusiviteitsbeding bevat, die het retailers onmogelijk maakt om eenzijdige wijzigingen in vergoedingen op te vangen door vergelijkbare diensten aan andere aanbieders te leveren, hetgeen het beding voor hen extra belastend maakt. Het belang van de retailers om niet zomaar met elke willekeurige verlaging van de vergoedingen te worden geconfronteerd, was volgens VVP voor PostNL kenbaar. De retailers hebben in verband met het aangaan van de Overeenkomst Postkantoor investeringen moeten doen in de verwachting dat zij deze na verloop van tijd zouden terugverdienen, hetgeen thans niet meer mogelijk blijkt. VVP wijst er daarbij op dat de beëindigingsvergoeding, waarvan de retailers afstand hebben moeten doen, volgens PostNL was verdisconteerd in de onder de Overeenkomst Postkantoor te ontvangen vergoedingen. Nu het wijzigingsbeding voorziet in een opzeggingsmogelijkheid voor de retailers als zij niet instemmen met een eenzijdige wijziging, kan naar de mening van VVP dit beding door PostNL worden gebruikt om tot opzegging (door de retailers) te komen van de Overeenkomst Postkantoor, die heeft te gelden als een duurovereenkomst voor bepaalde tijd en waarin niet in een tussentijdse opzegging is voorzien. Op grond van het voorgaande is naar de mening van VVP helder dat het eenzijdig wijzigingsbeding reeds bij de totstandkoming van de Overeenkomst Postkantoor het risico op onredelijk bezwarende gevolgen voor de retailers met zich bracht en aldus vernietigbaar is. De omstandigheid dat het eenzijdig wijzigingsbeding voorziet in een opzegmogelijkheid voor de retailers indien zij niet instemmen met een wijziging, maakt dit volgens haar niet anders. Te meer nu de opzegtermijn slechts twee maanden bedraagt en deze termijn te kort is om de als gevolg van een opzegging noodzakelijke aanpassingen in de bedrijfsvoering en het personeelbestand van de retailers door te voeren. Na vernietiging hebben volgens VVP de retailers recht op de vergoedingen zoals die tot en met juni 2016 golden.

Daarnaast is naar de mening van VVP de toepassing van het wijzigingsbeding in dit geval naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar. Het gewijzigde vergoedingenmodel maakt volgens VVP exploitatie van een PostNL-postkantoor niet langer rendabel. In dat verband verwijst VVP naar een door haar ontwikkelde rekentool ter berekening van omzetverlies van retailers en het in haar opdracht door Panteia opgestelde onderzoeksrapport van 16 juni 2016. Het niet langer rendabel zijn van de exploitatie van een PostNL-Postkantoor levert, gelet op de door de retailers gedane investeringen en het exclusiviteitsbeding, naar de mening van VVP een onwenselijke situatie op en heeft retailers min of meer gedwongen om de contractuele relatie met PostNL voort te zetten. Opzegging van de Overeenkomst Postkantoor is volgens VVP geen reële optie, nu daarmee voor retailers het risico in het leven wordt geroepen dat zij hun winkel op korte termijn moeten sluiten. Aldus komen retailers naar de mening van VVP zowel bij opzegging als bij voortzetting van de Overeenkomst Postkantoor in een onwenselijke situatie. Daarbij wijst VVP in het bijzonder op de gevolgen die beide scenario’s hebben voor het bij de retailers werkzame personeel. Ingeval van opzegging van de Overeenkomst Postkantoor zullen retailers personeel moeten ontslaan. Ingeval van voortzetting van hun winkels zullen retailers met minder personeel toekunnen. PostNL stelt echter eisen aan de minimale bezetting van het PostNL-postkantoor, zodat het vaak niet mogelijk zal zijn om het personeelsbestand terug te brengen. Nu de retailers bovendien hun bedrijfsvoering middels jaarplanningen en jaarbudgetten hebben afgestemd op een exploitatie op basis van de tot voor kort geldende vergoedingen en deze wijze van bedrijfsvoering niet op korte termijn kan worden aangepast, worden volgens VVP de retailers in een zeer lastige situatie gebracht. VVP is dan ook van mening dat PostNL onvoldoende rekening heeft gehouden met de gerechtvaardigde belangen van de retailers en zij aldus niet in redelijkheid tot de wijziging van het vergoedingenmodel heeft kunnen komen. Een ander klemt volgens VVP te meer nu de procesverbeteringen die PostNL stelt na te streven thans grotendeels nog niet zijn geïmplementeerd en de retailers hier aldus nog geen dan wel slechts zeer beperkt voordeel van ondervinden. Ook is maar zeer de vraag of deze procesverbeteringen daadwerkelijk tot een tijdwinst of besparingen zullen leiden, die de doorgevoerde verlaging van de vergoedingen kan rechtvaardigen.

In de derde plaats stelt VVP dat PostNL, gelet op de grootte van haar marktaandeel, een economische machtspositie heeft in de zin van de Mededingingswet, waarvan door haar geen misbruik mag worden gemaakt. PostNL handelt in strijd met het misbruikverbod door aan de retailers een onbillijke contractsvoorwaarde (het eenzijdig wijzigingsbeding) op te leggen en onbillijk lage vergoedingen te hanteren, terwijl hiervoor in de gestelde procesverbeteringen (vooralsnog) geen rechtvaardiging kan worden gevonden.

VVP stelt dat is voldaan aan de vereisten die artikel 3:305a BW stelt aan het instellen van een collectieve actie. Daarbij wijst VVP erop dat zij een vereniging is met volledige rechtsbevoegdheid, dat sprake is van een toereikende statutaire doelomschrijving en dat sprake is van gelijksoortige belangen. Wat betreft dit laatste is volgens VVP van belang dat de retailers allen een PostNL-postkantoor exploiteren op basis van gelijkluidende Overeenkomsten Postkantoor, dat zij een vergelijkbaar verleden hebben nu zij een postagentschap exploiteerden als agent van Postkantoren B.V., dat zij allen afstand hebben moeten doen van de beëindigingsvergoeding en dat zij allen worden geconfronteerd met de voorgenomen wijziging van het vergoedingenmodel. Ook de retailers die reeds hebben aangegeven de exploitatie te willen voortzetten hebben naar de mening van VVP belang bij deze procedure, omdat ook in hun geval sprake is van een eenzijdige verlaging. Ook als de mededeling dat zij de overeenkomst te willen voortzetten moet worden beschouwd als een instemming van de retailers met het gewijzigde vergoedingenmodel, bestaat volgens VPP een belang bij deze procedure, nu mogelijk de vernietigbaarheid van deze instemming kan worden ingeroepen.

VVP stelt ten slotte dat een spoedeisend belang bestaat bij het door haar gevorderde, nu het nog maanden zal duren voordat in de bodemprocedure uitspraak zal worden gedaan. In de tussentijd zullen de verlaagde vergoedingen aan de retailers worden uitbetaald, hetgeen tot gevolg kan hebben dat de retailers hun bedrijfsvoering en personeelsbestand moeten aanpassen. Doordat het als gevolg van de verlaagde vergoedingen niet meer rendabel is een PostNL-postkantoor te exploiteren en de inkomsten die retailers daaruit genereren een belangrijk deel vormen van hun totale inkomsten, bestaat het risico dat retailers failliet gaan, aldus nog steeds VVP.