Uitspraken

De dagvaarding bevat vorderingen in een collectieve actie op grond van artikel 3:305a van het Burgerlijk Wetboek (BW). Het gaat om vorderingen die vallen onder het regime van titel 14A van Boek 3 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv), zoals dat per 1 januari 2020 is ingevoerd met de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (hierna: de WAMCA).1 Voor de ontvankelijkheid van deze collectieve vorderingen geldt een aantal – ook ambtshalve – te beoordelen vereisten.

De rechtbank stelt allereerst vast dat is voldaan aan de op straffe van niet-ontvankelijkheid voorgeschreven handelingen als bedoeld in artikel 1018c lid 2 Rv.

a. dat Greenpeace voldoet aan de ontvankelijkheidseisen van artikel 3:305a BW of dat niet aan de vereisten van lid 2, onderdelen a tot en met e, en lid 5 behoeft te worden voldaan op grond van lid 6 van dit artikel;

b. dat Greenpeace voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat het voeren van deze collectieve vordering efficiënter en effectiever is dan het instellen van een individuele vordering, doordat de te beantwoorden feitelijke en juridische vraagstukken in voldoende mate gemeenschappelijk zijn, het aantal personen tot bescherming van wier belangen de vordering strekt voldoende is en, indien de vordering strekt tot schadevergoeding, dat zij alleen dan wel gezamenlijk een voldoende groot financieel belang hebben; en

c. dat niet summierlijk van de ondeugdelijkheid van de collectieve vordering blijkt op het moment waarop het geding aanhangig wordt.

Daarnaast bepaalt artikel 3:305a BW dat een stichting ontvankelijk is in een rechtsvordering die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen (collectieve vordering), indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:

1. zij behartigt deze belangen ingevolge haar statuten (lid 1),

2. deze belangen zijn voldoende gewaarborgd (lid 1, uitgewerkt in lid 2),

3. de bestuurders betrokken bij de oprichting van de stichting, en hun opvolgers, hebben geen rechtstreeks of middellijk winstoogmerk, dat via de stichting wordt gerealiseerd (lid 3 sub a),

4. de rechtsvordering heeft een voldoende nauwe band met de Nederlandse rechtssfeer (lid 3 sub b),

5. de stichting heeft in de gegeven omstandigheden voldoende getracht het gevorderde door het voeren van overleg met de verweerder te bereiken (lid 3 sub c),

6. de stichting stelt bestuursverslagen en jaarrekeningen op (lid 5).

Niet in geschil is dat de in deze collectieve actie door Greenpeace behartigde belangen, die hierna nader zullen worden besproken, vallen binnen de onder 3.1 bedoelde statutaire doelomschrijving van Greenpeace. Dat Greenpeace deze belangen ook feitelijk behartigt is algemeen bekend. Aan het statutenvereiste is dan ook voldaan.

Greenpeace stelt in deze collectieve actie op te komen voor de bescherming van de ideële belangen van natuurbehoud en het tegengaan van milieuvervuiling in Nederland. Greenpeace heeft niet gesteld dat zij met deze collectieve actie opkomt voor de gelijksoortige belangen van andere personen. Dat is in dit geval begrijpelijk, gelet het op volgende.

Collectieve acties kunnen worden onderscheiden in groepsacties en algemeen belang acties. Groepsacties zijn acties waarbij de personen om wier belangen het gaat zijn te individualiseren. Bij groepsacties gaat het om de behartiging van de gebundelde belangen van een bepaald of bepaalbaar aantal individuele personen, terwijl het bij algemeen belangacties gaat om de behartiging van algemene belangen die niet individualiseerbaar zijn omdat zij toekomen aan een veel grotere groep personen die diffuus en onbepaald is. Bij een algemeen belangactie zal de vordering veelal gericht zijn op de bescherming van een ideëel belang, en dus niet strekken tot vergoeding van schade. Een algemeen belang raakt eenieder in de maatschappij of in ieder geval een grote groep burgers die zich in vergelijkbare omstandigheden bevinden. Voor de ontvankelijkheid van beide typen collectieve acties geldt de (ruime) maatstaf of sprake is van “gelijksoortige belangen” in de zin van art. 3:305a lid 1 BW. Aan dat vereiste is voldaan indien de betrokken belangen zich lenen voor bundeling, zodat een efficiënte en effectieve rechtsbescherming ten behoeve van de belanghebbenden kan worden bevorderd.

De collectieve acte van Greenpeace is een algemeen belangactie aangezien:

1. de collectieve actie strekt tot bescherming van het ideële belang van natuurbehoud en het tegengaan van milieuvervuiling;

2. dit belang in beginsel eenieder in de maatschappij raakt;

3. Greenpeace geen schadevergoeding vordert;

4. Greenpeace met deze collectieve actie niet beoogt om een rechtsverhouding te doen vaststellen tussen de Staat en andere personen dan Greenpeace.

Artikel 3:305a lid 2, aanhef, BW bepaalt dat de belangen van de personen tot bescherming van wier belangen de rechtsvordering strekt, voldoende gewaarborgd zijn wanneer de stichting voldoende representatief is, gelet op de achterban en de omvang van de vertegenwoordigde vorderingen.

Het doel van de representativiteitseis in de WAMCA is te voorkomen dat een belangenbehartiger kan procederen zonder de ondersteuning van een achterban. Bij aanvang moet daarom duidelijk zijn dat een belangenbehartiger kwantitatief gezien voor een voldoende groot deel van de groep getroffen gedupeerden opkomt.2

Over de representativiteit is in de Memorie van Toelichting van de WAMCA onder meer het volgende te lezen (onderstreping door de rechtbank):3

Blijkens de wetstekst en de hierboven weergegeven passage heeft de wetgever bij representativiteit vooral gedacht aan groepsacties, waarbij de belanghebbenden duidelijk zijn te individualiseren. In dit geval is sprake van de behartiging van algemene belangen die naar hun aard niet individualiseerbaar zijn. Daarbij komt dat bij ideële belangen het toetsingselement “de omvang van de vertegenwoordigde vorderingen” ten opzichte van het totaal aantal gedupeerden geen bruikbaar toetsingselement is, zodat slechts de toetssteen van “de achterban” resteert.

Wat de begrippen ‘achterban’ en ‘voldoende representatief’ in een concreet geval precies inhouden, moet de rechter bepalen aan de hand van de aard van de zaak en de omstandigheden van het geval.

Zoals Greenpeace onweersproken heeft gesteld, bestond haar achterban (in 2022) uit zo’n 517.000 personen, waarvan 320.000 donateurs en 16.000 vrijwilligers. Daarnaast heeft zij per 7 juli 2023 48.279 steunbetuigingen ontvangen voor steun voor de ‘natuurzaak' om te bepleiten dat de natuur beter beschermd wordt tegen stikstof.

Een achterban van 517.000 is circa 2,9% van het huidige inwoneraantal van Nederland4, wat op zichzelf niet als gering kan worden aangemerkt. Daarnaast is Greenpeace een prominente milieuorganisatie die in meer collectieve acties (onder het voor 1 januari 2020 geldende recht) heeft opgetreden en optreedt.5

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat Greenpeace voldoende representatief is.

Op grond van artikel 3:305a lid 6 BW hoeft Greenpeace niet aan de vereisten van artikel 3:305a lid 2, subonderdelen a tot en met e en lid 5 BW te voldoen, als de rechtsvordering wordt ingesteld met een ideëel doel en een zeer beperkt financieel belang of wanneer de aard van de vordering van de rechtspersoon als bedoeld in lid 1 of van de personen tot bescherming van wier belangen de rechtsvordering strekt, daartoe aanleiding geeft.

Hiervoor is al vastgesteld dat deze collectieve actie is ingesteld met een ideëel doel. Met de ingestelde vorderingen is ook geen financieel belang in de zin van 3:305a lid 6 BW gemoeid. Hierbij merkt de rechtbank op dat met dit begrip ‘zeer beperkt financieel belang’ niet wordt beoogd dat acht wordt geslagen op de (andere) financiële gevolgen die voortvloeien uit toewijzing van de vordering, in het bijzonder financiële gevolgen voor de Staat. De rechtbank zal dan ook, zoals Greenpeace heeft verzocht, het lichte regime toepassen.

De rechtbank concludeert dat Greenpeace voldoet aan de voorwaarden voor ontvankelijkheid onder de WAMCA.

Op grond van de artikelen 1018e, 1018f en 1018g Rv moet de rechter een aantal beslissingen nemen voordat de zaak verder inhoudelijk wordt beoordeeld. Het gaat, samengevat, om de volgende punten:

a. a) het aanwijzen van een exclusieve belangenbehartiger (artikel 1018e lid 1 Rv);

b) het beoordelen wat de collectieve vordering precies inhoudt en voor welke nauw omschreven groep personen de exclusieve belangenbehartiger de belangen in deze collectieve vordering behartigt (artikel 1018e lid 2 Rv);

c) het vaststellen van de termijn voor zogenoemde opt-out en eventueel opt-in (artikel 1018f lid 1 en 5 Rv), waarbij de rechter in ieder geval een of meer nieuwsbladen aanwijst waarin de relevante informatie voor de opt-out / opt-in wordt aangekondigd (artikel 1018f lid 3 Rv), en

d) het stellen van een termijn voor het beproeven van een schikking (artikel 1018g Rv).

De onder b) en c) bedoelde voorschriften hebben tot doel dat kan worden vastgesteld wie zich wel en wie zich niet aan de uitspraak kan onttrekken. Gelet op de aard van de collectieve vordering is onttrekking aan de uitspraak moeilijk voorstelbaar. Bij een toe- of afwijzend vonnis is iedereen die het aangaat gebonden aan de door Greenpeace beoogde rechtsgevolgen of de afwijzing van de vorderingen. Dit brengt naar het oordeel van de rechtbank mee dat in deze zaak geen toepassing hoeft te worden gegeven aan de onder b) en c) bedoelde voorschriften.

Partijen hebben niet kenbaar gemaakt behoefte te hebben aan het stellen van een termijn voor het beproeven van een schikking. De rechtbank zal het onder d) bedoelde voorschrift eveneens achterwege laten. Daarmee komt de rechtbank toe aan inhoudelijke behandeling van de zaak.

De Staat en SSC hebben voor antwoord geconcludeerd. De mondelinge behandeling zal, zoals partijen reeds is bericht, plaatsvinden op 12 november 2024, om 9:30 uur. Deze mondelinge behandeling zal in de beslissing worden bevolen.

De rechtbank is voornemens uiterlijk 22 oktober 2024 een zittingsagenda aan partijen te verstrekken. Ter voorbereiding van deze agenda worden partijen in de gelegenheid gesteld uiterlijk 22 oktober 2024 hun eventuele wensen ten aanzien van de zitting kenbaar te maken en desgewenst aanvullende stukken in te dienen. Ter zitting zullen de advocaten aan de hand van spreekaantekeningen het woord kunnen voeren, waarbij de rechtbank in beginsel een spreektijd van maximaal 60 minuten per partij gepast voorkomt.

Iedere verdere beslissing wordt aangehouden.