Uitspraken

In de eerste plaats ligt de vraag voor of de Nederlandse rechter onbevoegd is omdat op grond van artikel IX CLC alle vorderingen die strekken tot verkrijging van schadevergoeding voor de gevolgen van het olielek moeten worden voorgelegd aan de rechter in Peru.

Nederland en Peru zijn partij bij de CLC. De CLC geeft regels voor vorderingen die strekken tot het vaststellen van aansprakelijkheid voor schade door verontreiniging met ruwe olie. In artikel II CLC staat daarover het volgende:

Uit deze artikelen volgt dat de CLC van toepassing is op schade door verontreiniging met olie in de territoriale zee van – in dit geval – Peru, ten gevolge van het ontsnappen of doen wegvloeien van olie uit het schip. Daarom ligt in de eerste plaats ter beoordeling voor of bij het olielek in Peru op 15 januari 2022 sprake was van verontreiniging met olie uit een schip in de zin van artikel I CLC. Volgens de Stichting was dat niet het geval omdat de olie is gelekt vanuit de koppeling tussen de leiding naar de raffinaderij en de slangen naar het schip, die volgens de Stichting beiden behoren tot de raffinaderij en niet tot het schip. De olie was volgens de Stichting al uit het schip gelost, waardoor het niet gaat om een incident waarop de CLC van toepassing is. Dat is door Repsol Perú B.V. c.s. gemotiveerd weersproken. Zij voert aan dat de formulering van de bepaling ‘escape or discharge from a ship’ ruim is en dat ook de toevoeging ‘wherever such escape or discharge may occur’ erop wijst dat is gekozen voor een breed toepassingsgebied.

Ook als het standpunt van Repsol Perú B.V. c.s. juist is en de schade veroorzaakt door het olielek van 15 januari 2022 valt onder het bereik van de CLC, zodat de regels van de CLC moeten worden toegepast op vorderingen die zien op vergoeding van die schade, leidt dat niet tot onbevoegdheid van de Nederlandse rechter ten aanzien van de vorderingen die in deze procedure zijn ingesteld tegen Repsol Perú B.V. c.s. Daartoe wordt het volgende overwogen.

In artikel IX lid 1 CLC staat:

De bepaling van artikel IX CLC (hierna ook: de jurisdictiebepaling) is breed geformuleerd. Die formulering biedt steun aan het standpunt van Repsol Perú B.V. c.s. dat voor alle vorderingen die zien op de aansprakelijkheid voor schade door het olielek in Peru (alleen) de rechter in Peru bevoegd is. In die richting wijst ook de bedoeling van de verdragsluitende staten om te komen tot een heldere en eenduidige regeling voor de benadeelden van olieverontreiniging, zoals die naar voren komt uit de preambule bij het verdrag.

De CLC sluit niet uit dat anderen dan de eigenaar van het schip worden aangesproken. In het verdrag staat met zoveel woorden dat de eigenaar zelf anderen kan aanspreken (bijvoorbeeld omdat hij meent dat het lek (mede) aan hen te wijten is) en uit handboeken alsook de toelichting van het Executive Committee van het International Oil Pollution Fund (IOPC) volgt dat het ook voor benadeelden mogelijk is om anderen aan te spreken. Daarbij gaat het om vorderingen niet gebaseerd op (risico)aansprakelijkheid zoals het verdrag dat regelt, maar gebaseerd op aansprakelijkheid volgens het toepasselijke nationale recht (of ander verdragsrecht). Daarbij wordt niet ingegaan op de vraag of de jurisdictiebepaling ook ziet op die procedures tegen derden. Ook uit de travaux préparatoires van het verdrag komt dat niet naar voren. Het is duidelijk dat bij de onderhandelingen over de totstandkoming van artikel IX CLC verschillende versies van de bepaling hebben voorgelegen en dat is gekozen voor de eenvoudigste variant, maar procedures over vorderingen tegen derden die niet zijn gebaseerd op de aansprakelijkheid zoals die in de CLC is geregeld, zijn niet genoemd. Dat daaraan is gedacht blijkt ook niet uit de explanatory note van het IOPC van september 2023 waarnaar door de Stichting is verwezen. Het IOPC beschrijft dat vorderingen tegen derden, gebaseerd op een andere grondslag dan de in de CLC geregelde aansprakelijkheid, kunnen worden ingesteld, maar zegt niets over de exclusieve jurisdictie ten aanzien van dergelijke vorderingen.

Nu de CLC niet ziet op de jurisdictiebepaling van de vorderingen die in deze zaak aan de orde zijn, moet op grond van de bevoegdheidsregels van Brussel I-bis en Nederlands recht beoordeeld worden of de Nederlandse rechter bevoegd is. Het gaat immers om een zaak met een internationaal karakter, reeds omdat twee van de drie gedaagde partijen buitenlandse vennootschappen zijn, gevestigd in Peru en Spanje.

De rechtbank is op grond van de hoofdregel opgenomen in artikel 4 Brussel I-bis bevoegd van de vorderingen tegen de Nederlandse vennootschap Repsol Perú B.V. kennis te nemen. Op grond van artikel 8 lid 1 Brussel I-bis kunnen de vorderingen tegen Repsol S.A., nu zij zetel heeft binnen de Europese Unie, door de rechter in Nederland worden behandeld als er zodanige samenhang bestaat tussen de vorderingen tegen hen enerzijds en de vordering tegen Repsol Perú B.V. anderzijds, dat een goede rechtsbedeling vraagt om hun gelijktijdige behandeling en berechting, teneinde te vermijden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven. Als sprake is van zodanige samenhang is Repsol Perú B.V. in het kader van de vraag naar de bevoegdheid de zogenoemde ankergedaagde, die maakt dat de Nederlandse rechter (ook) bevoegd is in de zaken tegen de buitenlandse medegedaagde. Bij de beoordeling van de internationale bevoegdheid geldt dat niet te licht mag worden aangenomen dat sprake is van een uitzondering op de hoofdregel dat een vordering tegen een gedaagde wordt behandeld in het land waar hij of zij woont of is gevestigd. Het enkele feit dat ook een samenhangende vordering is ingesteld tegen een Nederlandse gedaagde is niet genoeg; de vordering tegen de ankergedaagde moet een kans van slagen hebben.

La Pampilla heeft geen zetel in een lidstaat van de EU als bedoeld in Brussel I-bis. Derhalve geldt voor haar ingevolge artikel 6 lid 1 Brussel I-bis dat de bevoegdheid moet worden beoordeeld aan de hand van het nationale recht van de geadieerde rechter en dus aan de hand van de artikelen 1 tot en met 14 Rv. Bij de invoering en latere wijzigingen van de artikelen 1 tot en met 14 Rv heeft de Nederlandse wetgever aansluiting gezocht bij, onder meer, de voorlopers van het huidige Brussel I-bis.2 Bij de uitleg van deze artikelen moet daarom in beginsel aansluiting worden gezocht bij de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJEU) over (de voorlopers van) Brussel I-bis, tenzij aannemelijk is dat de Nederlandse wetgever heeft beoogd om bij de inrichting van een commune regel af te wijken van de Unierechtelijke instrumenten of de uitleg daarvan door het HvJEU.3

De Stichting heeft zich met betrekking tot de vorderingen jegens La Pampilla beroepen op artikel 7 lid 1 Rv. Daarin is bepaald dat in zaken waarbij de Nederlandse rechter ten aanzien van een van de verweerders bevoegd is, hij dit ook is ten aanzien van in hetzelfde geding betrokken andere verweerders, mits tussen de vorderingen tegen de onderscheiden verweerders een zodanige samenhang bestaat, dat redenen van doelmatigheid een gezamenlijke behandeling rechtvaardigen. Bij haar beoordeling op dit punt neemt de rechtbank het onder 4.11. beschreven toetsingskader in acht dat zij toepast bij de beoordeling van haar bevoegdheid voor wat betreft de vorderingen jegens Repsol S.A. Immers, niet aannemelijk is dat de Nederlandse wetgever heeft beoogd op dit punt af te wijken van de Unierechtelijke instrumenten of de uitleg daarvan door het HvJEU.

Een en ander betekent dat de te beantwoorden vraag is of tussen de vorderingen jegens Repsol Perú B.V. enerzijds en jegens La Pampilla en Repsol S.A. anderzijds een zodanige samenhang bestaat, dat gezamenlijke behandeling aangewezen is.

In deze zaak heeft de Stichting tegen La Pampilla en Repsol S.A. dezelfde vorderingen ingesteld als tegen de Nederlandse vennootschap Repsol Perú B.V. Volgens de Stichting zijn de drie vennootschappen hoofdelijk aansprakelijk voor de schade van de benadeelden van het olielek op grond van dezelfde feiten en dezelfde rechtsregels. Daarmee is in beginsel sprake van zodanige samenhang dat gelijktijdige behandeling van de vorderingen tegen de verschillende vennootschappen aangewezen is. De rechtbank komt tot een andere conclusie. Daartoe overweegt zij als volgt.

Ter onderbouwing van haar stelling dat Repsol Perú B.V. direct betrokken was bij de feitelijke gang van zaken in Peru – en dus eenzelfde verwijt (feitelijk en juridisch) treft als La Pampilla – wijst de Stichting op het feit dat Repsol Perú B.V. 99,2 procent van de aandelen van La Pampilla houdt, zich volgens haar statutaire doelomschrijving onder meer bezighoudt met delving en verwerking van fossiele brandstoffen, dat een bestuurder van Repsol Perú B.V. ook bestuurder is van La Pampilla en dat een deel van de andere bestuurders van La Pampilla aan Repsol Perú B.V. gelieerd is. Verder wijst zij erop dat er jaarlijks een vergadering wordt gehouden waarbij de resultaten en plannen van La Pampilla aan Repsol Perú B.V. worden gepresenteerd. Repsol Perú B.V. had daarmee beslissende invloed op het beleid van de raffinaderij en had haar invloed moeten aanwenden om het olielek te voorkomen.

De Stichting heeft in dit verband gewezen op een brief van de Verenigde Naties aan Repsol Perú B.V. van 3 maart 2022 over de (humanitaire) gevolgen van het olielek. In de brief wordt onder meer de directe reactie van de raffinaderij op het olielek beschreven en toegeschreven aan Repsol Perú B.V. Dat daarvoor bewust is gekozen vanwege feitelijk handelen door de Nederlandse vennootschap destijds blijkt echter niet uit die brief. Uit de brief komt niet naar voren dat Repsol Perú B.V. een concreet (direct) verwijt wordt gemaakt van de gang van zaken in Peru. Ook het onderzoeksrapport dat is uitgebracht in opdracht van het parlement in Peru waarnaar de Stichting verwijst biedt daarvoor onvoldoende aanknopingspunten.

Omdat geen sprake is van vorderingen tegen de buitenlandse gedaagden waarbij het aankomt op beoordeling van dezelfde feiten en rechtsregels als de vordering tegen Repsol Perú B.V. betekent het feit dat Repsol Perú B.V. (mede)gedaagde is in deze zaak niet, dat de Nederlandse rechter ook bevoegd is om de vorderingen tegen de buitenlandse gedaagden La Pampilla en Repsol S.A. te beoordelen. De rechtbank zal zich dan ook onbevoegd verklaren ten aanzien van deze gedaagden. In zoverre wordt de incidentele vordering toegewezen.

Repsol Perú B.V. c.s. heeft in de incidentele conclusie verder aan de orde gesteld dat de Stichting niet-ontvankelijk is in haar vorderingen omdat zij misbruik maakt van procesrecht door – kort gezegd – de regels en waarborgen te omzeilen die in artikel 3:305a Burgerlijk Wetboek (BW) en Titel 14A in Rv in het leven zijn geroepen voor collectieve acties (de zogenoemde WAMCA-procedure). Op grond van die regels zou de Stichting volgens Repsol Perú B.V. c.s. niet in Nederland een vordering kunnen instellen voor benadeelden van het olielek in Peru. De Stichting heeft dat gemotiveerd weersproken.

De rechtbank stelt voorop dat er geen grond is om aan te nemen dat het – nu in het kader van een WAMCA-procedure door een rechtspersoon schadevergoeding kan worden gevorderd voor een grote groep benadeelden – niet (meer) mogelijk is om een vordering in te stellen op basis van door benadeelden gecedeerde vorderingen. Dat de WAMCA-procedure niet is gevolgd en de Stichting en/of de vordering niet voldoet aan de eisen die gesteld worden aan een collectieve actie en een belangenbehartiger in de zin van artikel 3:305a BW, betekent nog niet dat de Stichting niet in haar vorderingen kan worden ontvangen. Het beroep op de niet-ontvankelijkheid gaat daarom niet op. De incidentele vordering die ertoe strekt dat de Stichting niet-ontvankelijk wordt verklaard in haar vorderingen wordt afgewezen.

Partijen zijn in de incidenten inzake de onbevoegdheid en de ontvankelijkheid over en weer deels in het (on)gelijk gesteld. De proceskosten in deze incidenten worden daarom gecompenseerd in die zin dat partijen elk de eigen kosten dragen.

Repsol Perú B.V. c.s. heeft (subsidiair) verzocht om de zaak aan te houden en om verlof om de eigenaar van de olietanker en diens verzekeraar in vrijwaring te mogen oproepen.

Nu deze procedure alleen nog ziet op de inhoudelijke beoordeling van de vordering tegen Repsol Perú B.V. komt het de rechtbank geraden voor dat partijen zich nog nader uitlaten over de eventuele aanhouding van de zaak en de voorgestelde oproeping in vrijwaring. Daarvoor zal de zaak worden verwezen naar de rolzitting van 18 juni 2025. Repsol Perú B.V. c.s. krijgt dan als eerste de gelegenheid om haar (nadere) standpunt kenbaar te maken en de Stichting krijgt daarna de gelegenheid om daarop bij antwoordakte te reageren.

Iedere verdere beslissing wordt aangehouden.