Uitspraken

Stichting Addictioncare heeft een spoedeisend belang bij voorzieningen als gevorderd. In het geval Stichting Addictioncare gelijk mocht hebben, heeft zij er belang bij dat er op korte termijn een correctie plaatsvindt van de berichtgeving waarin zij voorkomt.

Ter beantwoording is de vraag of de door Omroep Brabant geplaatste artikelen en uitgezonden televisieuitzendingen en radiouitzending onrechtmatige uitingen betreffen in de zin van het bepaalde in artikel 6:162 BW op grond waarvan een rectificatie in de zin van artikel 6:167 (lid 1) BW gerechtvaardigd is.

Vooropgesteld wordt dat bij de beantwoording van de vraag of de betreffende artikelen en uitzendingen onrechtmatig is, het spanningsveld een rol speelt tussen het fundamentele recht op vrijheid van meningsuiting enerzijds en het recht op bescherming van de eer en goede naam anderzijds. Hierbij staan twee hoogwaardige maatschappelijke belangen tegenover elkaar, aan de ene kant het belang van Omroep Brabant om misstanden die de samenleving raken aan de kaak te stellen en het publiek hierover te informeren en aan de andere kant het belang van Stichting Addictioncare om niet door publicaties te worden blootgesteld aan lichtvaardige verdachtmakingen. Welke van deze belangen de doorslag behoort te geven, hangt af van de in onderling verband te beschouwen omstandigheden.

Als omstandigheden die (niet limitatief) van belang kunnen worden geacht bij het maken van deze belangenafweging zijn te noemen (vgl. het ook door beide partijen aangehaalde arrest HR 24 juni 1983, NJ 1984, 801):
a. de aard van de gepubliceerde verdenkingen en de ernst van de te verwachten gevolgen voor degene op wie die verdenkingen betrekking hebben;

Het gaat om een aantal publicaties van Omroep Brabant, die alle in een kort tijdbestek zijn gedaan, namelijk op of kort na 17 juni 2013, die alle zijn vervaardigd door dezelfde bij Omroep Brabant werkzame journalist, te weten [F], en die qua inhoud met elkaar te maken hebben. In alle publicaties wordt het reilen en zeilen van “Addictioncare” zeer kritisch besproken.

De voorzieningenrechter heeft zich voorafgaande aan de behandeling van het kort geding geplaatst in de positie van de gemiddelde Brabantse nieuwsconsument, ofwel de gemiddelde Brabander als door Omroep Brabant in punt 16 van haar pleitnota bedoeld. Het gaat hier om journalistieke producten, waaraan niet de eisen mogen worden gesteld die men aan een juridisch waterdichte aanklacht pleegt te stellen, maar die wel zorgvuldig in elkaar moeten worden gezet.

Bij de beoordeling moeten alle publicaties worden betrokken. In dit geval mag echter het meeste gewicht worden toegekend aan de in de vroege ochtend van 17 juni 2013 gepubliceerde achtergrondreportage, ook wel aangeduid als “reconstructie”. Dat is de publicatie waarin Omroep Brabant, het woord “ reconstructie” zegt het ook, op gestructureerde en de meest volledige wijze de resultaten van haar naspeuringen aan het publiek bekend heeft willen maken. De door Omroep Brabant gepresenteerde informatie bleek voor de voorzieningenrechter in zijn hoedanigheid van gemiddelde onbevangen Brabantse nieuwsconsument echter niet in een helder verband te plaatsen. Partijen hebben dat zelf ook ter zitting kunnen waarnemen want een deel van de mondelinge behandeling is nodig geweest om partijen de feitelijke achtergronden van hetgeen in de publicaties aan de orde was te laten uitleggen, zulks om enige lijn in de chronologie, de rol van de diverse in de publicaties aangeduide betrokkenen en van hun onderlinge verhoudingen te krijgen.

Er is in de achtergrondrapportage van Omroep Brabant die ongeveer vijf en een halve minuut duurt, sprake van een veelheid aan wisselingen van tijdstippen in het tijdvak van begin 2010 tot heden, van plaatsen, van handelende personen en van aan de orde gestelde misstanden, zonder dat deze in een voor de niet ingevoerde kijker - en dat is de gemiddelde nieuwsconsument bijna altijd want daarom heeft hij honger naar nieuws – begrijpelijk en enigszins logisch kader worden geplaatst. Dat zou bij de presentatie van de resultaten van onderzoeksjournalistiek over een gecompliceerd onderwerp als misstanden in de verslavingszorg wel in de rede hebben gelegen. Omroep Brabant weet met de verstrekte brokken informatie geen duidelijke centrale boodschap over te brengen, behalve dan dat er al jarenlang kennelijk een hoop mis is met behandeling van verslaafden in Zuid-Afrika onder de vlag van Addictioncare. Voor wie echter wil weten hoe het feitelijk zit, roepen de publicaties, zowel afzonderlijk als in onderlinge samenhang bezien, meer vragen dan antwoorden op.

De publicaties mogen naar het oordeel van de voorzieningenrechter in zijn hoedanigheid van Brabants nieuwsconsument als een mislukt journalistiek product worden gekwalificeerd. Omroep Brabant dacht daar op de zitting duidelijk anders over. Daartegen is geen bezwaar. Onbegrijpelijke perspublicaties diskwalificeren zichzelf zonodig wel, althans de rechter heeft hier in beginsel geen taak. Dat wordt echter anders als er van de publicaties nog zoveel te begrijpen valt dat daaruit wel een sterk negatieve strekking voor een specifieke persoon of instelling kan worden afgeleid en deze persoon of instelling daartegen gemotiveerd opkomt en meent door de publicaties schade te ondervinden. Een dergelijk geval doet zich hier voor. Stichting Addictioncare stelt gemotiveerd dat zij door Omroep Brabant ten onrechte van fraude en wanbetaling is beticht en bij een voor haar belangrijke zorgverzekeraar ten onrechte in een kwaad daglicht is gesteld.

Het centrale verweer van Omroep Brabant dat de beschuldigingen in de publicaties worden geuit aan het adres van [C] en [D], respectievelijk hun Zuid-Afrikaanse onderneming Addictioncare South Africa, en niet aan het adres van Stichting Addictioncare is ter zitting even welsprekend verwoord als dat het niet strookt met de feiten. Het verweer behoort dus te worden verworpen.

In de publicaties wordt immers op diverse plaatsen en wijzen wel degelijk een expliciet verband gelegd met de te Veldhoven gevestigde Stichting Addictioncare. Dit gebeurt veel meer dan nodig zou zijn geweest om enkel de historische context te schetsen, hetgeen Omroep Brabant op zichzelf vrij zou hebben gestaan. De “reconstructie” en de daarmee samenhangende andere publicaties kunnen in alle redelijkheid worden begrepen, sterker nog kunnen nauwelijks anders worden opgevat, dan in die zin dat het gaat om misstanden waar Stichting Addictioncare de hand in heeft.

Dat het Omroep Brabant er in werkelijkheid ook om ging Stichting Addictioncare te bekritiseren blijkt, zoals laatstgenoemde terecht heeft opgemerkt, uit een in dit verband wel zeer overtuigende bron, te weten het e-mailverkeer met journalist [F]op 14 juni 2013. Op 14 juni 2013 om 21.02 uur heeft [F]immers aan [H] gemaild (onderstrepingen vzr):
(…) Het verhaal dat wij maandag gaan brengen gaat over fraude bij uw instelling, salarissen die niet zijn uitbetaald en meer. Ik had verwacht dat een instelling zoals die van u het belang wel zou inzien om daarop op voorhand te reageren – zeker gezien het verleden. Nu betekent het dat ik uw reactie pas in de loop van de dag aan het bericht kan toevoegen en dat ik in mijn item moet zeggen dat u niet bereikbaar was voor commentaar.
(…) En nogmaals: met het verleden van jullie instelling en de verwijten die aan jullie adres worden geuit, lijkt mij een reactie op voorhand goed voor het verhaal.
(…).

De door Omroep Brabant vermelde omstandigheid dat Stichting Addictioncare na de breuk met [C] en [D] in 2011/2012 haar naam heeft gehandhaafd en niet (in rechte) is opgetreden tegen het door [C] en [D] en/of AdictionCare South Africa bezigen van het logo van Stichting Addictioncare en een aan de naam van Stichting Addictioncare verwante naam, baat Omroep Brabant niet. Er is zeker verwarringsgevaar, maar nu Omroep Brabant heeft verklaard het onderscheid tussen beide entiteiten te kennen - zij stelt ook slechts het wangedrag van [C] en [D] en hun Zuid-Afrikaanse organisatie aan de kaak te willen stellen - heeft dat verwarringsgevaar zich ten aanzien van Omroep Brabant niet gerealiseerd. Omroep Brabant is niet verontschuldigd als zij het publiek op dit punt niet overeenkomstig de werkelijkheid heeft geïnformeerd.

De stelling van Omroep Brabant, dat vorenstaande passages uit de e-mail van 14 juni 2013 geen aankondiging van een tegen Stichting Addictioncare gerichte publicatie zijn, maar moeten worden gezien in het licht van de wens van Omroep Brabant om door haar van derden verkregen informatie te checken dat er ook na het vertrek van [C] en [D] als bestuurders van Stichting Addictioncare banden waren blijven bestaan tussen Stichting Addictioncare en Addictioncare South Africa, baat Omroep Brabant ook niet. In de eerste plaats staat het niet in het e-mailbericht te lezen. Daarvoor brengt [F]in zijn e-mail ook veel te stellig dat hij het verhaal gaat brengen over fraude “bij uw instelling”. Als [F]en Omroep Brabant op vrijdag werkelijk in de fase zaten dat zij deze informatie nog moesten checken, komt de stellige aankondiging dat het verhaal maandag gebracht zou worden de voorzieningenrechter prematuur voor. Het wekt ook bevreemding dat Omroep Brabant bij een nieuwsitem dat al zes weken “op de plank lag” Stichting Addictioncare pas vlak voor publicatie (ook nog aan het begin van het weekend) heeft benaderd om commentaar op een wezenlijk punt. Tenslotte heeft Omroep Brabant de indruk gewekt ook niet erg geïnteresseerd te zijn in andersluidende informatie die Stichting Addictioncare nog zou kunnen geven. Gesteld noch gebleken is dat zij in de publicaties van maandagochtend 17 juni 2013 iets heeft gedaan met de tegenspraak die in de late uren van vrijdag 14 juni 2013 wel degelijk van Stichting Addictioncare is gekomen.

Bezien in het licht van de onder 4.4. opgesomde omstandigheden moet de onder 4.3. aangegeven belangenafweging in het nadeel van Omroep Brabant uitvallen. De implicaties van ernstige beschuldigingen als de onderhavige zijn voor een instelling voor verslavingszorg als Stichting Addictioncare ernstig (omstandigheid a). Om goed te kunnen functioneren heeft Stichting Addictioncare het vertrouwen van (onder meer) patiënten, potentiële patiënten en zorgverzekeraars nodig. Als Stichting Addictioncare zou frauderen en haar personeel onbetaald zou laten, zou Omroep Brabant een misstand met maatschappelijk belang aan de kaak te stellen (omstandigheid b), maar dan hadden die beschuldigingen wel een solide basis in het feitenmateriaal moeten hebben (omstandigheid c). Die stevige feitelijke basis is er niet. Dat laatste geldt temeer nu Omroep Brabant het standpunt heeft ingenomen dat zij in werkelijkheid beoogde haar kritiek op anderen dan Stichting Addictioncare te richten. De inkleding van de verdenkingen was gezien in verhouding tot de onder a tot en met c bedoelde factoren niet helder. Dat (omstandigheid d) mag in het nadeel van Omroep Brabant worden uitgelegd. Het ging hier om publicaties die minimaal zes weken in de maak zijn geweest en die op een door Omroep Brabant volledig zelf gekozen tijdstip bekend zijn gemaakt. Omroep Brabant moet worden geacht voldoende gelegenheid te hebben gehad om de verdenkingen zorgvuldig in te kleden.

Het vorenstaande leidt tot de slotsom dat Omroep Brabant met de publicatie van onjuiste en door onvolledigheid misleidende gegevens van feitelijke aard onrechtmatig heeft gehandeld jegens Stichting Addictioncare. Stichting Addictioncare heeft er belang bij dat zo spoedig mogelijk aan dat onrechtmatige handelen een einde komt. Verwijdering van de onjuiste publicaties en openbaarmaking van rectificaties op een door de rechter aan te geven wijze zijn daarvoor goede middelen. Terecht heeft Stichting Addictioncare de aanvulling door Omroep Brabant op 20 juni 2013 als onvoldoende beschouwd. De voorzieningenrechter zal de vorderingen deels toewijzen als in het dictum te melden.

Het onder i primair gevorderde (verwijdering) zal in essentie worden toegewezen.

Het onder ii primair gevorderde zal ook deels worden toegewezen. Het is passend om Omroep Brabant te verplichten de correctie te verspreiden langs dezelfde wegen als waarlangs zij de onrechtmatige informatie heeft verspreid. De mededeling waartoe Omroep Brabant bij vonnis zal worden verplicht, zal echter niet mede inhouden de verwijzing naar activiteiten van een andere rechtspersoon met ongeveer dezelfde naam. De voorzieningenrechter laat geen impliciete beschuldiging uiten aan een andere rechtspersoon die geen partij is in dit kort geding en in dat geding ook niet is gehoord. De voorzieningenrechter laat zich evenmin verleiden tot de voorgestelde “vrijspraak” van Stichting Addictioncare. Dit vonnis geeft een oordeel over de publicaties van Omroep Brabant, niet over de vraag of er is gemalverseerd en door wie. Het aantal malen dat het bericht moet worden voorgelezen wordt beperkt tot het aantal malen dat voor de gemiddelde Brabantse kijker en luisteraar - die aan het geschil tussen partijen weinig boodschap zal hebben- in redelijkheid nog te verdragen is. Omroep Brabant zal ook niet worden verplicht de mededeling telkens aan het begin van de nieuwsuitzending te doen. Het is mogelijk dat er op de betreffende dag nieuwsfeiten zullen zijn van groter belang en voorrang verdienen, dit in het belang van de kijkers en luisteraars en te beoordelen binnen de journalistieke vrijheid van Omroep Brabant.

De voorzieningenrechter meent de zaak ook niet groter te moeten maken dan de regionale kwestie die zij is. De rechter in kort geding moet geen verdergaande voorzieningen treffen dan echt noodzakelijk. Er moeten heel goede redenen zijn om een bericht van een regionaal medium “nationwide” te laten rectificeren. Gesteld noch gebleken is een voldoende specifiek belang bij Stichting Addictioncare om in kort geding een voorziening strekkende tot verspreiding van een persbericht via het ANP te treffen. Omroep Brabant heeft hier terecht op gewezen. Het onder iv gevorderde zal worden afgewezen.

Het is ook niet nodig om het onder v gevorderde bevel aan Omroep Brabant om CZ te informeren te geven. Desgewenst kan Stichting Addictioncare dit vonnis zelf aan CZ doen toekomen. Dan zal het CZ duidelijk worden dat de voor Stichting Addictioncare nadelige publicaties van Omroep Brabant volgens de rechter niet terecht zijn geweest.

Aan Omroep Brabant worden iets ruimere termijnen gegeven om aan de veroordelingen te voldoen. Hier had Omroep Brabant een punt. Voldoening aan het vonnis moet wel praktisch uitvoerbaar zijn, zonder dat bij voorbaat de kiem voor executieperikelen wordt gelegd.

Omroep Brabant heeft terecht verweer gevoerd tegen een op te leggen verplichting om excuses aan te bieden. Excuses biedt men aan uit overtuiging iets verkeerds te hebben gedaan. De voorzieningenrechter heeft geen aanwijzing dat die overtuiging bij Omroep Brabant is ontstaan. Zij zal moeten rectificeren omdat het van de voorzieningenrechter moet.

Omroep Brabant zal als de in overwegende mate in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten worden veroordeeld. De kosten aan de zijde van Stichting Addictioncare worden begroot op:

• -

  dagvaarding €  101,89

• -

  griffierecht 589,00

• -

  overige kosten 0,00

• -

  salaris advocaat 816,00

Totaal €  1.506,89.