Uitspraken

Ik heb in de mondelinge uitspraak bewijs opgedragen in conventie en in reconventie. Partijen hebben getuigen voorgebracht. Nu is de bewijswaardering aan de orde.

Motivering onderdeel (a) bij thema 1: integrale audio/video-opname van de getuigenverklaringen

In deze fase van de behandeling van de zaak heb ik drie belangrijke procesinstructies gegeven:

( a) Ik heb vastgesteld dat alle betrokkenen de Engelse taal spreken en verstaan en dat zij allemaal steeds de Engelse taal hebben gebruikt in alle contacten met elkaar. Ik heb daarom bepaald dat de getuigenverhoren plaatsvinden in het Engels, zonder tolk. Zie de ALI/Unidroit Principles of Transnational Civil Procedure, Unidroit.org, Unif. L. Rev. 2004-4, 770: Article 6.2 (Languages): 6.2 The court may allow use of other languages in all or part of the proceeding if no prejudice to a party will result. Comment: P-6A (…) However, if the court and the parties have competence in a foreign language, they may agree upon or the judge may order that language for all or part of the proceeding, for example the reception of a particular document or the testimony of a witness in the witness’s native language.

( b) Ik heb bepaald dat de getuigenverhoren plaatsvinden via Teams, omdat de getuigen ver weg wonen (Denemarken, Zwitserland, Spanje, Canada, Amerika) en omdat, als de gebruikelijke werkwijze in de rechtszaal in ’s-Hertogenbosch zou zijn gevolgd (artikel 180 lid 1 Rv), het veel te lang (jaren) zou hebben geduurd voordat een datum zou kunnen worden ingepland voor alle verhoren in de rechtszaal in ’s-Hertogenbosch. Deze gebruikelijke werkwijze zou ook hebben geleid tot veel (reis- en verblijf)kosten. Ik ben ervan overtuigd dat de getuigen naar eer en geweten hebben verklaard en dat de werkwijze via Teams in dit geval evenveel inzicht in hun verklaringen oplevert als verhoren in de rechtszaal. Getuigenverhoren via videoconferentie zijn effectief en efficiënt en ook volgens de wet toegestaan (zie ook Verordening (EU) 2020/1783 onder (h) hierna).

( c) Ik heb voor de vastlegging van de verklaringen van de getuigen een werkwijze (hierna: de werkwijze) toegepast. Deze werkwijze heeft vier onderdelen:

De werkwijze (2.5 onder (c)) is voor zover mij bekend niet eerder zo toegepast in de Nederlandse rechtspraak. Daarom is er behoefte aan een motivering om de werkwijze uit te leggen en te verantwoorden. Deze motivering heb ik hieronder opgenomen. De motivering valt uiteen in twee onderdelen:

• -

  a) integrale audio/video-opname van de getuigenverklaringen

• -

  b) geen zakelijke samenvatting tijdens de zitting, wel een schriftelijke weergave tegelijk met dit vonnis.

Het eerste deel van de motivering betreft de vraag of een zitting voor getuigenverhoren nu al op grond van artikel 90 lid 7 Rv integraal mag worden opgenomen als verslaglegging van de verklaringen. Het antwoord op deze vraag is niet direct duidelijk, omdat geen uitdrukkelijke verwijzing naar artikel 180 lid 1 Rv (het artikel over de verslaglegging van getuigenverhoren) is opgenomen in de geldende tekst van artikel 90 lid 7 Rv (over audio/video-opnamen, in het algemene artikel over het proces-verbaal). Toch is het antwoord op deze vraag in mijn visie ondubbelzinnig “ja”. Ik leg dat hieronder uit.

( a) De eerste stap in de analyse is artikel 30n lid 7 Rv (KEI, vervallen) en de memorie van toelichting, 35 175, nr. 3 bij dit artikel. Artikel 30n lid 7 Rv was de eerste uitdrukkelijke wettelijke regeling over een audio/video-opname van getuigenverhoren in civiele zaken. In artikel 30n lid 7 Rv (KEI, vervallen) is een uitdrukkelijke verwijzing opgenomen naar artikel 180 lid 1 Rv, waarin de formaliteiten rondom het proces-verbaal van getuigenverhoor staan:

7. De rechter kan bepalen dat het proces-verbaal, bedoeld in het eerste en derde lid artikel 90 lid 1 Rv en artikel 90 lid 3 Rv, rechtbank] en in de artikelen 180, eerste lid, 198, vijfde lid, en 201, vierde lid, wordt vervangen door een door of namens hem gemaakte beeld- of geluidsopname. In dat geval kan de hogerberoepsrechter of de Hoge Raad alsnog verzoeken om een schriftelijke weergave van het proces-verbaal. (onderstreping rechtbank)

( b) Artikel 30n Rv is ingetrokken omdat het automatiseringsproject KEI, waarvoor artikel 30n Rv is geschreven, is mislukt. De wetgever heeft de inhoud van artikel 30n Rv overgeheveld naar artikel 90 lid 7 Rv, dat nu geldt. Deze overheveling is de meest recente herziening van de regeling van audio/video-opnamen van getuigenverhoren.

( c) De tweede stap in de analyse is dus artikel 90 lid 7 Rv. Artikel 90 Rv heeft een algemene strekking. De bedoeling van de wetgever is geweest om deze algemene regeling toe te passen op elk proces-verbaal van de mondelinge behandeling (zie eindnoot i hierna). De wetgever wijkt daarmee af van de oude wet, waarin elk specifiek proces-verbaal een eigen regeling had in de wet. In de geldende tekst van artikel 90 lid 7 Rv staat:

7. De rechter kan bepalen dat het proces-verbaal, bedoeld in het eerste lid en derde lid, wordt vervangen door een door of namens hem gemaakte beeld- of geluidsopname. In dat geval kan de hogerberoepsrechter of de Hoge Raad alsnog verzoeken om een schriftelijke weergave van het proces-verbaal.

( d) Opvallend is dat de verwijzing naar artikel 180 lid 1 Rv, die nog wel stond in artikel 30n lid 7 Rv, niet terugkomt in artikel 90 lid 7 Rv. De memorie van toelichting bij artikel 90 lid 7 Rv maakt duidelijk dat de bedoeling van de wetgever is geweest om de inhoud van artikel 30n lid 7 Rv (KEI, vervallen) integraal over te nemen in artikel 90 lid 7 Rv en om de verwijzing in artikel 30n lid 7 Rv naar artikel 180 lid 1 Rv niet direct op te nemen in artikel 90 lid 7 Rv, maar later, als formaliteit, te verwerken in het nieuwe bewijsrecht. Het gaat hier dus om een keuze op het gebied van wetstechniek. Zie de memorie van toelichting, 35 175, nr. 3, blz. 3-4 en 7-8:

( e) De wetgever had dus na de invoering van artikel 90 lid 7 Rv nog onderhanden werk, dat moest worden afgemaakt. Dat werk is de derde stap in de analyse. De wetgever heeft deze klus daadwerkelijk opgepakt in het wetsvoorstel nr. 35498 (Wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en enige andere wetten in verband met de vereenvoudiging en modernisering van het bewijsrecht (Wet vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht)). In dit wetsvoorstel staat het volgende over het nieuwe artikel 180 lid 6 Rv (nieuw), waarin de audio/video-opname van getuigenverhoren wordt opgenomen:

( f) In de memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel (35 498, nr. 3) staat het volgende:

( g) Dit wetsvoorstel is – helaas – na enkele jaren nog steeds niet in werking getreden. Uit de wetsgeschiedenis blijkt echter dat de vertraging bij de behandeling niet samenhangt met het voorgestelde artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) en is ontstaan door een debat over de vergaring van bewijs vóór het proces en de vraag in hoeverre dat verplicht moet zijn. De wetgever wenste de inhoud van artikel 30n Rv (vervallen) zoals gezegd integraal over te nemen in artikel 90 lid 7 Rv. Om deze redenen mag de rechter naar mijn oordeel anticiperen op de inwerkingtreding van artikel 180 lid 6 Rv (nieuw).

( h) Bij al het voorgaande komt nog een vierde stap. Dit is een belangrijke Europese ontwikkeling: Verordening (EU) 2020/1783 van 25 november 2020 betreffende de samenwerking tussen de gerechten van de lidstaten op het gebied van bewijsverkrijging in burgerlijke en handelszaken (bewijsverkrijging) (herschikking). In de overwegingen staat:

( i) Hiermee wordt nog eens onderstreept dat de ontwikkelingen – in de richting van goede inzet van technologie – hard gaan en zowel zeer gewenst als onomkeerbaar zijn. Dat is de duidelijke attitude van de EU-wetgever, waar de Nederlandse wetgever ongetwijfeld bij zal willen aansluiten.

( j) Mijn conclusie aan de hand van deze analyse is dat er geen twijfel over mogelijk is: opnamen van een getuigenverhoor (op een afzonderlijke zitting) zijn nu al volgens de wet zonder meer mogelijk op grond van artikel 90 lid 7 Rv; dit wordt nog in het nieuwe bewijsrecht, als formaliteit, met zoveel woorden verwerkt in artikel 180 lid 6 Rv (nieuw). De wetgever heeft niet de intentie gehad opnamen van getuigenverhoren voorlopig, in afwachting van de aanpassing van het bewijsrecht, te verbieden. De wetgever heeft klaarblijkelijk de algemene strekking van artikel 90 lid 7 Rv toereikend geacht als basis voor opnamen van getuigenverhoren in de periode tot de aanpassing van het bewijsrecht, waarna de uitdrukkelijke verwijzing naar artikel 180 lid 1 Rv wordt “meegenomen”.

( k) De praktijk kan daarop niet wachten en daar is geen enkele reden voor. De rechter mag en moet anticiperen op artikel 180 lid 6 Rv (nieuw). Omvangrijke, bewerkelijke getuigenverhoren, zoals de verhoren die hebben plaatsgevonden in deze zaak, zijn zonder technische hulpmiddelen zoals opnamen nauwelijks meer uitvoerbaar. Partijen en advocaten verwachten immers tegenwoordig een gedetailleerde vastlegging. De inspanningen en tijd, die gemoeid zijn met de klassieke werkwijze (artikel 180 lid 1-3 Rv), zijn daarom zeer omvangrijk en de verhoren kosten dus ook buitengewoon veel geld. Dat geldt voor de gerechtelijke organisatie en ook voor partijen en advocaten. Daar is, nogmaals, geen enkele reden meer voor. Een verslag van veel betere kwaliteit is beschikbaar via de opnamen. IVO Rechtspraak heeft een goede praktische werkwijze ontwikkeld die zorgt voor een goede opname die onverwijld na afloop van de zitting aan de advocaten kan worden verstrekt, zonder de goede orde tijdens de zitting te verstoren. Iedereen heeft daar baat bij.

Het tweede deel van de motivering betreft de vraag of de rechter nu de flexibiliteit heeft om, als een integrale audio/video-opname van getuigenverhoren wordt gemaakt en verstrekt aan partijen, géén zakelijke samenvatting van getuigenverklaringen tijdens de zitting uit te spreken en een schriftelijke weergave van de getuigenverklaringen tegelijk met het vonnis aan partijen te verstrekken. Het antwoord op deze vraag is niet direct duidelijk, omdat er nog (nagenoeg) geen praktijkervaring is met de audio/video-opnamen van artikel 90 lid 7 Rv en omdat de nota van wijziging in de parlementaire geschiedenis (eindnoten i en ii hierna) andere geluiden laat horen dan volgen uit de tekst en structuur van de wet en overige onderdelen van de parlementaire geschiedenis. Het antwoord op deze vraag is in mijn visie ondubbelzinnig “ja”. Ik leg dat hieronder uit.

In de analyse hieronder zijn de volgende bronnen meegenomen: de tekst en parlementaire geschiedenis van artikel 30n lid 7 Rv (vervallen) (memorie van toelichting (eindnoot i) en nota van wijziging (eindnoot ii)), artikel 90 lid 7 Rv (geldend) en artikel 180 lid 6 Rv (nieuw). Deze artikelen gaan over dit onderwerp in de context van de mondelinge behandeling (al dan niet met getuigenverhoor) of in de context van een afzonderlijke zitting voor getuigenverhoren. Deze analyse bestaat uit enkele punten, die bij elkaar opgeteld tot een duidelijke conclusie leiden.

( a) Punt 1 in de analyse is dat nergens in artikel 90 lid 7 Rv, artikel 180 lid 1 Rv of artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) een dwingend voorschrift is opgenomen in die zin dat het proces-verbaal (de zakelijke samenvatting) tijdens de zitting moet worden opgemaakt. Daaruit volgt, in het licht van de flexibiliteit die wordt benadrukt in de parlementaire geschiedenis (eindnoten i en ii hierna), dat het niet verplicht is het proces-verbaal tijdens de zitting op te maken of om een zakelijke samenvatting tijdens de zitting, bij wijze van proces-verbaal, uit te spreken. Het is uiteraard al lang gebruikelijk om het proces-verbaal van getuigenverhoren tijdens de zitting op te maken. Maar dit is zo omdat de getuige veranderingen en bijvoegingen kan maken (artikel 180 lid 2 Rv) en daarna moet ondertekenen (artikel 180 lid 3 Rv). Juist deze aspecten zijn anders in de nieuwe behandeling conform de werkwijze (artikel 180 lid 6 Rv (nieuw)). In artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) wordt artikel 180 lid 2-3 Rv niet van toepassing verklaard. Dat spreekt vanzelf; de getuige hoeft niet te tekenen en veranderingen en bijvoegingen door de getuige zijn onnodig, omdat de integrale audio/video-opname van de getuigenverklaring beschikbaar en toegankelijk is. Kortom, de wet maakt duidelijk dat het proces- verbaal / de zakelijke samenvatting in de vorm van een schriftelijke weergave na de zitting kan worden opgemaakt.
De parlementaire geschiedenis (eindnoten i en ii hierna), waarin wordt opgemerkt dat de zakelijke samenvatting tijdens de zitting wordt uitgesproken, wijkt dus af van de wetstekst. De parlementaire geschiedenis moet tegen deze achtergrond op dit punt worden begrepen als een suggestie of een weergave van de al lang bestaande praktijk, niet als een dwingend voorschrift. Kennelijk was de gedachte dat de rechter er vaak voor zal kiezen om een zakelijke samenvatting tijdens de zitting uit te spreken omdat dat al lang zo gaat, al is dat in de nieuwe situatie, met artikel 90 lid 7 Rv en artikel 180 lid 6 Rv (nieuw), niet nodig en niet verplicht. Want: de enige toelichting wat betreft de opmerkingen in de parlementaire geschiedenis over de zakelijke samenvatting tijdens de zitting gaat over het risico van “twee inhoudelijk verschillende processen-verbaal” (een zakelijke samenvatting tijdens de zitting en een daarvan afwijkende schriftelijke weergave). De opsteller van de memorie wenste dit risico zoveel mogelijk uit te sluiten: als de rechter een zakelijke samenvatting tijdens de zitting uitspreekt, dan zal de later opgemaakte schriftelijke weergave woordelijk gelijk moeten zijn aan de uitgesproken zakelijke samenvatting. Maar als de rechter ervoor kiest het proces-verbaal / de zakelijke samenvatting later op te maken, als schriftelijke weergave, zoals in de werkwijze, dan doet dat risico zich niet voor. Want: de zakelijke samenvatting wordt niet uitgesproken tijdens de zitting en valt dus samen met de schriftelijke weergave. Dan is er maar één officieel geldend schriftelijk verslag, conform de wens in de parlementaire geschiedenis.

( b) Punt 2 in de analyse is dat de werkwijze aansluit bij de al lang gangbare praktijk dat een proces-verbaal van een mondelinge behandeling (eindnoot iii) na de zitting wordt opgemaakt (juist omdat er daarvoor geen tijd/gelegenheid is tijdens de zitting). Die praktijk stond eerst niet in de wet, maar volgt uit een redelijke en hanteerbare wetsuitleg en is al lang aanvaard; zie ook het huidige artikel 90 lid 1 Rv (eindnoot iv). Weliswaar hebben partijen volgens die praktijk doorgaans de gelegenheid om opmerkingen te maken, maar deze gelegenheid is hier volgens de werkwijze niet nodig, omdat er in deze context geen recht op wederhoor in dezelfde instantie in algemene zin geldt (eindnoot v) en omdat partijen al beschikken over de woordelijke vastlegging van de getuigenverklaringen in de audio/video-opname: zij weten waar de rechter van uit gaat, zij hebben het gehoord, het is vastgelegd en aan hen verstrekt, zij kunnen het terugvinden en zij hebben zich er mondeling tijdens de zitting over kunnen uitlaten (eindnoot vi). Kortom, in de nieuwe situatie van artikel 90 lid 7 Rv en artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) zijn er goede redenen om bij getuigenverhoren aan te sluiten bij de algemene regels van het proces-verbaal van de mondelinge behandeling in artikel 90 Rv en om dus de schriftelijke weergave (het proces-verbaal / de zakelijke samenvatting) na de zitting op te maken.

• -

  c) Punt 3 in de analyse gaat over de vrees dat hogere instanties veel tijd kwijt zouden zijn ingeval van audio/video-opnamen (zie eindnoot ii hierna: Tijdens de voorbereiding van het wetsvoorstel is naar voren gekomen dat het niet efficiënt zou zijn als hogere rechters hele zittingen moeten terugkijken. Ook de Afdeling advisering van de Raad van State heeft hierop gewezen.). Het gaat hier om de parlementaire geschiedenis van de memorie van toelichting bij artikel 30n lid 7 Rv en bij de nota van wijziging van artikel 90 lid 7 Rv over de regeling van de audio/video-opname van getuigenverhoren. Andere substantiële potentiële downsides zijn in de parlementaire geschiedenis niet gemeld. Die zijn er ook niet.
  De zorgen over de opname zijn gelukkig nu weggenomen door het volgende. De schriftelijke weergave in de werkwijze levert voor partijen en de hogere instanties een duidelijk verslag op over de relevante punten zoals gebruikelijk (met andere woorden: een zakelijke samenvatting) en maakt voor de belangrijkste verklaringen melding van de minuten in de opname, zodat deze minuten gemakkelijk te vinden zijn. Daarnaast zullen advocaten in de grieven of cassatiemiddelen specifieke passages in de integrale opname van een getuigenverklaring moeten aanwijzen ter onderbouwing van een standpunt dat de zakelijke samenvatting/schriftelijke weergave niet klopt (zie de parlementaire geschiedenis, eindnoot ii hierna: Zowel voor die integrale opname als voor de opname die het proces-verbaal vervangt geldt dat, als een partij zich erop beroept, hij op grond van artikel 22, tweede lid, moet aangeven op welk onderdeel van de opname hij zich beroept.). Er zijn geen redenen om onduidelijkheid of tijdrovende exercities in de hogere instanties te verwachten.
  Mochten de hogere instanties de opname willen zien, dan is dat nu eenvoudig. IVO Rechtspraak heeft zoals gezegd een zeer goede oplossing ontwikkeld. Zo is de audio/video-opname gemakkelijk en eenvoudig te volgen op het scherm, de kwaliteit is goed, de kijker kan heen en weer scrollen in de opname, een versnelde playback is beschikbaar (waardoor het weinig tijd kost een specifiek deel van de opname terug te vinden), enz. Partijen en de hogere instanties kunnen moeiteloos kennis nemen van de integrale opname, mochten zij meer willen zien dan de schriftelijke weergave (zakelijke samenvatting).

• -

  d) Punt 4 in de analyse benadrukt het maatwerk dat hier aan de orde is. De werkwijze is de enige werkwijze die in deze zaak, met deze partijen en getuigen (die een gedetailleerde verslaglegging verlangen), in de praktijk hanteerbaar en uitvoerbaar is. Een lange schorsing na iedere getuige (naar schatting 15-90 minuten) zou noodzakelijk zijn geweest voor een zakelijke samenvatting tijdens de zitting. Er was tijdens de zittingen van september 2023 geen tijd of gelegenheid voor zo’n lange schorsing en dus ook niet voor een zakelijke samenvatting tijdens de zitting. Partijen, de advocaten en ik waren bezig met onderzoek en waarheidsvinding, waarvoor elke minuut nodig was. Wij hadden geen tijd of gelegenheid voor de administratieve taken waarvoor de moderne techniek een perfecte oplossing biedt (mits wij deze goed inzetten). De werkwijze is een belangrijk en onmisbaar instrument voor tijdige en maatschappelijk relevante rechtspraak.

( e) Punt 5 in de analyse betreft de aard en strekking van de zakelijke samenvatting/schriftelijke weergave. De werkwijze sluit daarbij aan. De zakelijke samenvatting/schriftelijke weergave in deze context is al met al een instrument voor de rechter om verantwoording af te leggen over de voor de beslissingen belangrijke verklaringen van de getuigen. Dit staat centraal, niet de (woordelijke) vastlegging van de verklaringen (dat is al gebeurd in de audio/video-opname). De zakelijke samenvatting/schriftelijke weergave is niet een volledige of zelfs korte afspiegeling van alles wat getuigen/partijen op alle punten (relevant of niet relevant, naar het oordeel van de rechter) hebben gezegd. Partijen hoeven dus geen input te leveren op de zakelijke samenvatting/schriftelijke weergave en mogen dat ook niet. Artikel 90 lid 7 Rv en artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) (met de parlementaire geschiedenis) zeggen niets over een gelegenheid voor partijen of getuigen om opmerkingen te maken over de zakelijke samenvatting (ongeacht of de rechter deze tijdens de zitting uitspreekt) of de schriftelijke weergave (eindnoten iv en v hierna en punt 2 in de analyse hiervoor). Een gelegenheid voor wederhoor/input is niet nodig omdat de integrale verklaring beschikbaar en toegankelijk is. Zo beschouwd heeft niemand belang bij een zakelijke samenvatting die direct tijdens de zitting wordt uitgesproken.
Het element van verantwoording staat dus bij de zakelijke samenvatting / schriftelijke weergave centraal. Dat betekent dat oordeelsvorming aan de orde is. Welke onderdelen zijn relevant en welke niet? Waar wil de rechtbank op focussen en inzoomen? Voor de beantwoording van deze vragen is het nuttig drie punten mee te nemen:
- Het is belangrijk hiervoor de tijd te nemen en dus om de schriftelijke weergave na de zitting op te maken. Dat is in de praktijk efficiënt omdat het schrijven van de schriftelijke weergave samenvalt met het beraad over de zaak en het schrijven van het vonnis. Tijdrovend is het in die fase niet, anders dan een zakelijke samenvatting die tijdens de zitting wordt uitgesproken.
- We willen ook geen tijd verliezen in de vastlegging van details of verhaalslijnen, waar de rechter niet op wil focussen omdat deze niet belangrijk zijn voor de bewijsopdracht of de beslissing in de zaak. Een zeer uitvoerige vastlegging van onbelangrijke punten was voorheen in de praktijk doorgaans onontkoombaar. Advocaten wilden (en dit was begrijpelijk) voorkomen dat bepaalde verklaringen zouden “verdampen” doordat niets erover werd vastgelegd. Maar nu verdampt niets omdat alles in de opname is vastgelegd (mocht het in een later stadium toch relevant blijken te zijn).
- Daarnaast is het beter onnodige debatten en ongegronde wrakingsverzoeken te voorkomen, die al snel kunnen ontstaan als de rechter, door een zakelijke samenvatting tijdens de zitting, wellicht in enige mate inzicht geeft in de eerste gedachten over de belangrijke punten waarop de rechter wil focussen, de bewijslevering en de mogelijke beslissingen die uit de bewijslevering volgen.

( f) Punt 6 in de analyse betreft waarheidsvinding en artikel 180 lid 2 Rv. Artikel 180 lid 2 Rv betreft het voorlezen van de verklaring en veranderingen en bijvoegingen door de getuige. Dit artikel is niet van toepassing in de situatie van audio/video-opnamen en wordt niet genoemd in artikel 90 lid 7 Rv en artikel 180 lid 6 Rv (nieuw). De reden voor artikel 180 lid 2 Rv was dat misverstanden konden ontstaan over wat de getuige had gezegd; de werkzaamheden in artikel 180 lid 2 Rv zijn bij toepassing van de werkwijze overbodig omdat de woordelijke vastlegging beschikbaar en toegankelijk is. Mijn ervaring is dat de meeste advocaten en rechters in de gangbare Nederlandse praktijk de “artikel 180 lid 2 Rv”-fase van een getuigenverhoor ervaren als tijdrovend en niet productief. Die opvatting deel ik. En het is voor een internationaal publiek lastig uit te leggen dat een getuige in een Nederlandse procedure de gelegenheid heeft om passages in het verslag van de verklaring aan te passen. De praktijk kan veel beter, efficiënter en productiever werken als we kiezen voor de werkwijze en artikel 180 lid 2 Rv niet meer toepassen. Zoals gezegd: de werkwijze is een onmisbaar instrument voor tijdige, maatschappelijk relevante rechtspraak, waarbij er meer ruimte is voor waarheidsvinding en bewijslevering en waarbij iedereen efficiënt werkt.

( g) Punt 7 in de analyse is dat de verwijzing in artikel 90 lid 7 Rv naar een verzoek van het hof of de Hoge Raad niet terugkomt in artikel 180 lid 6 Rv (nieuw). Daaruit leid ik af dat de schriftelijke weergave van artikel 180 lid 6 Rv (nieuw) ook ambtshalve, zonder verzoek van het hof of de Hoge Raad, kan worden opgemaakt, zoals wat betreft het proces-verbaal ook staat in artikel 90 lid 1 Rv. Dat ligt ook voor de hand in de context van artikel 90 lid 7 Rv.

De bewijsopdracht in conventie luidt als volgt (vonnis 1 november 2022).

Partijen hebben tijdens de getuigenverhoren veel tijd en aandacht besteed aan hun eigen subjectieve intenties (wat zij zelf wilden bereiken). Dit is begrijpelijk, maar het beantwoordt niet aan de maatstaf die in de bewijsopdracht staat. De maatstaf in de bewijsopdracht is “dat LED redelijkerwijs heeft mogen aannemen dat Vanderlande zich in elk geval wilde verbinden tot betaling (…)”. Dit is de Nederlandstalige verwerking (het zogenaamde Haviltex-criterium) van de gangbare geobjectiveerde internationale maatstaf voor de uitleg van overeenkomsten: “the meaning that reasonable persons of the same kind as the parties would give to it in the same circumstances” (Principles of European Contract Law, Article 5:101 (3)).

Het spreekt in dit geval voor zich dat partijen en hun juridische adviseurs veel tijd en aandacht hebben besteed aan de tekst van de overeenkomst. In de beoordeling hieronder pas ik de maatstaf toe die ik hiervoor heb omschreven.

De feiten en achtergronden zijn als volgt.

• -

  a) LED is een Deense tech start-up die een apparaat wilde ontwikkelen voor desinfectie op luchthavens. Vanderlande heeft luchthavens in haar klantenbestand en was geïnteresseerd.

• -

  b) Partijen hebben afspraken met elkaar gemaakt. Zij zijn het niet eens over de exacte inhoud hiervan, maar wel duidelijk is dat zij in september 2020 een document hebben ondertekend. Dit is de “overeenkomst”. Daarin staat dat Vanderlande uiterlijk 31 maart 2021 minimaal 50 exemplaren van het apparaat “purchases” (koopt) tegen een bepaalde prijs, dan recht heeft op exclusiviteit gedurende een jaar, en bij meer aankopen een langere periode exclusiviteit krijgt. Er staat ook dat Vanderlande “contemporaneously” een “purchase order” afgeeft (dat heeft zij toch niet gedaan) en dat LED in maart 2021 de prijs mag factureren, ook als Vanderlande op dat moment nog geen “purchase order” heeft afgegeven.

• -

  c) LED ging door met haar inspanningen voor de ontwikkeling. Vanderlande was intensief betrokken, zoals afgesproken. Er waren vertragingen. Partijen zaten net als iedereen in de corona-tijd. Partijen hadden veel contacten, inclusief wekelijkse updategesprekken. Vanderlande heeft in april 2021 laten weten dat zij eruit stapt en geen apparaten afneemt. Vanderlande heeft geen “purchase order” afgegeven. De apparaten waren op dat moment ook niet gereed.

• -

  d) Verder zijn de algemene voorwaarden van Vanderlande, met enkele aanpassingen, van toepassing verklaard.

• -

  e) LED vindt dat Vanderlande 50 exemplaren heeft gekocht en dus dat de koopprijs (€ 1,225 miljoen) verschuldigd is, met rente. Dit is de vordering in conventie.

• -

  f) Vanderlande vindt dat er veel vertragingen waren, dat haar klanten zijn afgehaakt, dat het product is ingehaald door concurrenten en ook in maart 2021 niet beschikbaar was (en dus niet kon worden gekocht), dat de business case er niet meer was en dat zij zich niet heeft gebonden tot aankoop van de producten, maar alleen de mogelijkheid heeft bedongen om te kopen. Zij beroept zich op opzegging, ontbinding, dwaling en de redelijkheid en billijkheid, om te komen tot vernietiging van de overeenkomst dan wel schadevergoeding (“boete” van 10% van de koopprijs). Dit zijn de vorderingen in reconventie.

Het onderwerp van de samenwerking tussen partijen was een innovatieve unit voor het “tray return system” van Vanderlande. Het tray return system regelt de bewegingen van de (grijze) bakken waar reizigers bij de beveiliging op luchthavens hun spullen in leggen. De unit gebruikt UV-C licht (LED-lampjes) om de bakken (trays) te desinfecteren; onder andere het coronavirus wordt nagenoeg geheel uitgeschakeld.

Generatie 3/3.5 van de unit van LED was vooral bedoeld voor het systeem dat Vanderlande in de Verenigde Staten en Canada gebruikt. Daarvoor was een zogenaamd UL-certificaat nodig. Generatie 4 van de unit van LED was vooral bedoeld voor het systeem dat Vanderlande in Europa gebruikt. Daarvoor was een zogenaamd CE-certificaat nodig.

Enkele relevante gebeurtenissen:

Ik wijs hier overigens voor de volledigheid op twee bepalingen uit artikel 4.1 van de overeenkomst: Nederlands recht is van toepassing (waarbij het VN-Koopverdrag is uitgesloten) en de Nederlandse rechter is bevoegd (dat is ook al zo omdat Vanderlande in Veghel is gevestigd).

Vanderlande wijst op de afspraak in artikel 2.3.3 van de overeenkomst dat partijen uit elkaar gaan zonder aansprakelijkheid tegenover elkaar als de certificering niet lukt (nr. 87 conclusie van antwoord en voetnoot 1). Deze afspraak lijkt naar mijn oordeel inderdaad relevant voor de beoordeling, omdat Vanderlande al vóór de certificering (april 2023) had besloten om de samenwerking niet voort te zetten (getuigenverklaring [getuige 1] ), al heeft Vanderlande haar besluit (toevallig) zeer kort ná de certificering tijdens een gesprek aan LED medegedeeld, omdat dat gesprek al in de agenda’s stond (getuigenverklaring [getuige 1] ). Hoe dan ook, deze afspraak is geen grond voor de vorderingen van Vanderlande, maar uitsluitend een opmerking als toelichting dat kosten van LED voor haar rekening moeten blijven. Artikel 2.3.3 blijft in de context van de vorderingen van Vanderlande daarom verder buiten beschouwing.

Vanderlande beroept zich primair op opzegging van de overeenkomst. Zij noemt de artikelen 5.6 en 9.1 van de aangepaste algemene voorwaarden en artikel 3 van de overeenkomst als grondslag voor de opzegging. Daar ben ik het niet mee eens:

• -

  a) Artikel 5.6 betreft de situatie dat geleverde zaken niet conform de specificaties zijn (dat geval doet zich hier niet voor).

• -

  b) Artikel 9.1 betreft de situatie van “material default” dat niet wordt verholpen binnen een redelijke termijn na schriftelijke ingebrekestelling (“notice of default”). Een “material default” doet zich hier wel voor (zie hierna over de ontbinding), maar een schriftelijke ingebrekestelling met een beroep op dit artikel ontbreekt. Wellicht is dat niet onoverkomelijk (zie de analyse hierna over de wettelijke ingebrekestelling), maar bij een beroep op een dergelijke contractuele regeling is doorgaans wel een schriftelijke vastlegging vooraf vereist, met een duidelijk beroep op de regeling. Bij deze stand van zaken is het beter de zaak te beoordelen in de context van de wettelijke regeling van de ontbinding (zie hierna). Ik ga ervan uit dat de structuur van de vordering (primair/subsidiair) daaraan niet in de weg staat, omdat het belang van Vanderlande bij ontbinding exact hetzelfde is als bij opzegging.

• -

  c) Artikel 3 van de overeenkomst betreft de situatie van het staken van de onderneming of faillietverklaring (enz.) (dat geval doet zich hier niet voor).

Het beroep van Vanderlande op opzegging van de overeenkomst leidt dus niet tot toewijzing van haar vorderingen.

Vanderlande beroept zich subsidiair op ontbinding van de overeenkomst op grond van wanprestatie door LED. Daar ga ik hieronder op in.

De eerste stap in mijn analyse betreft de vraag of Vanderlande verplicht was units te kopen. Ik acht in conventie bewezen dat Vanderlande daartoe verplicht was omdat zij in de overeenkomst heeft verklaard:
“Vanderlande purchases from SUPPLIER [LED, rechtbank] minimum fifty (50) units by March 31, 2021.”
“Contemporaneously with execution of this Agreement, VANDERLANDE shall issue a formal Purchase Order for minimum fifty (50) (…)”
Uit deze verklaringen van Vanderlande heeft LED redelijkerwijs mogen opmaken dat Vanderlande zich wenste te verbinden tot koop (that is the meaning that reasonable persons of the same kind as the parties would give to the language of the agreement in the same circumstances). Ik houd hierbij geen rekening met de verschillen tussen het eerste concept (de tekst dat Vanderlande geen koopverplichting had) en het tweede concept (de hiervoor aangehaalde tekst met “purchases”), omdat deze verschillen allerlei verklaringen kunnen hebben. De getuige [getuige 2] heeft verklaard dat het hier ging om een take-or-pay verplichting en de getuige [getuige 3] heeft verklaard dat de gedachte “geen koopverplichting” elders terug is gekomen (in artikel 2.3.3, zo begrijp ik). Deze discussie is in mijn visie niet relevant voor de beoordeling. Voldoende is dat de koopverplichting bewezen is door de tekst van het document dat partijen hebben ondertekend en door de verklaringen van getuigen aan beide zijden ( [getuige 4] , [getuige 5] , [getuige 3] en [getuige 1] ) dat Vanderlande met deze koopverplichting het risico accepteerde dat zij de 50 units niet aan haar klanten zou kunnen doorverkopen. Vanderlande wijst erop dat zij geen purchase order heeft verstrekt, maar dat maakt niet uit, omdat zij daartoe wel verplicht was.

De tweede stap in de analyse is de vraag welke betekenis de datum 31 maart 2021 in deze context heeft. LED betoogt dat het hier uitsluitend gaat om een koopverplichting van Vanderlande, en dus niet om een leveringsverplichting van LED – de levering zou ook (veel) later mogen plaatsvinden, aldus LED, en partijen hebben volgens LED een flexibele leveringstijd afgesproken. Vanderlande volhardt in haar visie dat de levering (min of meer) uiterlijk 31 maart 2021 moest plaatsvinden – deze datum was dus een harde deadline voor levering – omdat de levering van de producten tegenover de betaling staat. De overeenkomst strekt tot koop (exchange of money for goods), niet tot financiering van het onderzoek of de operationele activiteiten van LED, aldus Vanderlande.

Dit is een lastige keuze, maar al met al denk ik dat Vanderlande hier het gelijk aan haar zijde heeft. Ik ben het op zichzelf eens met LED dat de overeenkomst niet (met zoveel woorden) voorziet in een datum waarop de levering moet plaatsvinden. Ik wijs erop dat de getuigen van Vanderlande ervan uitgingen dat de koopverplichting zou vervallen als de 50 units op 31 maart 2021 nog niet geproduceerd zouden zijn, maar dat baseren deze getuigen alleen op hun eigen perceptie en niet op uitlatingen van vertegenwoordigers van LED. Met andere woorden: uit de getuigenverklaringen blijkt niet dat de vertegenwoordigers van LED zich mondeling zodanig hebben uitgelaten dat Vanderlande redelijkerwijs mocht uitgaan van een verplichte levering op of vóór 31 maart 2021. Maar dit betekent naar mijn oordeel, bij gebreke van een overeengekomen datum/periode voor levering, dat Vanderlande LED een redelijke termijn kon stellen voor de nakoming – bijvoorbeeld 31 maart 2021 of onverwijld daarna. Vanderlande heeft in mijn visie een redelijke termijn gesteld in de talrijke contacten die hiervoor onder 2.13 zijn weergegeven. Ik noem voor deze beslissing de volgende redenen:

• -

  a) Duidelijk is dat beide partijen ten tijde van de ondertekening van de overeenkomst uitgingen van de verwachting dat de 50 units ook voor 31 maart 2021 geproduceerd zouden zijn en aan Vanderlande zouden kunnen worden geleverd, maar in de overeenkomst is een dergelijke verplichting van LED niet uitdrukkelijk opgenomen.

• -

  b) De berichten van Vanderlande onder 2.13 moeten in deze context, bij elkaar opgeteld en als geheel in samenhang met elkaar beschouwd, redelijkerwijs worden opgevat als ingebrekestelling. Voor LED was zonder meer duidelijk dat het Vanderlande menens was en dat Vanderlande aandrong op levering op zo kort mogelijke termijn en dus in elk geval op of onverwijld na 31 maart 2021.

• -

  c) Dit blijkt naar mijn oordeel ook uit het persbericht dat partijen in september 2020 gezamenlijk hebben voorbereid (de order wordt “completed” in het eerste kwartaal van 2021), uit de waarschuwing van Vanderlande van 16 februari 2021 dat zij aan een plan B werkte, en uit de verklaringen van de getuigen (zie de bijlage bij dit vonnis).

• -

  d) Vanderlande heeft weliswaar niet een specifieke einddatum van een redelijke termijn genoemd, maar de datum 31 maart 2021 stond al in de overeenkomst en partijen waren het eens dat de leveringen en de daarvoor noodzakelijke stappen zoals de certificering zo mogelijk veel eerder moesten plaatsvinden.

• -

  e) Uit de door LED voorgestelde Appendix I, waarin de nieuwe datum 31 augustus 2021 werd voorgesteld, volgt dat niet te verwachten viel dat de 50 units snel na 31 maart 2021 alsnog geleverd zouden kunnen worden. Een specifieke datum is dan ook in deze concrete context niet nodig om een geldige ingebrekestelling aan te nemen.

Bij deze analyse spelen zes overwegingen nog een belangrijke rol.

( a) De functie van een ingebrekestelling is in deze context belangrijk. Deze functie is eenvoudig: de schuldenaar (LED) krijgt “reasonable notice”, dus een redelijke gelegenheid/termijn, om de prestatie te leveren. Als de schuldenaar de prestatie niet levert binnen de redelijke termijn, dan treedt het verzuim in als toegangspoort naar ontbinding. De termijn moet redelijk zijn en de ingebrekestelling moet duidelijk maken wat voor prestatie binnen deze termijn moet worden geleverd. De contacten, hiervoor opgesomd onder 2.13, waren naar mijn oordeel meer dan genoeg om de boodschap duidelijk te maken. Namelijk: Vanderlande wenste de units zo spoedig mogelijk te ontvangen (en daarvóór nog wenste Vanderlande een unit te ontvangen om te testen). Toen er vele maanden waren verstreken en er was nog geen concreet vooruitzicht op levering van units op (korte) termijn (binnen enkele dagen of zelfs weken/maanden), was een redelijke termijn gegeven en mocht Vanderlande redelijkerwijs aannemen dat LED de prestatie niet tijdig leverde en dat dit voor LED duidelijk was. Deze situatie deed zich in elk geval eind maart 2021 voor.

( b) De analyse wordt bevestigd door de zaak te benaderen vanuit een andere invalshoek. Wat gebeurt er als LED gelijk heeft op dit punt? LED mag dan de betaling begin april 2021 incasseren en vervolgens weken, maanden of jaren uitstel verlangen voor de productie en levering van de units. LED vindt dit gerechtvaardigd (vooral) omdat er in de overeenkomst geen datum voor levering staat, maar ik ben het daar niet mee eens. De overeenkomst, naar de aard ervan, brengt in mijn visie zo’n bevoegdheid niet mee voor LED. Ik neem in aanmerking dat LED geen concrete uitlatingen of overige gedragingen van Vanderlande heeft gesteld, waaruit LED redelijkerwijs heeft mogen aannemen dat Vanderlande haar een dergelijke bevoegdheid heeft willen geven. LED heeft een dergelijke bevoegdheid dus redelijkerwijs niet mogen afleiden uit de bewoordingen van de overeenkomst en de overige uitlatingen of gedragingen van Vanderlande (that is not the meaning that reasonable persons of the same kind as the parties would give to the language of the agreement in the same circumstances). Een dergelijke bevoegdheid is tot slot in algemene zin moeilijk te rijmen met de samenwerking tussen partijen in dit geval. Het gaat hier tenslotte om koop en de koper wil doorgaans (min of meer) gelijk oversteken: geleverde goederen tegenover betaling. In de overeenkomst hebben partijen weliswaar geen datum voor levering omschreven, maar zij hebben ook geen enkele bepaling opgenomen die zo’n verstrekkende bevoegdheid voor LED creëert om voor onbepaalde tijd uitstel af te dwingen. Duidelijke uitlatingen of gedragingen van Vanderlande, die in die richting wijzen, ontbreken in dit geding.

( c) Steun voor deze analyse is ook te vinden in het mechanisme van de overeenkomst: dit was kort gezegd dat LED voor eigen rekening de units ontwikkelt en dat Vanderlande adviseert en begeleidt (het ging immers om units die in het tray return system van Vanderlande zouden worden ingebouwd). In dit mechanisme ligt besloten dat het project misschien wel lukt en misschien niet, of niet binnen een voor een partij aanvaardbare termijn. In de rede ligt, naar de aard van de overeenkomst, dat Vanderlande bevoegd is te ontbinden als de ontwikkeling van de units door LED niet binnen een redelijke termijn succesvol is. Dit geldt ook als de vertraging mede is ontstaan door tegenvallers (pech) die niet te wijten zijn aan LED, zoals het corona-virus. Kortom: goede samenwerking, en als het niet lukt, gaan partijen zonder verwijten of aansprakelijkheid uit elkaar.

( d) Uit niets blijkt dat partijen de bevoegdheid tot ontbinding van de overeenkomst (gedurende een termijn) hebben willen uitsluiten. LED heeft dat niet gesteld en zij heeft geen concrete uitlatingen of overige gedragingen van Vanderlande toegelicht waaruit zij redelijkerwijs heeft mogen afleiden dat Vanderlande dat wilde afspreken.

( e) LED heeft op 8 maart 2021 een appendix voorgesteld (productie 7 dagvaarding), waarin kort gezegd staat dat de overeengekomen termijn vijf maanden opschuift (begeleidende mail LED aan Vanderlande 8 maart 2021: “Our suggestion is basically to revise the current time lines to reflect reality and make the dates subject to the planned dead-lines for approval and evaluation”). Dit bevestigt de perceptie van LED op dat moment dat de termijn wel degelijk ook voor haar betekenis had in die zin dat zij binnen de termijn een prestatie moest leveren (Vanderlande is niet akkoord gegaan met de voorgestelde appendix). Deze perceptie blijkt ook uit de mail van LED aan Vanderlande van 23 februari 2021, als opstap naar de appendix (productie 42 conclusie van antwoord):
“We acknowledge that the development phase turned out to be more extensive than anticipated causing delay according to the originally planned delivery dates.”
“As input to an appendix to the current agreement the following elements will need to be discussed:
(…)
- We understand the need from your side to know when delivery will take place. Given that we are now in the final stages of the development/approval process, we have much more certainty about the vital steps to common success.
- The dates in the existing agreement should be adjusted (…)”.

Uit deze citaten volgt niet dat LED de appendix uitsluitend voorstelde als gunst voor Vanderlande (om Vanderlande meer tijd te geven om af te nemen). Integendeel, uit de citaten volgt dat het in de appendix ging om “common success” (dus succes voor beide partijen) en ook verbintenissen aan beide kanten.

( f) Voor zover een schriftelijke vastlegging van de ontbinding/beëindiging vereist is, blijkt uit de brief van Vanderlande van 14 mei 2020 (productie 15 dagvaarding) dat Vanderlande de samenwerking niet voortzet en dus de overeenkomst ontbindt. Daarbij houd ik rekening met het taalgebruik dat in het internationale bedrijfsleven gebruikelijk is om de boodschap tot uitdrukking te brengen.

Wellicht moet anders worden geoordeeld over de kwalificatie van de gebeurtenissen (onder 2.13 hiervoor, enz.) als ingebrekestelling, omdat een geschrift ontbreekt dat eenvoudig als ingebrekestelling kan worden gekwalificeerd. Dat is niet mijn visie, zie hiervoor, maar het is niet uitgesloten. Dan is er naar mijn oordeel toch geen ruimte voor een andere beoordeling van de zaak, omdat het beroep van LED op het ontbreken van een ingebrekestelling in dit geval naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Dat is zo in het licht van de gebeurtenissen onder 2.13 hiervoor en de overige feiten in deze zaak. Partijen hadden zoveel contacten en Vanderlande heeft de relevante boodschap zo vaak gebracht, dat er bij LED in redelijkheid geen enkele twijfel kon bestaan over de stand van zaken. In de internationale zakelijke praktijk was de boodschap duidelijk. Een schriftelijk stuk van Vanderlande, waarin dat met zoveel woorden stond (in bewoordingen die in de Nederlandse juridische praktijk gangbaar zijn), was onnodig.

De analyse hiervoor betekent dat het verzuim van LED in elk geval op/rondom 31 maart 2021 is ingetreden. LED is dus niet geslaagd in haar bewijsopdracht. LED heeft niet bewezen dat zij redelijkerwijs heeft mogen aannemen dat Vanderlande zich in elk geval wilde verbinden tot betaling van € 1,225 miljoen (ook indien zij niets afneemt), in de zin dat die betaling ook moest plaatsvinden als LED op/rondom 31 maart 2021 niet in staat zou zijn om gecertificeerde units aan Vanderlande te leveren, of als LED op die datum nog niet beschikte over een volledig uitontwikkeld en gecertificeerd product (eindnoot viii). Mijn conclusie op dit onderdeel is dat Vanderlande op goede gronden heeft ontbonden. Dit betekent dat Vanderlande niet gehouden is tot betaling. De conclusie is dat de vorderingen van LED (conventie) moeten worden afgewezen.

Ik beoordeel hieronder nog twee standpunten van LED.

( a) LED heeft erop gewezen dat de markt volgens Vanderlande eind 2020 en begin 2021 is ingestort (de units waren dus niet meer te verkopen), omdat de nadruk bij het coronavirus kwam te liggen op overdracht via de lucht (airborne) in plaats van via de oppervlakken die de units konden desinfecteren. Dit standpunt lijkt mij in het licht van de getuigenverklaringen juist, maar het levert in mijn visie geen andere conclusies op. Partijen hebben deze mogelijkheid naar mijn oordeel verdisconteerd in de overeenkomst. Vanderlande droeg inderdaad, zoals LED terecht schrijft, het risico van tegenvallende marktomstandigheden, maar deze risicoverdeling was onderworpen aan de gewone regels over verzuim en ontbinding. Vanderlande was dus niet verplicht onder alle omstandigheden af te wachten totdat dit risico zich verwezenlijkte. Zij mocht ingeval van verzuim ontbinden.

( b) LED heeft er tot slot op gewezen dat Vanderlande een schriftelijke verklaring van mevrouw [getuige 6] heeft overgelegd, terwijl zij niet beschikbaar was als getuige onder ede, en dat de advocaat van Vanderlande voor de schriftelijke verklaringen en de getuigenverhoren aan de zijde van Vanderlande veel sturende vragen heeft gesteld. Dit laatste klopt en dat heeft de kwaliteit van de bewijslevering niet beter gemaakt (ook de advocaat van LED heeft overigens sturende vragen gesteld bij de aan LED gelieerde getuigen). Maar ik heb tijdens de verhoren waargenomen dat de getuigen aan de zijde van Vanderlande vrijuit spraken en hun eigen verhaal hebben verteld op basis van hun waarnemingen en percepties in de loop van de relevante maanden. Daarom neem ik de schriftelijke verklaringen en getuigenverklaringen mee bij de bewijswaardering en vind ik dat deze zwaarwegend zijn. Wat betreft mevrouw [getuige 6] : haar verklaring voegt niet veel toe aan de verklaringen van de overige getuigen (vooral de getuige [getuige 1] ), mijn conclusies worden niet anders als ik de schriftelijke verklaring van mevrouw [getuige 6] buiten beschouwing laat en er zijn geen aanwijzingen dat mevrouw [getuige 6] , als zij zou zijn gehoord als getuige, over concrete nieuwe feiten zou hebben verklaard waardoor de beoordeling anders zou zijn geworden. Om deze redenen verbind ik verder geen gevolgen aan de sturende vragen en de omstandigheid dat mevrouw [getuige 6] niet beschikbaar was om als getuige onder ede te worden gehoord.

Deze vorderingen strekken tot verklaring voor recht (opzegging, ontbinding, dwaling, overeenkomst buiten toepassing op grond van redelijkheid en billijkheid) en tot vergoeding van schade, op te maken bij staat, doordat LED de prestatie niet op tijd heeft geleverd.

Ik heb hiervoor al geoordeeld dat het verzuim is ingetreden waardoor Vanderlande bevoegd was tot ontbinding. Die verklaring voor recht wordt dus toegewezen en de overige vorderingen wat betreft een verklaring voor recht behoeven geen beoordeling. Vanderlande is geslaagd in haar bewijsopdracht. Het verzuim leidt doorgaans in de meeste gevallen volgens de wet ook tot een aanspraak op schadevergoeding. Hier is dat echter, in mijn visie, anders. De reden heeft te maken met de specifieke aard en inhoud van de overeenkomst. Ik leg dat hieronder uit.

Artikel 2.3.3 speelt hier een belangrijke rol. De uitleg van Vanderlande wat betreft dit artikel is dat zij mocht opzeggen omdat de certificering niet lukte (getuige [getuige 3] ) en dat beide partijen dan geen aansprakelijkheid hebben. Dat is ook de voor de hand liggende betekenis van de tekst van het artikel. Dit impliceert dat, als de ontwikkeling niet lukt, er wel een bevoegdheid is om de samenwerking te beëindigen, maar juist geen bevoegdheid om de wederpartij aansprakelijk te houden voor schade doordat de ontwikkeling niet is geslaagd. Dat is de aard en inhoud van deze overeenkomst. Dit werkt door in de analyse van de hiervoor vastgestelde tekortkoming van LED.

Mijn conclusie is dat de overeenkomst naar aard en strekking een verbintenis tot vergoeding van schade, in de concrete context van de mislukte ontwikkeling/samenwerking in dit geval, uitsluit, ook ingeval van een gegronde ontbinding door Vanderlande (zie hiervoor, 2.23).

Daar komt nog een tweede zelfstandige grond bij voor de beslissing over de vorderingen van Vanderlande. Dit is dat de mogelijkheid van schade door de tekortkoming van LED niet aannemelijk is geworden. Bij dit oordeel is van belang dat het verzuim tot ongeveer 31 maart 2021 niet is ingetreden. Ook van belang is dat de markt, vooral eind 2020 en begin 2021, is ingestort. De vraag was verdampt. Dit zegt Vanderlande zelf (getuige [getuige 3] ). De eventuele schade eind 2020 en begin 2021 komt niet voor vergoeding in aanmerking omdat LED toen niet in verzuim was – dit was de geoorloofde periode van samenwerking en ontwikkeling, waarbij iedere partij zelf het risico draagt dat de samenwerking niet slaagt. De tekortkoming van LED – niet leveren in de periode vanaf eind maart 2021 / begin april 2021 – zou hoogstens schade kunnen veroorzaken in de periode daarna, maar Vanderlande gaat ervan uit dat de vraag toen al was verdampt. Dat was de werkelijke oorzaak van de schade en dat komt voor rekening van partijen gezamenlijk. Vanderlande heeft in elk geval niet duidelijk gemaakt dat zij nog units had kunnen verkopen en daarmee winst had kunnen maken als LED de units in april 2021 of daarna alsnog zou hebben geleverd. De mogelijkheid van gederfde winst als gevolg van de tekortkoming van LED is dus niet aannemelijk geworden. De vordering tot vergoeding van schade (op te maken bij staat) wordt daarom afgewezen.

Vanderlande heeft ook vergoeding gevorderd van € 122.500,00 (10% van de koopprijs) als boete (liquidated damages) op grond van artikel 7.4 van de door partijen in overleg aangepaste algemene voorwaarden, omdat LED niet tijdig heeft geleverd. In dat artikel 7.4 staat “The milestone dates and the time of completion agreed per project agreement or Purchase Order are deadlines. (…) If an agreed milestone date or the time of completion is exceeded (…)”. Deze vordering is naar mijn ordeel ongegrond omdat Vanderlande niet duidelijk heeft gemaakt dat een “agreed milestone” of “time of completion” hier is afgesproken en vervolgens door LED niet in acht is genomen. Uit de vaststaande feiten volgt dat partijen, ten tijde van de ontbinding door Vanderlande, nog in de fase van productontwikkeling zaten en daarom in de overeenkomst geen “milestone” (in de zin van een harde, concreet afgebakende deadline zoals een datum) hadden afgesproken voor deze productontwikkeling (of een latere fase) en dus ook nog niet toe waren gekomen aan een nadere bepaling van een “time of completion”, laat staan aan een datum van levering.

Het door Vanderlande in reconventie gevorderde is dus – met uitzondering van de verklaring voor recht over de ontbinding – ongegrond en moet worden afgewezen.

De conclusie is dat de verklaring voor recht over de ontbinding door Vanderlande moet worden toegewezen en dat het gevorderde in conventie en in reconventie voor het overige moet worden afgewezen. Ik compenseer de proceskosten in conventie en in reconventie, in die zin dat iedere partij de eigen kosten draagt, omdat iedere partij op enkele punten ongelijk krijgt.