Uitspraken

Standpunt officier van justitie

Zowel [naam schip01] als [naam schip02] zijn te kwalificeren als afvalstof in de zin van de EVOA. Zij waren een last waarvan [medeverdachte rechtspersoon01] en [medeverdachte rechtspersoon03] respectievelijk [medeverdachte rechtspersoon02] zich wilden ontdoen vanwege de leeftijd van de schepen en omdat er niet meer genoeg geld met de schepen werd verdiend.

Begin februari 2014, toen [naam schip01] zich in Nederland bevond, was het duidelijk dat het schip in Turkije zou worden gesloopt. De overbrenging vond daarom plaats vanuit Nederland naar Turkije. Voor [naam schip02] was op 18 april 2015, toen het schip Spanje verliet, de sloop van het schip in Turkije zeker.

Op beide overbrengingen is de EVOA van toepassing en geldt de procedure van voorafgaande schriftelijke kennisgeving aan en toestemming van de betrokken autoriteiten. Die procedure hebben de verdachte rechtspersonen voor beide schepen opzettelijk niet gevolgd en de verdachte heeft daar samen met anderen feitelijke leiding aan gegeven.

Standpunt verdediging

De verdachte moet worden vrijgesproken van beide feiten omdat de EVOA niet van toepassing is.

[naam schip01] en [naam schip02] waren tot aan hun laatste reis naar de sloopwerf in Turkije operatief als regulier varend vrachtschip met lading. Zij waren volledig zeewaardig en gecertificeerd. Het is niet redelijk en niet logisch om de schepen tot aan hun vertrek naar de sloopwerf te kwalificeren als ‘afvalstof’ in de zin van de EVOA, omdat de schepen nog van nut waren voor [medeverdachte rechtspersoon01]. Pas toen de schepen naar de sloopwerf gingen, werden zij een afvalstof. Hun laatste reis naar de sloopwerf is aangevangen buiten de EU en daarom valt de overbrenging van de schepen buiten de reikwijdte van de EVOA.

Voor [naam schip02] geldt verder dat varende verkoop van het schip steeds een reële mogelijkheid was en het niet vaststond dat het schip uiteindelijk zou worden gesloopt. Het schip kan daarom pas op zijn vroegst vanaf 21 april 2015, toen een (voorwaardelijke) overeenkomst met Şimşekler was gesloten, als afvalstof worden aangemerkt. Op dat moment was [naam schip02] al buiten de EU, waardoor de EVOA niet van toepassing is.

Subsidiair dient vrijspraak te volgen omdat opzet en feitelijke leidinggeven niet kunnen worden bewezen. Het opzet ontbreekt, omdat het - ook bezien binnen het kader van het kleurloos opzet - niet voldoende is om opzet op het vervoeren van afvalstoffen vast te stellen, maar dit opzet ook gericht moet zijn op het achterwege laten van de kennisgeving. Uit niets blijkt dat de verdachte wetenschap had van de inhoud van de EVOA, de daarin opgenomen begrippen en dat een kennisgeving nodig was. De verdachte heeft zich laten adviseren door [naam04] , en mocht daar op vertrouwen. De verdachte wist niet beter en van hem kon niet worden verwacht dat hij beter wist of meer deed. Hij was ook niet professioneel actief in het veld van afvalstoffen en niet thuis op het vlak van de verkoop van schepen.

De verdachte was betrokken bij het verkooptraject van de schepen en heeft geen leiding gegeven aan het overbrengen van een afvalstof. Wegens het ontbreken van het zelfstandig opzetvereiste op de verweten gedraging, is geen sprake van feitelijke leidinggeven door de verdachte.

Juridisch kader

De navolgende bepalingen – zoals die golden ten tijde van het ten laste gelegde – zijn relevant.

Richtlijn 2006/12/EG is vervangen door Richtlijn 2008/98/EG (hierna: KRA). Ten tijde van de tenlastegelegde feiten in 2012 was de KRA van toepassing.

Ingevolge artikel 3, aanhef en onder 1 KRA wordt onder afvalstof verstaan: ‘elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen’.

Afvalstof

Het is vaste rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie dat de vraag of een stof een afvalstof in de zin van artikel 1, eerste lid, sub a, KRA is, moet worden beantwoord met inachtneming van alle omstandigheden van het geval. Bij de uitleg van de uitdrukking ‘zich ontdoen van’ moet rekening worden gehouden met de doelstelling van de KRA, te weten dat de nuttige toepassing of verwijdering van afvalstoffen plaatsvindt zonder gevaar voor de gezondheid van de mens en zonder dat procedés of methoden worden aangewend die nadelige gevolgen kunnen hebben voor het milieu, zonder afbreuk te doen aan de doeltreffendheid daarvan. De uitdrukking ‘zich ontdoen van’, en dus het begrip afvalstof, mag daarom niet restrictief worden uitgelegd. De kwalificatie als afvalstof hangt vooral af van het gedrag van de houder en van de betekenis van de woorden ‘zich ontdoen van’. In dit verband verdient volgens het Hof bijzondere aandacht of de stof in kwestie voor de houder ervan geen nut heeft of meer heeft, zodat deze stof een last is waarvan hij zich wil ontdoen. Als dat het geval is, dan is sprake van een afvalstof. Verder is overwogen dat het begrip afvalstof alle voorwerpen en stoffen kan omvatten waarvan de eigenaar zich ontdoet, ook als zij voor economisch hergebruik geschikt zijn (zie o.m. HvJ 12 december 2013, C-241/12 en C-242/12, Shell).

Uit de hiervoor weergegeven feiten volgt dat [medeverdachte rechtspersoon01] van [naam schip01] en [naam schip02] af wilde uit commerciële en financiële overwegingen. De schepen waren niet winstgevend meer en het lag ook niet in de lijn der verwachting dat zij nog rendabel zouden worden. Nadat het besluit was genomen om afscheid te nemen van de schepen, zijn medewerkers van [medeverdachte rechtspersoon01] actief gaan onderzoeken welke mogelijkheden er waren om op korte termijn te verkopen. Uit het vorenstaande blijkt dat [naam schip01] en [naam schip02] bedrijfseconomisch gezien voor [medeverdachte rechtspersoon01] geen nut meer hadden, en dus een last waren, waarvan zij zich wilde ontdoen. Dat betekent dat de schepen vanaf dat moment een afvalstof waren in de zin van de EVOA.

Het feit dat de schepen na het besluit om afscheid van hen te nemen nog commercieel zijn ingezet en lading hebben vervoerd tot kort voor het moment dat zij naar de sloopwerf in Turkije zijn gevaren, doet aan deze conclusie niet af. Uit het hiervoor aangehaalde arrest van het Hof van Justitie blijkt immers dat voor de kwalificatie als afvalstof doorslaggevende betekenis moet worden toegekend aan de intentie en het gedrag van de houder. Zoals hiervoor is overwogen was het de intentie van [medeverdachte rechtspersoon01] om zich van de schepen te ontdoen en heeft zij zich daar naar gedragen.

Ook het feit dat het op dat moment niet vaststond dat de schepen zouden worden gesloopt omdat varende verkoop eveneens tot de mogelijkheden behoorde, maakt voor deze conclusie geen verschil. Ook een voorwerp dat voor hergebruik geschikt is, kan een afvalstof zijn. Door de intentie van [medeverdachte rechtspersoon01] om zich te ontdoen van de schepen en omdat varende verkoop, en dus hergebruik zonder vooraf een procedé voor de nuttige toepassing als bedoeld in bijlage II van de KRA, weliswaar mogelijk maar niet zeker was, waren de schepen als afvalstof aan te merken. Op het moment dat het zeker zou zijn dat de schepen varend zouden worden verkocht, zouden zij de status van afvalstof vervolgens weer verliezen.

De rechtbank ziet ook overigens geen aanleiding om aansluiting te zoeken bij de door de verdediging aangevoerde momenten waarop de schepen als afvalstof gekwalificeerd zouden moeten worden, te weten als tot sloop wordt besloten of als het schip richting sloopwerf gaat in het geval het tussentijds nog regulier vaart. Dit standpunt getuigt van een (te) restrictieve uitleg van de uitdrukking ‘zich ontdoen van’ en dus het begrip afvalstof in de zin van artikel 1, lid 1, sub a van de KRA, wat niet past bij de doelstellingen van de EVOA en de KRA en de ruime uitleg die vanwege die doelstellingen aan die uitdrukking moet worden gegeven. De verweren worden verworpen.

Op grond van het vorenstaande worden [naam schip01] en [naam schip02] aangemerkt als afvalstof in de zin van de EVOA.

Is sprake van een overbrenging waarvoor de procedure van kennisgeving en toestemming is vereist?

Beide schepen zijn te kwalificeren als afvalstoffen ‘die niet onder één code van bijlage III, III B, IV of IV A kunnen worden gebracht’. Zij bestonden naast een grote hoeveelheid staal ook uit andere stoffen. In ieder geval bevatten zij bij aankomst op de sloopwerf ook nog de van scheepsexploitatie afkomstige (gevaarlijke) afvalstoffen, zoals olie, sludge, brandstoffen, accu’s en koudemiddelen.

Beide schepen waren (uiteindelijk) bestemd voor nuttige toepassing, te weten recycling (sloop).

Voor dergelijke afvalstoffen geldt ingevolge art. 38, j° art. 3 van de EVOA dat als de overbrenging plaatsvindt of gepland is plaats te hebben vanuit de EU naar Turkije, zijnde een land waarop het OESO-besluit van toepassing is, de kennisgevings- en toestemmingsprocedure moet worden gevolgd.

Volgens artikel 4 van de EVOA dient de kennisgeving te worden gedaan als de kennisgever ‘voornemens’ is om de afvalstof over te brengen. Verder is in dit artikel uitgewerkt aan welke eisen de kennisgeving moet voldoen. Hieruit volgt dat voor de praktische uitvoering van het doen van een kennisgeving in ieder geval nodig is dat bekend is naar welke land de afvalstof wordt overgebracht, zodat de autoriteiten van dat land geïnformeerd kunnen worden over de komst.

Overbrenging van [naam schip01] (feit 1)

Uit het dossier en het verhandelde ter zitting is niet kunnen blijken dat vanaf het moment dat werd besloten om het schip te verkopen, de mogelijkheid van varende verkoop daadwerkelijk is onderzocht. Volgens de in het dossier opgenomen e-mailberichten lag de focus op verkoop ten sloop en uit de bewijsmiddelen volgt dat binnen [naam concern01] in ieder geval op 30 januari 2014 in de avond duidelijk was dat [naam schip01] zou worden gesloopt en dat dit in Aliaga, Turkije, zou plaatsvinden. Op 1 februari 2014 bevond het schip zich nog in Nederland, waarna het is vertrokken en met tussenstops in Frankrijk en Libanon op 10 maart 2014 bij de sloopwerf in Aliaga, Turkije, aankwam. Op grond hiervan concludeert de rechtbank dat [naam schip01] in Nederland was op het moment dat het besluit tot sloop in Turkije werd genomen. Dit betekent dat de overbrenging van [naam schip01] als afvalstof, bestemd voor nuttige toepassing, plaatsvond vanuit Nederland naar Turkije. Dat nog niet vast stond welke van de zeven werven in Aliaga, Turkije, de sloop daadwerkelijk zou uitvoeren is naar het oordeel van de rechtbank niet van doorslaggevende betekenis en staat niet in de weg aan de conclusie dat voor deze overbrenging overeenkomstig het bepaalde in artikel 38, eerste lid, van de EVOA, de procedure van voorafgaande schriftelijke kennisgeving (aan de bevoegde Nederlandse autoriteiten) en toestemming (van de bevoegde Turkse autoriteiten), diende te worden gevolgd. [medeverdachte rechtspersoon01] heeft dat nagelaten en aldus gehandeld in strijd met artikel 38 van de EVOA.

Overbrenging van [naam schip02] (feit 2)

Anders dan bij [naam schip01] stelt de rechtbank vast dat vanaf het moment dat op 27 januari 2015 werd besloten om [naam schip02] te verkopen, tot op de laatste dagen voordat de verplichte survey was vereist, primair werd ingezet op varende verkoop. Gelet op het verschil in opbrengst in vergelijking met verkoop ten sloop is dit vanuit bedrijfseconomisch perspectief ook begrijpelijk en niet onaannemelijk. Gedurende het verkooptraject werd onderhandeld met de Italiaanse koper en zijn, met het oog op de mogelijkheid dat varende verkoop niet zou slagen, tevens biedingen ontvangen van verschillende sloopwerven in Turkije of India. Onderwijl is het schip operationeel gebleven en heeft het verschillende havens aangedaan, binnen en buiten Europa. Op 21 april 2015 heeft het schip de haven van La Goulette (Tunesië) aangedaan waarna het is doorgevaren naar de Egeïsche zee. Op diezelfde datum werd ook de koopovereenkomst met sloopwerf Şimşekler gesloten, zij het onder ontbindende voorwaarde, om nog een laatste mogelijkheid open te houden voor varende verkoop aan de Italiaanse koper. Op 24 april 2015 is uiteindelijk het doek gevallen en is de verkoop ten sloop aan de Turkse sloopwerf Şimşekler definitief.

Gezien de toedracht van de feiten zoals hiervoor geschetst, is geen sprake van een situatie waarin de EVOA van toepassing is. Immers, op het moment dat besloten werd het schip ten sloop te verkopen aan de Turkse sloopwerf Şimşekler, bevond het zich buiten Europa, en daarmee buiten het toepassingsgebied van de EVOA, zoals gedefinieerd in artikel 1, eerste en tweede lid van de EVOA. Het voert naar het oordeel van de rechtbank te ver om aan te nemen dat de verplichting tot het doen van een kennisgeving reeds bestaat op het moment dat mogelijk sprake zal zijn van overbrenging van een afvalstof voor nuttige toepassing, zonder dat dit vaststaat en er ook nog een andere mogelijkheid is. Een dergelijke redenering zou het begrip ‘overbrenging’ (het vervoer van voor nuttige toepassing bestemde afvalstoffen dat plaatsvindt of gepland is plaats te hebben) te ver oprekken. Er bestaat ook geen aanleiding te veronderstellen dat de wetgever dit heeft beoogd, reeds omdat in die situatie praktisch geen gevolg kan worden gegeven aan de eisen die aan de kennisgeving worden gesteld. De kennisgeving vereist immers allerlei concrete gegevens en documenten betreffende de (geplande) overbrenging, zoals de route en de bestemming van de afvalstof en vervoersdocumenten, terwijl die informatie en documenten in zo’n situatie nog niet voorhanden zijn.

Conclusie

Het vorenstaande betekent dat het aan de verdachte onder 2 primair en subsidiair tenlastegelegde niet kan worden bewezen, zodat hij daarvan moet worden vrijgesproken.

Feitelijke leidinggeven

De directie van [medeverdachte rechtspersoon01], onder meer bestaande uit de medeverdachte [medeverdachte01] en de verdachte, heeft het besluit tot verkoop van [naam schip01] genomen. [medeverdachte rechtspersoon01] voerde feitelijk het management uit over [naam schip01] en was vanuit die hoedanigheid de rechtspersoon met feitelijke beschikkingsmacht over het schip. [medeverdachte01] en de verdachte hebben niet alleen het besluit om het schip te laten slopen genomen, maar hebben ook feitelijke uitvoering aan dat besluit gegeven. Deze handelingen, die [medeverdachte01] en de verdachte ten aanzien van [naam schip01] hebben verricht of laten verrichten kunnen aan [medeverdachte rechtspersoon01] worden toegerekend nu deze binnen de sfeer van deze rechtspersoon hebben plaats gevonden en deze personen werkzaam waren ten behoeve van [medeverdachte rechtspersoon01]. Het beslissen omtrent het lot van het schip en het (zij het ten onrechte zonder kennisgeving) ter sloop brengen van dat schip, zijn gedragingen die passen binnen de normale bedrijfsvoering van [medeverdachte rechtspersoon01]. Zij vermocht beschikken over de wijze van ontdoen van het schip en heeft dit blijkens de feitelijke gang van zaken ook aanvaard.

Gelet op het voorgaande kan de verboden gedraging als zodanig aan [medeverdachte rechtspersoon01] worden toegerekend.

De volgende vraag die moet worden beantwoord is of de verdachte als feitelijke leidinggever strafrechtelijk aansprakelijk is voor het door [medeverdachte rechtspersoon01] gepleegde strafbare feit. Daarvoor acht de rechtbank het volgende van belang.

De verdachte maakte als financieel directeur deel uit van het bestuur van [medeverdachte rechtspersoon01] en heeft in die hoedanigheid het besluit tot sloop van [naam schip01] mede genomen. Hij was actief betrokken bij de besluitvorming tot sloop in Turkije en regelde de feitelijke verkoop ter sloop van het schip. Hij trof voorbereidingsmaatregelen voor de feitelijke levering en correspondeerde over de voorwaarden in de verkoopovereenkomst. Hij onderhield contact met de broker en had voortdurend overleg met de interne jurist.
De verdachte heeft bovendien, terwijl hij daartoe bevoegd en redelijkerwijs gehouden was als beleidsbepaler en feitelijke leidinggevende, geen effectieve (controle)maatregelen getroffen ter voorkoming van de verboden gedraging.

Dit alles leidt tot de conclusie dat de verdachte feitelijke leiding heeft gegeven aan de verboden tenlastegelegde gedraging in de zin van artikel 51 van het Wetboek van Strafrecht.

Opzet

De rechtbank volgt het door de verdediging gevoerde verweer ten aanzien van het ontbreken van opzet niet.

Zoals gesteld is het opzet in deze zaak kleurloos, wat betekent dat het opzet slechts gericht hoeft te zijn op de gedraging en niet op de wederrechtelijkheid daarvan. Op grond van de bewijsmiddelen kan worden vastgesteld dat de verdachte en de medeverdachten wisten dat [naam schip01] naar Turkije zou varen om daar te worden gesloopt en ook dat er geen kennisgeving was gedaan en/of toestemming gevraagd. Voor het achterwege laten daarvan is immers bewust gekozen. Dit is voldoende om te kunnen concluderen dat sprake is van (kleurloos) opzet. De omstandigheid dat de verdachte en de medeverdachten in de veronderstelling verkeerden dat een kennisgeving niet nodig was en hun handelen niet in strijd was met de wet, wegens het ontbreken van eigen deskundigheid en op grond van ingewonnen advies, kan niet leiden tot een andere conclusie.

Het verweer wordt verworpen.