Uitspraken

Op 9 maart 2018 heeft de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) het ontwerp-wijzigingsbesluit Habitatrichtlijngebieden vanwege aanwezige waarden ter inzage gelegd. Naar aanleiding van dat ontwerp zijn 82 zienswijzen ingediend. Niet alle eisers hebben een zienswijze ingediend.3

Bij bestreden besluit heeft de minister4 het Wijzigingsbesluit vastgesteld. Eisers hebben daar beroep tegen ingesteld.

De relevante wettelijke bepalingen zijn opgenomen in een bijlage, die deel uitmaakt van deze uitspraak.

Uit de Habitatrichtlijn (Hrl) volgt dat op het Europees grondgebied een ‘Europees ecologisch netwerk’ wordt gevormd. Dat netwerk bestaat uit door lidstaten aan te wijzen Natura 2000-gebieden. Een gebied moet als zodanig worden aangewezen, wanneer in dat gebied een bepaald type natuurlijke habitat of een habitat van een bepaalde soort aanwezig is die wordt genoemd in bijlage I en II van de Hrl. Lidstaten zijn vervolgens verplicht om maatregelen te treffen om die habitattypen in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen.5

Die Europeesrechtelijke verplichting was tot 1 januari 2024 in de nationale wetgeving geïmplementeerd in artikel 2.1 van de Wet natuurbescherming (Wnb). In die bepaling stond dat de minister gebieden in Nederland aanwees als Natura 2000-gebied en dat de minister ook bevoegd was6 een dergelijk aanwijzingsbesluit te wijzigen. Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet (Ow) in werking getreden en is de Wnb ingetrokken. De Europeesrechtelijke verplichting is sinds die datum geïmplementeerd in artikel 2.44, eerste lid, van de Ow. Omdat het ontwerpbesluit vóór 1 januari 2024 ter inzage is gelegd, volgt uit artikel 2.9, tweede lid, van de Aanvullingswet natuur Omgevingswet dat deze zaken moeten worden beoordeeld aan de hand van het vóór die datum geldende recht.

Vanaf 2008 zijn de Nederlandse Natura 2000-gebieden aangewezen door middel van verschillende aanwijzingsbesluiten. De bedoeling van het Wijzigingsbesluit is corrigeren van wat ten aanzien van de te beschermen habitattypen en soorten niet goed is gegaan bij het publiceren van de oorspronkelijke aanwijzingsbesluiten. Door middel van het Wijzigingsbesluit zijn niet aangewezen habitattypen en soorten integraal toegevoegd aan de aanwijzingsbesluiten van ongeveer 100 gebieden. Het betreft het alsnog beschermen van habitattypen en soorten die volgens de minister op het moment van aanwijzen (peildatum) in voldoende mate en duurzaam aanwezig bleken te zijn. Het gaat om een correctie op de oorspronkelijke aanwijzingsbesluiten en niet om het toevoegen van waarden die zich pas ná die besluiten hebben gevestigd. In een beperkt aantal gevallen bleken habitattypen en soorten op de peildatum niet in voldoende mate en duurzaam aanwezig te zijn. Deze zijn met het Wijzigingsbesluit verwijderd.

Uit de Nota van Toelichting bij het Wijzigingsbesluit blijkt dat het toevoegen van de habitattypen is gebaseerd op de habitattypenkaarten zoals opgesteld door de provincies, het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat en het ministerie van Defensie en het voor deze habitattypenkaarten vervaardigde documentatiemateriaal. Het toevoegen van de soorten is gebaseerd op het ten behoeve van dit Wijzigingsbesluit opgestelde rapport “Het voorkomen van Habitatrichtlijnsoorten in Habitatrichtlijngebieden. Advies ten aanzien van wijzigingen in de Natura 2000-aanwijzingsbesluiten” van De Vlinderstichting van december 2017 (hierna: rapport Vlinderstichting).

De rechtbank heeft ambtshalve beoordeeld of eisers aangemerkt kunnen worden als belanghebbende bij het Wijzigingsbesluit. Onder belanghebbende wordt op grond van artikel 1:2, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) verstaan: degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken.

Naar het oordeel van de rechtbank kunnen alle eisers worden aangemerkt als belanghebbende bij het Wijzigingsbesluit. Om als belanghebbende bij een besluit in de zin van de Awb te kunnen worden aangemerkt, dient een natuurlijk persoon een voldoende objectief en actueel, eigen en persoonlijk belang te hebben dat hem in voldoende mate onderscheidt van anderen en dat rechtstreeks wordt geraakt door het bestreden besluit. In vaste jurisprudentie van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) 7 wordt als uitgangspunt gehanteerd: degene die rechtstreeks feitelijke gevolgen ondervindt van een omgevingsrechtelijke activiteit die een besluit toestaat, is in beginsel belanghebbende bij dat besluit. Het criterium ‘gevolgen van enige betekenis’ dient als correctie op dit uitgangspunt. Gevolgen van enige betekenis ontbreken indien de gevolgen wel zijn vast te stellen, maar de gevolgen van de activiteit voor de woon, leef-, of bedrijfssituatie van betrokkene dermate gering zijn dat een persoonlijk belang bij het besluit ontbreekt. Daarbij wordt acht geslagen op de factoren afstand tot, zicht op, planologische uitstraling van en milieugevolgen (o.a. geur, geluid, licht, trilling, emissie, risico) van de activiteit die het besluit toestaat, waarbij die factoren zo nodig in onderlinge samenhang worden bezien. Ook aard, intensiteit en frequentie van de feitelijke gevolgen kunnen van belang zijn. De rechtbank stelt op basis van de stukken vast dat alle eisers bedrijven hebben binnen een straal van 25 kilometer van één van de Natura 2000-gebieden waar het Wijzigingsbesluit betrekking op heeft. De rechtbank kan gelet op die afstand niet op voorhand uitsluiten dat eisers enige gevolgen van betekenis voor hun bedrijfssituatie ondervinden.8 Uit een uitspraak van de ABRvS van 5 april 2023 kan namelijk worden afgeleid dat wordt aangenomen dat stikstofemissie binnen een straal van 25 kilometer rondom een agrarisch bedrijf kan leiden tot stikstofdepositie op een Natura 2000-gebied. De rechtbank acht daarom aannemelijk dat alle eisers een rechtstreeks betrokken belang hebben bij de beoordeling van de rechtmatigheid van het Wijzigingsbesluit.

De afdelingen van ZLTO (eisers 2 en 21) kunnen naar het oordeel van de rechtbank worden aangemerkt als belanghebbende bij het Wijzigingsbesluit op grond van artikel 1:2, derde lid, van de Awb. Krachtens hun doelstellingen en blijkens hun feitelijke werkzaamheden behartigen zij namelijk de collectieve belangen van agrariërs in hun werkgebied die zijn gevestigd binnen een straal van 25 kilometer van de gewijzigde Natura 2000-gebieden.

De Vereniging Leefmilieu heeft de rechtbank verzocht om als derde-belanghebbende deel te mogen nemen aan iedere beroepzaak tegen het Wijzigingsbesluit. De rechtbank heeft dit verzoek in een brief van 6 november 2023 afgewezen. De rechtbank ziet niet in waarin Vereniging Leefmilieu zich in dit opzicht onderscheidt van andere organisaties die opkomen voor de bescherming van natuurbelangen. Bovendien kan Vereniging Leefmilieu, nu zij zelfstandig beroep heeft ingesteld tegen het Wijzigingsbesluit bij de rechtbank Gelderland, in haar eigen beroepszaak al haar procedurele en inhoudelijke beroepsgronden naar voren brengen.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de eerste algemene beroepsgrond is aangevoerd in de zaken met procedurenummers: 23/494, 23/495, 23/496, 23/506, 23/517, 23/519, 23/521, 23/523, 23/524, 23/526, 23/530, 23/532, 23/534, 23/536, 23/537, 23/540, 23/542, 23/543, 23/544, 23/546, 23/547, 23/549 tot en met 23/567 en 23/570.

Volgens de minister is de vermelding van alle in een gebied aanwezige habitattypen en soorten op het SGF een verplichting die volgt uit het ‘Uitvoeringsbesluit van de Commissie van 11 juli 2011 betreffende een gebiedsinformatieformulier voor Natura 2000-gebieden (2011/484/EU)’(Uitvoeringsbesluit). De SGF moet actueel worden gehouden. Eind 2017 was volgens de minister voldoende duidelijk welke habitattypen en soorten toegevoegd en verwijderd moesten worden en dat is verwerkt in de SGF’s van de betrokken gebieden. Volgens de minister verplicht de registratie van een habitattype of soort bij de Europese Commissie niet zonder meer tot toevoeging van het habitattype of de soort. De inspraakmogelijkheid op het ontwerpbesluit biedt voldoende gelegenheid voor doeltreffende inspraak. Deze is volgens de minister ook zinvol geweest, omdat de inspraak soms heeft geleid tot het alsnog schrappen van een voorgenomen toevoeging.

De rechtbank is van oordeel dat de minister in 2017 niet was gehouden om inspraak te bieden bij de registratie van de habitattypen en soorten bij de Europese Commissie en dat de minister bij de vaststelling van het Wijzigingsbesluit voldoende inspraakmogelijkheden heeft geboden.

De minister is op grond van artikel 4, eerste lid, van de Hrl verplicht om bij de Europese Commissie een lijst van gebieden voor te stellen door middel van het invullen van het SGF10, waarop staat aangegeven welke habitattypen en soorten in die gebieden voorkomen. Op basis van de door lidstaten ingevulde SGF stelt de Europese Commissie – op grond van het tweede en derde lid – een lijst van gebieden van communautair belang vast.11 Dit heeft gelet op artikel 4, vijfde lid, van de Hrl inderdaad, zoals eisers hebben betoogd, tot gevolg dat het gebied wordt beschermd op basis van artikel 6, tweede tot en met vierde lid, van de Hrl. Wanneer een gebied van communautair belang is verklaard, wijst de betrokken lidstaat dat gebied door middel van een ‘aanwijzingsbesluit’ zo spoedig mogelijk (uiterlijk binnen zes jaar) aan als Natura 2000-gebied.12 In Nederland zijn verschillende gebieden als zodanig aangewezen. Uit diezelfde bepaling uit de Hrl leidt de rechtbank af dat lidstaten ook verplicht zijn om het SGF actueel te houden. In artikel 4, eerste lid, van de Hrl staat namelijk: “Indien nodig stellen lidstaten aanpassingen van die lijst voor.” In 2017 heeft de minister een voorstel gedaan tot aanpassing van de lijst, door verschillende habitattypen en soorten ten aanzien van verschillende Natura 2000-gebieden in Nederland toe te voegen op het SGF. Op het moment van die registratie is geen inspraakmogelijkheid geboden. Vervolgens heeft de minister de aanwijzingsbesluiten van die Natura 2000-gebieden in 2022 gewijzigd door middel van het Wijzigingsbesluit.13 Voorafgaand aan die wijziging is wel een inspraakmogelijkheid geboden. Op 9 maart 2018 heeft de minister een ontwerp-Wijzigingsbesluit ter inzage gelegd en zijn belanghebbenden in staat gesteld om daar een zienswijze over naar voren te brengen.14

Uit de algemene beginselen van het Unierecht – namelijk het recht om te worden gehoord en de eerbiediging van de rechten van de verdediging – kan worden afgeleid dat personen wiens belangen worden geraakt door een besluit dat binnen de werkingssfeer van het Unierecht valt, in staat moeten worden gesteld om hun standpunt daarover kenbaar te maken.15 In artikel 6, vierde lid, van het Verdrag van Aarhus is daarnaast bepaald dat elke Partij voorziet in vroegtijdige inspraak, wanneer alle opties open zijn en doeltreffende inspraak kan plaatsvinden.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de tweede algemene beroepsgrond is aangevoerd in de zaken met procedurenummers: 23/494, 23/495, 23/496, 23/506, 23/517, 23/519, 23/521, 23/523, 23/524, 23/526, 23/530, 23/532, 23/534, 23/23/536, 23/537, 23/540, 23/542, 23/544, 23/546, 23/547, 23/549, 23/550 en 23/565.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat in het Wijzigingsbesluit ten onrechte met terugwerkende kracht habitattypen en soorten worden toegevoegd. Zij vrezen dat de wijzigingen ten aanzien van de Natura 2000-gebieden doorwerken naar besluiten die zijn genomen voor het Wijzigingsbesluit.

De rechtbank is van oordeel dat de toegevoegde habitattypen en soorten niet met terugwerkende kracht zijn aangewezen. In dit verband wijst de minister er in het verweerschrift terecht op dat de correcties door middel van het Wijzigingsbesluit in de aanwijzingsbesluiten zijn aangebracht en dat die pas gelden vanaf de inwerkingtreding van het Wijzigingsbesluit. De instandhoudingsdoelstellingen voor de toegevoegde typen en soorten respectievelijk de wijziging van de instandhoudingsdoelstellingen gelden pas vanaf de inwerkingtreding van het Wijzigingsbesluit. Het Wijzigingsbesluit heeft geen gevolgen voor reeds verleende natuurvergunningen op grond van artikel 2.7, tweede lid, van de Wnb.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de derde algemene beroepsgrond is aangevoerd in de zaken met procedurenummers: 23/494, 23/506, 23/517, 23/519, 23/521, 23/523, 23/524, 23/526, 23/530, 23/532, 23/534, 23/536, 23/537, 23/540, 23/542, 23/543, 23/544, 23/546, 23/547, 23/549 tot en met 23/568, 23/570 en 23/572.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat de minister in strijd met de artikelen 3:11 en 3:44, eerste lid, onder a, van de Awb en de in het Verdrag van Aarhus neergelegde waarborgen voor doeltreffende inspraak heeft gehandeld. De minister heeft samen met het ontwerpbesluit en het definitieve besluit, niet alle daarop betrekking hebbende relevante stukken ter inzage gelegd die nodig zijn voor de beoordeling van het ontwerpbesluit en definitieve besluit. Meer specifiek heeft de minister verzuimd om de habitattypenkaarten en het documentatiemateriaal waarop de kaarten zijn gebaseerd ter inzage te leggen. Volgens eisers wordt het hen onmogelijk gemaakt om te procederen tegen het Wijzigingsbesluit en is sprake van een ongelijke strijd. Door dit verzuim is het voor eisers onduidelijk waar de toegevoegde habitattypen in het gebied voorkomen en kan dat niet worden gecontroleerd of gemotiveerd worden betwist door eisers. Daarnaast kunnen de gevolgen van de toevoeging van habitattypen op bedrijfsniveau niet worden vastgesteld.

De minister heeft ervoor gekozen om niet zelfstandig alle habitattypenkaarten en onderliggend documentatiemateriaal ter inzage te leggen. De minister is van mening dat in het Wijzigingsbesluit duidelijk staat vermeld wat de gebruikte bronnen zijn. De habitattypenkaarten worden niet door de minister, maar door betrokken provincies en ministeries opgesteld, gevalideerd en vastgesteld. Slechts een deel van de provincies publiceert de habitattypenkaarten en het documentatiemateriaal op internet. Ter zitting heeft de minister daaraan toegevoegd dat de habitattypenkaarten GIS-bestanden bevatten.19 Het zijn digitale bestanden waaraan een database met vegetatiekarteringen ten grondslag ligt met in coderingen opgenomen onderliggende onderbouwingen (bijv. waarnemingen van het habitattype). Het geheel is te omvangrijk om ter inzage te leggen. De minister heeft ervoor gekozen om bij de bekendmaking te wijzen op de mogelijkheid tot het opvragen van achtergrond-documenten bij het klantcontactcentrum van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Daar is volgens de minister door meerdere personen gebruik van gemaakt. Deze personen hebben kaarten met de locaties van de toegevoegde habitattypen ontvangen.

In overeenstemming met artikel 2.1, zevende lid, van de Wnb heeft de minister het Wijzigingsbesluit voorbereid met toepassing van de uniforme openbare voorbereidings-procedure uit afdeling 3.4 van de Awb. Op grond van artikel 3:11, eerste lid, van de Awb legt het bestuursorgaan het ontwerp van het te nemen besluit, met de daarop betrekking hebbende stukken die redelijkerwijs nodig zijn voor een beoordeling van het ontwerp, ter inzage. Dezelfde verplichting geldt op basis van artikel 3:44, eerste lid, onder a, van de Awb bij de mededeling van het definitieve besluit. Artikel 3:11 van de Awb is een uitwerking van de actieve openbaarmakingsplicht: een bestuursorgaan moet uit eigen beweging informatie verstrekken.20 Doel van de terinzagelegging is onder andere dat betrokkenen de gegevens waarop het (ontwerp)besluit is gebaseerd kunnen controleren en de keuzes die in het besluit worden gemaakt kunnen beoordelen en afwegen of zij daartegen willen opkomen. De aan het besluit ten grondslag liggende gegevens moeten daarom volledig, tijdig en uit eigen beweging op een passende wijze openbaar worden gemaakt.21

Gelet op het voorgaande heeft de minister dus in strijd met de Awb en het Verdrag van Aarhus nagelaten afdrukken van de habitattypenkaarten ter inzage te leggen op het moment van publicatie van het ontwerp van het Wijzigingsbesluit en het Wijzigingsbesluit zelf. De rechtbank ziet aanleiding om dit gebrek in de totstandkoming van het Wijzigingsbesluit te passeren met toepassing van artikel 6:22 van de Awb. De minister heeft immers in beroep alsnog afdrukken van de habitattypenkaarten op een internetpagina over het Wijzigingsbesluit gepubliceerd. Op die internetpagina staan onder ‘5. Kaarten habitattypen’ als pdf-bestanden overzichtskaarten en typenkaarten opgenomen ten aanzien van alle Natura 2000-gebieden waar habitattypen aan zijn toegevoegd. De rechtbank is niet gebleken dat de belanghebbenden zijn benadeeld door de late terbeschikkingstelling van de kaarten. Eisers hebben immers in beroep de gelegenheid gehad om kennis te nemen van de kaarten en daarop te reageren. Uit de kaarten konden zij de locatie van de toegevoegde habitattypen in de Natura 2000-gebieden op de peildatum afleiden en de gevolgen voor hun bedrijf meer concreet vaststellen. Indien gewenst hadden eisers (nader) ecologisch onderzoek kunnen laten verrichten. Eisers hadden hun beroepsgronden naar aanleiding daarvan (op zitting) kunnen aanvullen, zoals ook door twee gemachtigden is gedaan. In dit verband vindt de rechtbank het ook relevant dat eisers geen gebruik hebben gemaakt van de mogelijkheid om in de uitgebreide openbare voorbereidingsprocedure het ontbreken van de door hen verlangde informatie aan de orde te stellen. Verder is niet aannemelijk dat andere belanghebbenden dan eisers door het niet ter inzage gelegd zijn van de habitattypekaarten zijn benadeeld, omdat in de publicaties in de Staatscourant23 van zowel het ontwerp-Wijzigingsbesluit op 5 maart 2018 als het Wijzigingsbesluit op 25 november 2022 is vermeld dat er afdrukken opgevraagd kunnen worden bij de minister.24 Ten slotte is de rechtbank van oordeel dat niet is gebleken dat de minister de vormvoorschriften bewust heeft genegeerd. De minister dacht een passende en praktische wijze van openbaarmaking gekozen te hebben en heeft in beroep haar standpunt gedeeltelijk bijgesteld naar aanleiding van de beroepsgronden en de eerste uitspraken van de andere rechtbanken over de totstandkoming van het Wijzigingsbesluit. De rechtbank ziet daarom geen aanleiding om het Wijzigingsbesluit te vernietigen op deze formele grond.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de vierde algemene beroepsgrond is aangevoerd in de zaken met procedurenummers: 23/523, 23/532, 23/534, 23/543, 23/551 tot en met 23/564 en 23/570.

De rechtbank stelt voorop dat uit artikel 4, eerste lid, van de Hrl en uit artikel 2.1, zevende lid, van de Wnb volgt dat de minister bevoegd is om een eerder vastgesteld aanwijzingsbesluit te wijzigen. Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister terecht vastgesteld dat zij ook verplicht was tot het toevoegen van de habitattypen en soorten aan de Natura 2000-gebieden en het daarvoor formuleren van instandhoudingsdoelstellingen. Uit rechtspraak van de ABRvS en ingenomen standpunten door de Europese Commissie30 leidt de rechtbank af dat een lidstaat op grond van artikel 4, vierde lid, van de Hrl verplicht is om alle habitattypen en soorten die in een Natura 2000-gebied in meer dan verwaarloosbare mate voorkomen aan te wijzen dan wel toe te voegen en daarvoor instandhoudings-doelstellingen te formuleren. Uit diezelfde rechtspraak van de ABRvS leidt de rechtbank af dat dit ook geldt voor habitattypen of soorten die niet direct tot de selectie van de Natura 2000-gebieden hebben geleid, maar die wel in die gebieden voorkomen. In paragraaf 3.3. van het door eisers genoemde rapport van Witteveen+Bos wordt dit ook geconcludeerd en wordt daaraan toegevoegd dat dit uitgangspunt ook kan worden afgeleid uit artikel 6, eerste lid, van de Hrl. Die bepaling geeft aan dat de lidstaten voor de speciale beschermingszones de nodige instandhoudingsmaatregelen moeten treffen die beantwoorden aan de ecologische vereisten van de typen natuurlijke habitats van bijlage I en de soorten van bijlage II die in die gebieden voorkomen. Er wordt dus expliciet gevraagd om maatregelen te treffen om de instandhouding te waarborgen van de natuurwaarden die in dat gebied voorkomen en niet alleen van de soorten en habitattypen die aanleiding vormden voor de selectie van het gebied. Hieruit volgt redelijkerwijs dat voor al deze natuurwaarden ook instandhoudings-doelstellingen moeten worden vastgesteld. Die zijn immers nodig om te kunnen bepalen welke instandhoudingsmaatregelen dienen te worden genomen. Het door eisers aangehaalde Holohan-arrest31 – waarnaar ook in het rapport van Arcadis wordt verwezen – maakt dit naar het oordeel van de rechtbank niet anders. De essentie van punt 39 van dit arrest is dat in een voortoets of passende beoordeling óók rekening moet worden gehouden met ‘typische soorten’ als bedoeld in artikel 1, onder e, van de Hrl. Uit dit artikel kan worden opgemaakt dat de staat van instandhouding van een habitattype mede wordt bepaald door de aanwezigheid van voor dat habitattype kenmerkende, ‘typische soorten’. Voor ‘typische soorten’ hoeven op grond van de Hrl echter geen zelfstandige instandhoudingsdoelstellingen te worden geformuleerd. Hieruit kan naar het oordeel van de rechtbank daarom niet worden afgeleid dat alleen de habitattypen en soorten die de primaire aanleiding waren voor de selectie van een gebied moeten worden beschermd en de rest van de soorten en habitattypen die in meer dan verwaarloosbare mate voorkomen niet.

Eisers voeren aan dat de minister ten onrechte geen rekening heeft gehouden met en/of onderzoek heeft gedaan naar de economische, sociale en culturele gevolgen van het Wijzigingsbesluit. De toevoeging van habitattypen met een lage kritische depositiewaarde (KDW) heeft grote nadelige gevolgen voor de bestaande activiteiten, de ontwikkelings-mogelijkheden, de waarde en de financiering van de bedrijven van eisers. Daarmee heeft de minister volgens eisers in strijd gehandeld met artikel 2, derde lid, van de Hrl. Volgens enkele eisers is het Wijzigingsbesluit daarom ook in strijd met het evenredigheidsbeginsel. Zij stellen dat geen belangenafweging heeft plaatsgevonden tussen enerzijds het toevoegen van habitattypen en soorten en anderzijds het eigendomsrecht en de vrijheid om een economische activiteit uit te oefenen.

Volgens de minister blijkt uit jurisprudentie van het HvJ en de ABRvS dat geen mogelijkheid bestaat om de door eisers genoemde belangen mee te nemen bij het opnemen van habitattypen en soorten in aanwijzingsbesluiten. Alleen de ecologische criteria die voortvloeien uit de Hrl zijn bepalend voor het al dan niet beschermen van natuurwaarden. Wel bestaat een zekere beoordelingsmarge ten aanzien van het ambitieniveau van de instandhoudingsdoelstellingen, mits daarmee wordt voldaan aan de vereisten van artikel 6 van de Hrl en het bereiken van een landelijke gunstige staat van instandhouding niet wordt bemoeilijkt. Bij het ambitieniveau moeten dus ook andere dan ecologische belangen worden meegewogen. Dat is volgens de minister in het Wijzigingsbesluit gedaan door relatief vaak te kiezen voor het laagste ambitieniveau 'behoud'.

Naar het oordeel van de rechtbank blijkt uit jurisprudentie van het HvJ32 en de ABRvS33 dat uit artikel 4, eerste lid, van de Hrl kan worden afgeleid dat bij de aanwijzing van een gebied als Natura 2000-gebied (en dus ook de wijziging van een dergelijk aanwijzingsbesluit) uitsluitend overwegingen van ecologische aard betrokken mogen worden. Hierbij mag geen rekening worden gehouden met vereisten op economisch, sociaal of cultureel gebied en met regionale en lokale bijzonderheden zoals vermeld in artikel 2, derde lid, van de Hrl. De minister hoefde daarom geen onderzoek te doen naar de gevolgen van de toevoeging van habitattypen en soorten voor de door eisers genoemde belangen en de minister heeft die belangen ook terecht niet meegewogen in zijn beslissing om habitattypen en soorten toe te voegen.

In het Wijzigingsbesluit zijn echter niet alleen habitattypen en soorten toegevoegd, maar zijn ook instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd. Bij de vaststelling van het ambitieniveau van die instandhoudingsdoelstellingen (behoud, verbetering of uitbreiding) heeft de minister wel beoordelingsruimte en kan rekening worden gehouden met andere dan ecologische belangen. De rechtbank stelt voorop dat de minister bij de vaststelling van instandhoudingsdoelstellingen met het ambitieniveau ‘behoud’34 voldoende rekening heeft gehouden met de door eisers genoemde belangen, omdat dit het laagst mogelijke ambitieniveau is. Voor zover de minister instandhoudingsdoelstellingen heeft vastgesteld met een hoger ambitieniveau,35 ziet de rechtbank geen aanleiding om te oordelen dat de minister daarbij onvoldoende rekening heeft gehouden met de door eisers genoemde bedrijfsbelangen. Eisers hebben namelijk alleen gesteld, maar hebben op geen enkele wijze op bedrijfsniveau concreet inzichtelijk gemaakt dat hun bedrijfsbelangen als gevolg van het Wijzigingsbesluit onevenredig worden aangetast. Naar het oordeel van de rechtbank kan dit niet worden geweten aan het pas in beroep overleggen van de habitattypenkaarten, omdat eisers dit standpunt ook zonder die habitattypenkaarten met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (bijvoorbeeld met Aerius-berekeningen of een deskundigenadvies) hadden kunnen onderbouwen.

• -

  Beuken-Eikenbossen met hulst (H9120), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit;

• -

  Eiken-haagbeukenbossen (hogere zandgronden)(H9160A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit;

• -

  Oude-eikenbossen (H9190), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Hoogveenbossen (H91D0), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen36 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Kempenland-West: 23/551, 23/552, 23/553, 23/555 tot en met 23/564, 23/570 en 23/572.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS37 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar of verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Meer specifiek is aangevoerd dat onduidelijk is wat de toename van habitattype H9120 veroorzaakt. Het is niet duidelijk of dit wordt veroorzaakt door zachte winters of door spreiding uit tuinen en parken.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaart – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het Wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaart pas in beroep is overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister de door de provincie Noord-Brabant in samenwerking met verschillende ecologen vastgestelde habitattypenkaart ten grondslag kunnen leggen aan het Wijzigingsbesluit. Op een habitattypenkaart is te zien waar een habitattype voorkomt in een bepaald gebied. De habitattypenkaart is gebaseerd op vegetatiekaarten die zijn vastgesteld door onafhankelijke ecologisch deskundigen die hebben onderzocht welke habitattypen op de peildatum in het gebied voorkwamen. Via een landelijk vastgestelde methode zijn die vegetatiekaarten verwerkt tot een habitattypenkaart. Ook in jurisprudentie van de ABRvS38 wordt bevestigd dat uitgegaan mag worden van die habitattypenkaarten bij beantwoording van de vraag of een habitattype in een gebied voorkomt. De rechtbank leidt uit die uitspraken af dat de habitattypenkaarten op zichzelf voldoende zijn en dat niet inzichtelijk hoeft te worden gemaakt op welk ecologisch onderzoek die kaarten zijn gebaseerd, zoals eisers stellen. Dat de minister in eerste instantie een onjuiste habitattypenkaart heeft verstrekt, maakt niet dat niet uitgegaan kan worden van de meest recent overgelegde habitattypenkaart. De minister heeft op zitting voldoende toegelicht dat de eerder overgelegde habitattypenkaart betrekking had op zoekgebieden waar nader onderzoek naar moest worden verricht. Uit de door de minister overgelegde habitattypenkaart van het Natura 2000-gebied blijkt dat de toegevoegde habitattypen op de peildatum in meer dan verwaarloosbare mate in het gebied aanwezig waren. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (bijvoorbeeld met ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. De minister heeft gelet op jurisprudentie van de ABRvS39 redelijkerwijs kunnen aanhouden dat sprake is van ‘in meer dan verwaarloosbare mate’, wanneer meer dan 1 are (100 m2) van het habitattype dan wel 10 are (1000 m2) voor habitattypen van bossen in het gebied aanwezig is. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H9120 op vijftien locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 13,95 ha (139.500 m2 en 1.395 are) bedroegen;

• -

  habitattype H9160A op twee locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,72 ha (17.200 m2 en 172 are) bedroegen;

• -

  habitattype H9190 op drie locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,46 ha (14.600 m2 en 146 are) bedroegen;

• -

  habitattype H91D0 op achtentwintig locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 12,87 ha (128.700 m2 en 1.287 are) bedroegen.

Dat de relatieve bijdragen van deze habitattypen in het Wijzigingsbesluit zijn beoordeeld op ‘C’ (gering), betekent niet dat die habitattypen niet in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum. De ‘relatieve bijdrage van een habitattype’ wordt op de website natura2000.nl gedefinieerd als: “de bijdrage van een Natura 2000-gebied aan de landelijke instandhoudingsdoelstelling voor een habitattype”. Dat de relatieve bijdrage van deze habitattypen aan de landelijke instandhoudingsdoelstelling gering is, neemt niet weg dat de oppervlakte in het Natura 2000-gebied wél groter is dan 1 of 10 are en dat de habitattypen daarom redelijkerwijs in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum. De minister heeft daarnaast in het verweerschrift voldoende toegelicht dat een habitattype uitsluitend op een habitattypenkaart is vermeld, wanneer deze voldoet aan een minimaal niveau van kwaliteit. Locaties met een te geringe kwaliteit worden niet als habitattype gekarteerd en dienen dus ook niet als basis voor aanwijzingsbesluiten.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 23 mei 2013 is Langstraat aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 76 van het Wijzigingsbesluit heeft de minister de volgende habitattypen toegevoegd aan dat natuurgebied:

• -

  Zwakgebufferde vennen (H3130), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden (H3150), met als instandhoudings-doelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Vochtige heiden (hogere zandgronden)(H4010A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Ruigten en zomen (moerasspirea)(H6430A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150) met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen40 de eerste, tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Langstraat: 23/495, 23/497, 23/549, 23/551 tot en met 23/559, 23/561, 23/562, 23/563, 23/564 en 23/572.

Eisers hebben aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen niet noodzakelijk is voor de natuurwaarden. De toevoeging van habitattype H3130 levert voor de natuurdoelen geen meerwaarde op, omdat de zeer lage KDW van dat habitattype op lange termijn niet haalbaar is. Naar het oordeel van de rechtbank kan deze beroepsgrond niet slagen, omdat de minister verplicht is om een habitattype toe te voegen, wanneer deze in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig is in een Natura 2000-gebied. In rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat die verplichting bestaat en hierna zal de rechtbank vaststellen dat de minister voldoende heeft gemotiveerd dat dit habitattype in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in het gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Gelet op de instandhoudingsdoelstelling zal de Nederlandse overheid maatregelen moeten treffen om dit habitattype – ongeacht de lage KDW – in stand te houden.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS41 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is. Ter zitting hebben eisers 2 daaraan toegevoegd dat de habitattypen in het verleden door menselijk ingrijpen zijn ontstaan en dat uit een veldcheck door mensen uit de omgeving is gebleken dat het de vraag is of habitattype H3130 in het gebied voorkomt.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaarten (twee typenkaarten) – voldoende aannemelijk gemaakt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 23 mei 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het Wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat de habitattypenkaarten pas in beroep zijn overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Ten aanzien van de habitattypenkaarten van dit Natura 2000-gebied kan daaraan toegevoegd worden dat de vegetatiekaarten in 2008 en 2009 zijn vastgesteld door [naam 5] en Groot Ecologisch Onderzoeks- en Adviesbureau en dat in 2017 nog een veldcheck heeft plaatsgevonden door Bureau Natuurbalans. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. Dat die habitattypen in het verleden door menselijk ingrijpen zijn ontstaan doet niets af aan de verplichting tot het aanwijzen van die habitattypen, wanneer zij in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig zijn in een gebied. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaarten blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaarten volgt dat:

• -

  habitattype H3130 op negen locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 0,44 ha (4.400 m2 en 44 are) bedroegen;

• -

  habitattype H3150 op één locatie binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlakte 0,29 ha (2.900 m2 en 29 are) bedroegen;

• -

  habitattype H4010A op vijftien locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,83 ha (18.300 m2 en 183 are) bedroegen;

• -

  habitattype H6430A op drie locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 0,05 ha (500 m2 en 5 are) bedroegen;

• -

  habitattype H7150 op vijftien locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,27 ha (12.700 m2 en 127 are) bedroegen.

Derde gebiedsspecifieke grond: gevolgen voor de bedrijfsvoering

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

- Beuken-eikenbossen met hulst (H9120), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Hoogveenbossen (H91D0), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Gevlekte witneuslibel (Leucorrhinia pectoralis)(H1042), met als instandhoudingsdoelstelling: uitbreiding omvang en verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie;

• -

  Rivierdonderpad (Cottus gobio)(H1163), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen en soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS43 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype of soort toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van soorten is in het Wijzigingsbesluit verwezen naar een rapport van de Vlinderstichting, maar uit dat onderzoek blijkt niet ten aanzien van alle relevante soorten of die aanwezig waren ten tijde van de aanwijzing. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is. Meer specifiek is aangevoerd dat onduidelijk is wat de toename van habitattype H9120 veroorzaakt. Het is niet duidelijk of dit wordt veroorzaakt door zachte winters of door spreiding uit tuinen en parken. Verder is meer specifiek aangevoerd dat uit de onderliggende documenten blijkt dat voor het toevoegen van de soorten H1042 en H1163 gebruik is gemaakt van waarnemingen tussen 2006 en 2016. Indien het de bedoeling is dat met dit Wijzigingsbesluit wordt gecorrigeerd wat bij de aanmelding bij de Europese Commissie (in 2003) niet goed is gegaan, dan had gebruik moeten worden gemaakt van rapporten met habitatsoorten rond 2000 tot en met 2003 en niet van rapporten van recentere data.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaart (een typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen H9120 en H91D0 in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaart pas in beroep zijn overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H9120 op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 8,61 ha (86.100 m2 en 861 are) bedroegen;

• -

  habitattype H91D0 op één locatie binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlakte 3,66 ha (36.600 m2 en 366 are) bedroeg.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door te verwijzen naar het rapport van de Vlinderstichting – aannemelijk gemaakt dat de soorten H1042 en H1163 in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de soorten door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Het onderzoek is verricht door (ecologen van) de Vlinderstichting en is gebaseerd op waarnemingen uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF), een Quickscan in 2017, literatuur en ecologische interpretaties van soortenexperts. De rechtbank acht de Vlinderstichting deskundig op het gebied van soorten. In hetgeen eisers hebben aangevoerd ziet de rechtbank geen aanleiding voor het oordeel dat het rapport naar inhoud of wijze van totstandkoming zodanige gebreken vertoont, dat de minister dit niet – of niet zonder meer – aan het bestreden besluit ten grondslag had mogen leggen. In het onderzoek heeft de Vlinderstichting onderzocht welke soorten in welke Natura 2000-gebieden met een bestendige populatie (in meer dan verwaarloosbare mate) voorkwamen op de peildata van die gebieden. Van een bestendige populatie is volgens de onderzoekers sprake, wanneer aan de volgende vijf criteria werd voldaan op de peildatum. Voor bestendig gebruik is noodzakelijk dat de soort gebruik (1) maakt van het gebied in de vorm van voortplanten, opgroeien van larven/juvenielen, seizoenstrek, overwinteren, foerageren, rusten en slapen. Dat gebruik dient bestendig (2) te zijn, doordat jaarlijks van dat gebied gebruik wordt gemaakt. Daarnaast is noodzakelijk dat een geschikt leefgebied aanwezig is (3), maar wordt een dergelijke geschiktheid aanwezig geacht wanneer bestendigheid wordt vastgesteld. Daarnaast dient sprake te zijn van een zekere populatieomvang (4) van minimaal 20 zoogdieren (8 bij bever, bruinvis, gewone zeehond en grijze zeehond), 100 amfibieën, 20 vissen, 100 kevers, vlinders, libellen en weekdieren en 50 vaatplanten en mossen. Verder mag volgens de Vlinderstichting geen sprake zijn van ‘toevallig gebruik’ (5).

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen en soorten grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 25 april 2013 zijn Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 77 van het Wijzigingsbesluit heeft de minister de volgende habitattypen toegevoegd aan dat natuurgebied:

• -

  Droge Heiden (H4030), met als instandhoudingsdoelstelling: uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit;

• -

  Beuken-eikenbossen met hulst (H9120), met als instandhoudingdoelstelling: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit.

In het Wijzigingsbesluit zijn geen soorten toegevoegd aan het Natura 2000-gebied. Voor zover eisers gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd over het toevoegen van soorten vallen deze gronden buiten de omvang van dit geding.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen44 de eerste, tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen: 23/495, 23/549, 23/551 tot en met 23/564, 23/567 en 23/570.

Eisers hebben aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen niet noodzakelijk is voor de natuurwaarden. De toevoeging van habitattype H4030 gaat ten koste van andere natuurtypen. Als gevolg van die uitbreiding moeten bomen worden gekapt en moet vergrassing worden tegengegaan. Naar het oordeel van de rechtbank kan deze beroepsgrond niet slagen, omdat de minister verplicht is om een habitattype toe te voegen wanneer deze in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig is in een Natura 2000-gebied. In rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat die verplichting bestaat en hierna zal de rechtbank vaststellen dat de minister voldoende heeft gemotiveerd dat dit habitattype in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in het gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit het Wijzigingsbesluit blijkt ook niet dat beschermingswaardige bomen moeten worden gekapt of beschermingswaardige vergrassing zal moeten worden tegengegaan om dit habitattype in stand te houden.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS45 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is. Meer specifiek is aangevoerd dat onduidelijk is wat de toename van habitattype H9120 veroorzaakt. Het is niet duidelijk of dit wordt veroorzaakt door zachte winters of door spreiding uit tuinen en parken. Na de zitting van 18 januari 2024 heeft eiser 44 een rapport (Oude Boskernen in De Brand) van Ecologisch Adviesbureau Maes Utrecht van april 2010 overgelegd. In dat rapport concludeert het adviesbureau volgens eisers dat het toevoegen van habitattype H9120 een ongewenste ontwikkeling is. In een nadere reactie van 15 februari 2024 heeft eiser 44 daaraan toegevoegd dat een bron uit 2017 (Natuurbalans-2017b) ten grondslag is gelegd aan de habitattypenkaart ten aanzien van habitattype H9120. Naar het oordeel van eiser 44 kan uit dat stuk niet worden afgeleid dat het habitattype op de peildatum in het gebied aanwezig was. Voor zover eiser 44 in die nadere reactie en dus ná alle zittingen in deze zaken nieuwe gronden heeft aangevoerd, heeft de rechtbank die niet meegenomen vanwege strijd met de goede procesorde.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaarten (een overzichtskaart en typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaarten pas in beroep zijn overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Ten aanzien van de habitattypenkaarten van dit Natura 2000-gebied kan daaraan toegevoegd worden dat de vegetatiekaarten in 2008 en 2004/2011 zijn vastgesteld door Ecologisch Adviesbureau Cools en dat in 2017 nog een veldcheck heeft plaatsgevonden door Bureau Natuurbalans. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. De rechtbank acht het door eiser 44 overgelegde rapport niet relevant, omdat dat rapport drie jaar vóór de peildatum is opgesteld. De rechtbank acht niet aannemelijk dat uit dat rapport kan worden afgeleid of een habitattype in de toekomst (op de peildatum) aanwezig was in het gebied. Ongeacht het antwoord op de vraag of de ontwikkeling van het habitattype in het gebied een gewenste ecologische ontwikkeling is, blijkt uit de habitattypenkaarten dat het habitattype op de peildatum in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was en bestond voor de minister een verplichting om dit habitattype aan te wijzen. De rechtbank acht wel aannemelijk dat uit een veldcheck uit 2017 zou kunnen worden afgeleid of een habitattype in het verleden (op de peildatum) aanwezig was in het gebied. Dat kan immers redelijkerwijs worden afgeleid uit hetgeen tijdens de veldcheck in het gebied is aangetroffen. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaarten blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H4030 op twee locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de totale oppervlakte 4,72 ha (47.200 m2 en 472 are) bedroeg;

• -

  habitattype H9120 op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlakte van deze locaties 156,34 ha (1.563.400 m2 en 15.634 are) bedroeg;

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 25 april 2013 is Regte Heide & Riels Laag aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 80 van het Wijzigingsbesluit heeft de minister de volgende habitattypen toegevoegd aan dat natuurgebied:

• -

  Blauwgraslanden (H6410), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Overgangs- en trilvenen (trilvenen)(H7140A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

In het Wijzigingsbesluit zijn geen soorten toegevoegd aan het Natura 2000-gebied. Voor zover eisers gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd over het toevoegen van soorten vallen deze gronden buiten de omvang van dit geding.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen46 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Regte Heide & Riels Laag: 23/496, 23/536, 23/551 tot en met 23/564 en 23/570.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS47 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is. In een aanvulling van zijn beroepschrift van 4 januari 2024 heeft eiser 3 aangevoerd dat de habitattypen van nature niet voorkomen in het gebied. Het kunstmatig ven in het natuurgebied is ontstaan doordat er een stuw is geplaatst in de Oude Leije. Eiser 3 vreest dat die stuw omlaag wordt gezet of zal worden verwijderd door ontgrondingswerkzaamheden van Brabants Landschap en dat het ven en de habitattypen dan zullen verdwijnen. Daarnaast blijkt uit pagina 80 van de “Natuurdoelanalyse Regte Heide & Riels Laag” van 27 februari 2023, dat is opgesteld in opdracht van de Provincie Noord-Brabant, dat er geen typische soorten van habitattype H7140A in het gebied voorkomen.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaart (één typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaart pas in beroep is overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld Ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. Dat de minister in eerste instantie een onjuiste habitattypenkaart heeft verstrekt, maakt niet dat niet uitgegaan kan worden van de meest recent overgelegde habitattypenkaart. De minister heeft op zitting voldoende toegelicht dat de eerder overgelegde habitattypenkaart betrekking had op zoekgebieden waar nader onderzoek naar moest worden verricht. In een reactie van 25 januari 2024 heeft de minister toegelicht dat voor de verplichting tot aanwijzing van habitattype H7140A niet relevant is dat voor dat habitattype typische soorten voorkomen in het gebied, zoals eiser 3 stelt. De aanwezigheid van typische soorten is een kwaliteitskenmerk, maar is geen onderdeel van de definitie van het habitattype op basis waarvan het voorkomen van het habitattype wordt bepaald. De rechtbank leest daarnaast in de door eiser 3 aangehaalde natuurdoelanalyse dat daar wordt bevestigd dat het habitattype in het Natura 2000-gebied aanwezig is. Gelet op de instandhoudingsdoelstelling van dit habitattype en de verplichting uit de Hrl om habitattypen te beschermen acht de rechtbank ook niet aannemelijk dat het zal verdwijnen uit het gebied. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. In die rechtsoverweging is ook toegelicht waarom een geringe relatieve bijdrage en de door eisers gestelde verminderde kwaliteit die conclusie niet anders maakt. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H6140 op drie locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 0,43 ha (4.300 m2 en 43 are) bedroegen;

• -

  habitattype H7140A op twee locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 0,06 ha (600 m2 en 6 are) bedroegen.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 23 mei 2013 is Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 78 van het Wijzigingsbesluit heeft de minister de volgende habitattypen en soorten toegevoegd aan dat natuurgebied:

• -

  Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden (H3150), met als instandhoudings-doelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

• -

  Heischrale graslanden (H6230), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

• -

  Bittervoorn (Rhodeus amarus)(H1134), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

• -

  Kamsalamander (Triturus cristatus)(H1166), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen48 de eerste, tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek: 23/495, 23/551 tot en met 23/564, 23/570 en 23/572.

Eisers hebben aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen niet noodzakelijk is voor de natuurwaarden. De toevoeging van de habitattypen levert voor de natuurdoelen volgens eisers geen meerwaarde op, omdat de zeer lage KDW van dat habitattype op lange termijn niet haalbaar is. Naar het oordeel van de rechtbank kan deze beroepsgrond niet slagen, omdat de minister verplicht is om een habitattype toe te voegen, wanneer deze in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig is in een Natura 2000-gebied. In rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat die verplichting bestaat en hierna zal de rechtbank vaststellen dat de minister voldoende heeft gemotiveerd dat de habitattypen en soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Gelet op de instandhoudingsdoelstelling zal de Nederlandse overheid maatregelen moeten treffen om dit habitattype – ongeacht de lage KDW – in stand te houden.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen en soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS49 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype of soort toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van soorten is in het Wijzigingsbesluit verwezen naar een rapport van de Vlinderstichting, maar uit dat onderzoek blijkt niet ten aanzien van alle relevante soorten of die aanwezig waren ten tijde van de aanwijzing. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is. Meer specifiek is aangevoerd dat onduidelijk is wat de toename van habitattype H9120 veroorzaakt. Het is niet duidelijk of dit wordt veroorzaakt door zachte winters of door spreiding uit tuinen en parken. Verder is meer specifiek aangevoerd dat uit de onderliggende documenten blijkt dat de soort H1134 pas in 2006 en soort H1166 pas in 2005 is waargenomen. Indien het de bedoeling is dat met dit Wijzigingsbesluit wordt gecorrigeerd wat bij aanmelding bij de Europese Commissie (in 2003) niet goed is gegaan, dan had gebruik moeten worden gemaakt van rapporten met habitatsoorten rond 2000 tot en met 2003 en niet van rapporten van recentere data.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaart (een typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen H3150 en H6230 in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 23 mei 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaart pas in beroep is overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H3150 op één locatie binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlakte 0,13 ha (1.300 m2 en 13 are) bedroeg;

• -

  habitattype H6230 op drie locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,23 ha (12.300 m3 en 123 are) bedroegen.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door te verwijzen naar het rapport van de Vlinderstichting – aannemelijk gemaakt dat de soorten H1134 en H1166 in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom ook verplicht om de soorten door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. In rechtsoverweging 13.5 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister het rapport van de Vlinderstichting aan het Wijzigingsbesluit ten grondslag heeft mogen leggen. In diezelfde rechtsoverweging heeft de rechtbank vastgesteld aan welke vijf criteria de Vlinderstichting heeft getoetst om vast te stellen of een soort met een bestendige populatie (in meer dan verwaarloosbare mate) aanwezig was in het gebied op de peildatum.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen en soorten grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 4 juli 2013 is Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 82 van het Wijzigingsbesluit is de soort Kleine modderkruiper (Cobitis taenia)(H1149) aan het natuurgebied toegevoegd, met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eiser 44 (23/570) de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden heeft aangevoerd ten aanzien dit Natura 2000-gebied.

Eiser 44 heeft – kort samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de soort– in meer dan verwaarloosbare mate – aanwezig was in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit de onderliggende documenten blijkt dat voor het toevoegen van H1149 gebruik is gemaakt van waarnemingen tussen 2006 en 2016. Indien het de bedoeling is dat met dit Wijzigingsbesluit wordt gecorrigeerd wat bij aanmelding bij de Europese Commissie (in 2003) niet goed is gegaan, dan had gebruik moeten worden gemaakt van rapporten met habitatsoorten rond 2000 tot en met 2003 en niet van rapporten van recentere data.

Eiser 44 heeft – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de soort grote nadelige gevolgen heeft voor zijn agrarisch bedrijf. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eiser 44 de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond heeft aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 4 juli 2013 is de Biesbosch aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 67 van het Wijzigingsbesluit is de soort Platte Schijfhoren (H4056) aan het natuurgebied toegevoegd, met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

In het Wijzigingsbesluit zijn geen habitattypen toegevoegd aan het Natura 2000-gebied. Voor zover eisers gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd over het toevoegen van habitattypen vallen deze gronden buiten de omvang van dit geding.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen50 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied de Biesbosch: 23/530, 23/549, 23/553, 23/556, 23/559, 23/561, 23/562 en 23/564.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde soort in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS51 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een soort toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van soorten is in het Wijzigingsbesluit verwezen naar een rapport van de Vlinderstichting, maar uit dat onderzoek blijkt niet ten aanzien van alle relevante soorten of die aanwezig waren ten tijde van de aanwijzing.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door te verwijzen naar het rapport van de Vlinderstichting – aannemelijk gemaakt dat de soort in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 4 juli 2013. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de soort door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. In rechtsoverweging 13.5 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister het rapport van de Vlinderstichting aan het Wijzigingsbesluit ten grondslag heeft mogen leggen. In diezelfde rechtsoverweging heeft de rechtbank vastgesteld aan welke vijf criteria de Vlinderstichting heeft getoetst om vast te stellen of een soort met een bestendige populatie (in meer dan verwaarloosbare mate) aanwezig was in het gebied op de peildatum. Op pagina 109 van het rapport wordt door de Vlinderstichting geconcludeerd dat de Platte Schijfhoren met een bestendige populatie voorkwam in Natura 2000-gebied de Biesbosch op de peildatum. De platte schijfhoren is een klein slakje van ongeveer 0,5 centimeter breed. Het zoeken naar deze soort is een specialistisch werk en vooral afhankelijk van professionele waarnemers. Het ontbreken van waarnemingen betekent dus in veel gevallen niet dat de soort met zekerheid ontbreekt. Uit het rapport blijkt dat in de Biesbosch duurzame populaties zijn vastgesteld, die waarschijnlijk al langere tijd aanwezig waren. Er is gebruik gemaakt van waarnemingen uit 2000, 2010, 2011, 2012 en 2014 van in totaal enkele honderden exemplaren. De soort is weinig mobiel en de gevonden aantallen maken volgens de Vlinderstichting aannemelijk dat het om een standpopulatie gaat en dat de soort gebruik maakt van het gebied (1). Het gebied is ook geschikt als leefgebied (3) en er is sprake van een duurzame en dus bestendige populatie (4). In 2010 zijn meer dan 100 dieren tegelijk gevonden en in 2014 was dat aantal 88. De populatieomvang is dus volgens de Vlinderstichting voldoende groot (4). Van toevallig gebruik (5) is geen sprake omdat het gebied wordt gebruikt voor voortplanting.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de soorten grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 25 april 2013 is de Brabantse Wal aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 75 van het Wijzigingsbesluit zijn de volgende habitattypen toegevoegd aan het natuurgebied:

• -

  Pioniervegetaties met snavelbiezen (H7150), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Beuken-eikenbossen met hulst (H9120), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit.

In het Wijzigingsbesluit zijn geen soorten toegevoegd aan het Natura 2000-gebied. Voor zover eisers gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd over het toevoegen van soorten vallen deze gronden buiten de omvang van dit geding.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen52 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied de Brabantse Wal: 23/521, 23/532, 23/534, 23/543 en 23/546.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS53 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Meer specifiek is aangevoerd dat onduidelijk is wat de toename van habitattype H9120 veroorzaakt. Het is niet duidelijk of dit wordt veroorzaakt door zachte winters of door spreiding uit tuinen en parken.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaart (een typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 25 april 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaart pas in beroep is overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H7150 op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 1,37 ha (13.700 m2 en 137 are) bedroegen;

• -

  habitattype H9120 op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 7,64 ha (76.400 m2 en 764 are) bedroegen.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 4 juli 2013 is Hollands Diep aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 66 van het Wijzigingsbesluit zijn de volgende soorten toegevoegd aan het natuurgebied:

• -

  Bittervoorn (H1134), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie;

• -

  Grote modderkruiper (H1145), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie;

• -

  Kleine modderkruiper (H1149), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

In het Wijzigingsbesluit zijn geen habitattypen toegevoegd aan het Natura 2000-gebied. Voor zover eisers gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd over het toevoegen van habitattypen vallen deze gronden buiten de omvang van dit geding.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS55 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een soort toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van soorten is in het Wijzigingsbesluit verwezen naar een rapport van de Vlinderstichting, maar uit dat onderzoek blijkt niet ten aanzien van alle relevante soorten of die aanwezig waren ten tijde van de aanwijzing.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door te verwijzen naar het rapport van de Vlinderstichting – aannemelijk gemaakt dat de soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 4 juli 2013. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de soort door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. In rechtsoverweging 13.5 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister het rapport van de Vlinderstichting aan het Wijzigingsbesluit ten grondslag heeft mogen leggen. In diezelfde rechtsoverweging heeft de rechtbank vastgesteld aan welke vijf criteria de Vlinderstichting heeft getoetst om vast te stellen of een soort met een bestendige populatie (in meer dan verwaarloosbare mate) aanwezig was in het gebied op de peildatum.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de soorten grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 23 mei 2013 is Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 47 van het Wijzigingsbesluit zijn de volgende habittypen en soort aan het natuurgebied toegevoegd:

• -

  Ruigten en zomen (moerasspirea)(H6430A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Vochtige alluviale bossen (beekbegeleidende bossen)(H91E0C), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Bever (H1337), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen56 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem: 23/506, 23/526, 23/534, 23/540, 23/549, 23/555, 23/557, 23/558, 23/559, 23/561, 23/564 en 23/565.

Eisers hebben – samengevat – aangevoerd dat de minister onvoldoende heeft aangetoond dat de toegevoegde habitattypen en soorten in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van het aanwijzingsbesluit. Uit een uitspraak van de ABRvS57 volgt dat dit onmiskenbaar uit deskundigenonderzoek moet blijken om een habitattype of soort toe te kunnen voegen. Voor de aanwezigheid van soorten is in het Wijzigingsbesluit verwezen naar een rapport van de Vlinderstichting, maar uit dat onderzoek blijkt niet ten aanzien van alle relevante soorten of die aanwezig waren ten tijde van de aanwijzing. Voor de aanwezigheid van habitattypen wordt slechts verwezen naar (vereenvoudigde) habitattypenkaarten en wordt die aanwezigheid niet onderbouwd met deskundigenonderzoeken. De onderliggende documentatie is gelet daarop niet raadpleegbaar en verifieerbaar. De minister heeft ook ten onrechte vastgesteld dat bepaalde in oppervlakte en kwaliteit verwaarloosbare habitattypen aangemerkt kunnen worden als zijnde aanwezig in meer dan verwaarloosbare mate. Dit blijkt ook uit de waardering, waarbij de relatieve oppervlakte en de staat van instandhouding in vrijwel alle gevallen een C-score (tussen de 0 en 2%) heeft gekregen. Daarnaast blijkt uit het Wijzigingsbesluit dat driekwart van de habitattypen van verminderde kwaliteit is.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door in beroep te verwijzen naar de overgelegde habitattypenkaarten (een typenkaart) – aannemelijk gemaakt dat de habitattypen H6430A en H91E0C in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing: 23 mei 2013. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de habitattypen door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. Dat die habitattypenkaarten pas in beroep zijn overgelegd is een gebrek dat de rechtbank passeert met toepassing van artikel 6:22 van de Awb (zie rechtsoverweging 8.6). In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister de habitattypenkaarten aan de toevoeging van de habitattypen ten grondslag heeft kunnen leggen. Eisers hebben alleen gesteld, maar hebben niet met objectieve en verifieerbare bewijsstukken (zoals bijvoorbeeld ecologisch onderzoek) onderbouwd dat de habitattypen niet in het gebied aanwezig waren op de peildatum. In rechtsoverweging 11.5 heeft de rechtbank daarnaast overwogen dat de minister ervan uit heeft mogen gaan dat een habitattype met een omvang van meer dan 1 are (of 10 are bij bossen) in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in een Natura 2000-gebied op de peildatum. Uit de overgelegde habitattypenkaart blijkt dat de habitattypen in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig waren op de peildatum, omdat uit de kaart volgt dat:

• -

  habitattype H6430A op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 3,52 ha (35.200 m2 en 352 are) bedroegen;

• -

  habitattype H91E0C op verschillende locaties binnen het natuurgebied aanwezig was op de peildatum en dat de oppervlaktes 5,85 ha (38.500 m2 en 385 are) bedroegen.

Naar het oordeel van de rechtbank heeft de minister – door te verwijzen naar het rapport van de Vlinderstichting – aannemelijk gemaakt dat de soort H1337 in meer dan verwaarloosbare mate aanwezig was in het Natura 2000-gebied op het moment van aanwijzing. Gelet op rechtsoverweging 9.4 van deze uitspraak was de minister daarom verplicht om de soort door middel van het wijzigingsbesluit toe te voegen. De rechtbank ziet geen aanleiding voor het oordeel dat de minister het moment van aanmelding bij de Europese Commissie als peildatum had moeten hanteren. Het gaat immers om een correctie van het aanwijzingsbesluit, zodat de toestand op de datum van aanwijzing bepalend is. In rechtsoverweging 13.5 van deze uitspraak heeft de rechtbank overwogen dat en waarom de minister het rapport van de Vlinderstichting aan het Wijzigingsbesluit ten grondslag heeft mogen leggen. In diezelfde rechtsoverweging heeft de rechtbank vastgesteld aan welke vijf criteria de Vlinderstichting heeft getoetst om vast te stellen of een soort met een bestendige populatie (in meer dan verwaarloosbare mate) aanwezig was in het gebied op de peildatum. Op pagina 82 van het rapport wordt door de Vlinderstichting geconcludeerd dat de Bever (H1337) met een bestendige populatie voorkwam in Natura 2000-gebied Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem op de peildatum. Omdat de bever een groot leefgebied heeft, kan volgens de Vlinderstichting geen enkel gebied een op zichzelf staande populatie bevatten, maar moet elk gebied gezien worden als deel van de landelijke metapopulatie. Als regel is gehanteerd dat voor een vestiging in een gebied in ieder geval sprake moet zijn van een territoriale bever met een burcht. Wanneer een bever zich vestigt, is er direct sprake van bestendig gebruik van een gebied. Een bever kiest zijn territorium met zorg en als hij eenmaal een burcht heeft gebouwd, zal hij alleen uit het gebied vertrekken wanneer het leefgebied ongeschikt wordt. Er is slechts één geval bekend in Nederland waar de bever misschien weer verdwenen is na het bouwen van een burcht. Daarom is het jaar van vestiging (bouwen van de burcht) gehanteerd als het jaar waarop voor het eerst bestendig gebruik werd gemaakt van een gebied. Uit het rapport blijkt dat de bever in dit natuurgebied sinds 2006 in bijna alle jaren is waargenomen (24 exemplaren). Het natuurgebied is een geschikt leefgebied (3) en daarnaast is sprake van bestendig gebruik (2), omdat de bever in tien van de twaalf jaar is waargenomen. De populatieomvang is onbekend, maar gelet op het voorgaande wordt door de Vlinderstichting verondersteld dat deze deelpopulatie onderdeel is van de grote Nederlandse populatie bevers en als zodanig levensvatbaar. Van toevallig gebruik is geen sprake, omdat een burcht aanwezig is (5)(1).

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen en soort grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Op de zitting van 6 februari 2024 heeft eiser 15 toegelicht dat hij zijn beroepsgronden over nadelige gevolgen van toevoeging van de bever laat vervallen. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 18 december 2009 is Westerschelde & Saeftinghe aangewezen als Natura 2000-gebied. In het Wijzigingsbesluit zijn de volgende habitattypen en soorten toegevoegd aan het natuurgebied:

• -

  Slik- en zandplaten (Noordzeekustzone)(H1140B), met als instandhoudingsdoelstelling behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Grijze duinen (kalkrijk)(H2130A), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Bruinvis (H1351), met als instandhoudingsdoelstelling behoud omvang en kwaliteit leefgebied ten behoeve van behoud populatie;

• -

  Grijze zeehond (H1364), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie.

De rechtbank heeft vastgesteld dat eisers in de zaken met de volgende procedurenummers samen58 de tweede en derde gebiedsspecifieke gronden hebben aangevoerd ten aanzien van Natura 2000-gebied Westerschelde & Saeftinghe: 23/533 en 23/568.

Eisers hebben – kort samengevat – aangevoerd dat het toevoegen van de habitattypen en soorten grote nadelige gevolgen heeft voor de agrarische bedrijven van eisers. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eisers de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond hebben aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverwegingen 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

In een aanwijzingsbesluit van 25 april 2013 is Zwin & Kievittepolder aangewezen als Natura 2000-gebied. In artikel 74 van het Wijzigingsbesluit zijn de volgende habitattypen toegevoegd aan het natuurgebied:

• -

  Duinbossen (vochtig)(H2180B)(binnenduinrand)(H2180C), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en kwaliteit;

• -

  Vochtige duinvalleien (open water)(H2190A)(kalkrijk)(H2190B)(hoge moerasplanten)(H2190D), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit;

• -

  Slik- en zandplaten (getijdengebied)( H1140A)(Noordzee-kustzone)(H1140B), met als instandhoudingsdoelstelling: behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit slik- en zandplaten, getijdengebied (subtype A) en behoud oppervlakte en kwaliteit slik- en zandplaten, Noordzee-kustzone (subtype B).

De rechtbank heeft vastgesteld dat eiser 43 (23/568) heeft aangevoerd dat het toevoegen van deze habitattypen grote nadelige gevolgen heeft voor zijn agrarisch bedrijf. Bij de beoordeling van de beroepsgronden is gebleken dat deze beroepsgrond in sommige gevallen als algemene beroepsgrond 5 is aangevoerd en in sommige gevallen als gebiedsspecifieke grond 3. Voor zover eiser de beroepsgrond als gebiedsspecifieke grond heeft aangevoerd verwijst de rechtbank naar hetgeen in rechtsoverweging 10.4 en 10.5 van deze uitspraak is overwogen.

De rechtbank zal de beroepen ongegrond verklaren.

De rechtbank zal de minister daarnaast veroordelen in de door diezelfde eisers gemaakte proceskosten. In de zaken met procedurenummers 23/496, 23/517, 23/519, 23/537, 23/544, 23/547 en 23/550 is niet verzocht om een proceskostenvergoeding. In de zaken met procedurenummers 23/523, 23/532, 23/534 en 23/546 is verzocht om een proceskostenvergoeding, maar is niet verzocht om kosten die op grond van het Besluit proceskosten bestuursrecht (Bpb) voor vergoeding in aanmerking komen. Op grond van het Bpb stelt de rechtbank de proceskosten in de zaak met procedurenummer 23/495 vast op € 10,24. Dit bedrag is opgebouwd uit:

- een bedrag van € 10,24 voor de reiskosten van [eiser 2 A] van en naar zitting. Dit bedrag is gebaseerd op een kilometervergoeding van € 0,28 per kilometer, omdat openbaar vervoer niet of niet voldoende mogelijk is vanwege een gebrek aan bushalte in de nabijheid van haar woning. Volgens de routeplanner van de ANWB ligt een afstand van 18,3 km tussen de woning van [eiser 2 A] en de rechtbank in Breda.59

- [eiser 2 A] heeft daarnaast verzocht om verletkosten voor een bedrag van € 261,-, maar heeft niet met objectieve en verifieerbare gegevens onderbouwd dat de door haar gestelde kosten voor vervangende arbeid zijn gemaakt.

Op grond van het Bpb merkt de rechtbank de beroepen van ieder afzonderlijke rechtsbijstandsverlener (Achmea, Arag, Agrifirm en Linssen) aan als samenhangende zaken als bedoeld in artikel 3 van dat Bpd, omdat sprake is van door meerdere belanghebbende ingestelde beroepen die door de bestuursrechter nagenoeg gelijktijdig zijn behandeld en waarin rechtsbijstand is verleend door dezelfde persoon dan wel door een of meer personen die deel uitmaken van hetzelfde samenwerkingsverband en van wie de werkzaamheden in elk van de zaken nagenoeg identiek konden zijn. Voor de proceskostenveroordeling worden die zaken daarom als één zaak beschouwd, waarbij op basis van onderdeel C2 van de bijlage bij het Bpb een wegingsfactor 1,5 voor samenhangende zaken geldt. Gelet daarop stelt de rechtbank de proceskosten in de hierna genoemde beroepen voor de door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand vast op één dan wel twee punten (voor het indienen van het beroepschrift en het verschijnen ter zitting), met een waarde per punt van € 875,- en een wegingsfactor 1,5:

• -

  Achmea (23/494, 23/506, 23/526, 23/530, 23/534, 23/536, 23/542, 23/549, 23/565, 23/566, 23/567, 23/568 en 23/572): € 1.312,50 (1 punt voor het (aanvullend) beroepschrift);

• -

  Arag (23/521 en 23/540): € 1.312,50 (1 punt voor het (aanvullend) beroepschrift);

• -

  Agrifirm (23/543 en 23/570): € 2.625,- (twee punten voor het (aanvullend) beroepschrift en verschijnen op zitting);

• -

  Linssen (23/551 tot en met 23/564): € 2.625,- (twee punten voor het (aanvullend) beroepschrift en verschijnen op zitting).

• -

  verklaart de beroepen ongegrond;

• -

  draagt de minister op het betaalde griffierecht zoals vastgesteld in rechtsoverweging 25.2 aan de daar genoemde eisers te vergoeden;

• -

  veroordeelt de minister in de proceskosten van de in 25.3 genoemde eisers en tot de in die rechtsoverweging genoemde bedragen.

1. Deze richtlijn heeft tot doel bij te dragen tot het waarborgen van de biologische diversiteit door het instandhouden van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna op het Europese grondgebied van de Lid-Staten waarop het Verdrag van toepassing is.

2. De op grond van deze richtlijn genomen maatregelen beogen de natuurlijke habitats en de wilde dier- en plantensoorten van communautair belang in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen.

3. In de op grond van deze richtlijn genomen maatregelen wordt rekening gehouden met de vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied, en met de regionale en lokale bijzonderheden.

1. Er wordt een coherent Europees ecologisch netwerk gevormd van speciale beschermingszones, Natura 2000 genaamd. Dit netwerk, dat bestaat uit gebieden met in bijlage I genoemde typen natuurlijke habitats en habitats van in bijlage II genoemde soorten, moet de betrokken typen natuurlijke habitats en habitats van soorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied in een gunstige staat van instandhouding behouden of in voorkomend geval herstellen. Het Natura 2000-netwerk bestrijkt ook de door de Lid-Staten overeenkomstig Richtlijn 79/409/EEG aangewezen speciale beschermingszones.

2. Elke Lid-Staat draagt bij tot de totstandkoming van Natura 2000 al naar gelang van de aanwezigheid op zijn grondgebied van de typen natuurlijke habitats en habitats van soorten als bedoeld in lid 1. Hij wijst daartoe, overeenkomstig artikel 4 en met inachtneming van de doelstellingen van lid 1, gebieden als speciale beschermingszones aan.

3. Waar zij zulks nodig achten, streven de Lid-Staten naar bevordering van de ecologische coherentie van Natura 2000 door het handhaven en in voorkomend geval ontwikkelen van de in artikel 10 genoemde landschapselementen die van primair belang zijn voor de wilde flora en fauna.

1. Op basis van de criteria van bijlage III (fase 1) en van de relevante wetenschappelijke gegevens stelt elke Lid-Staat een lijst van gebieden voor, waarop staat aangegeven welke typen natuurlijke habitats van bijlage I en welke inheemse soorten van bijlage II in die gebieden voorkomen. Voor diersoorten met een zeer groot territorium komen deze gebieden overeen met de plaatsen, binnen het natuurlijke verspreidingsgebied van die soorten, die de fysische en biologische elementen vertonen welke voor hun leven en voortplanting essentieel zijn. Voor aquatische soorten met een groot territorium worden deze gebieden alleen voorgesteld indien het mogelijk is een zone duidelijk af te bakenen die de fysische en biologische elementen vertoont welke voor hun leven en voortplanting essentieel zijn. Zo nodig stellen de Lid-Staten aanpassingen van de lijst voor in het licht van de resultaten van het in artikel 11 bedoelde toezicht.

2. Op basis van de in bijlage III (fase 2) vermelde criteria werkt de Commissie met instemming van iedere Lid-Staat voor elk van de vijf in artikel 1, letter c) onder iii), genoemde biogeografische regio's en voor het gehele in artikel 2, lid 1, bedoelde grondgebied aan de hand van de lijsten van de Lid-Staten een ontwerp-lijst van de gebieden van communautair belang uit, waarop staat aangegeven in welke gebieden een of meer prioritaire typen natuurlijke habitats of een of meer prioritaire soorten voorkomen.

1. Onze Minister wijst gebieden aan als speciale beschermingszones ter uitvoering van de artikelen 3, tweede lid, onderdeel a, en 4, eerste en tweede lid, van de Vogelrichtlijn en de artikelen 3, tweede lid, en 4, vierde lid, van de Habitatrichtlijn. De speciale beschermingszones worden aangeduid als «Natura 2000-gebied».

2. Ingeval een gebied geheel of gedeeltelijk wordt beheerd door één van Onze andere Ministers, neemt Onze Minister een besluit als bedoeld in het eerste lid in overeenstemming met die andere Minister.

3. Bij een besluit als bedoeld in het eerste lid wordt als bijlage een kaart opgenomen waarop de begrenzing van het desbetreffende gebied nauwkeurig is aangegeven.

4. Een besluit als bedoeld in het eerste lid bevat instandhoudingsdoelstellingen voor het gebied. Daartoe behoren in elk geval de instandhoudingsdoelstellingen ten aanzien van:

1. de leefgebieden voor vogelsoorten, voor zover nodig ter uitvoering van de Vogelrichtlijn, of

2. de natuurlijke habitats en de habitats van soorten, voor zover nodig ter uitvoering van de Habitatrichtlijn.

5. Op de voorbereiding van een besluit tot aanwijzing als bedoeld in het eerste lid is afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing.

6. Onze Minister draagt, mede in het licht van de toepassing van artikel 1.8, eerste lid, en gevolg gevend aan het inzicht, bedoeld in artikel 1.5, vijfde lid, zorg voor de actualisatie van de besluiten, bedoeld in het eerste lid.

7. Onze Minister kan een besluit als bedoeld in het eerste lid wijzigen of geheel of gedeeltelijk intrekken. Op de voorbereiding van een besluit als bedoeld in de eerste volzin is afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing, behalve in geval van wijzigingen van ondergeschikte aard. Bij een besluit tot gedeeltelijke intrekking of wijziging kan als bijlage een kaart worden opgenomen waarop de gewijzigde begrenzing van het desbetreffende gebied nauwkeurig is aangegeven.